2020-ci ilin 15 iyul tarixi Azərbaycan xalqı üçün təqvimdə adi günlərdən biri olmaqdan çıxdı. Həmin gün xalq lazım gələrsə, istədiyi vaxt öz iradəsini göstərə biləcəyini ifadə etdi. Şəhid xəbərindən ürəyi yanan insanlar öz ordusuna, dövlətinə dəstəyini ifadə etmək üçün küçələrə çıxdılar. Lakin dinc şəkildə davam edən yürüş bəzi təxribatçı əməllər nəticəsində qanıqaraçılıqla sona çatdı.

Bu cür sonluq gözləməyən əksər insanlarda məyusluq, cavabsız suallar yarandı. 30 il əvvəlki Milli Azadlıq Hərəkatını xatırladan bu birlik, elə həmin dövrdə xalqın qarşısına çıxan ziyalıları yada saldı, “ziyalılardan kimsə bu kütlənin qarşısına çıxsaydı, belə bitməzdi” dedirtdi. Ağıllara gələn isimlərdən biri də Xalq şairi, Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının sədri, millət vəkili Sabir Rüstəmxanlı idi. Elə buna görə də "AYNA" Xalq şairi ilə həmsöhbət olub, həmin günlə bağlı çoxlarını düşündürən suallara cavab almağa çalışıb.

Qeyd edək ki, müsahibəmizdən bir neçə gün əvvəl millət vəkili Tovuz rayon Ağdam kəndində olub, sakinlərlə söhbətləşib, şəhidlərimiz Elşad Məmmədov və İlqar Zeynallının yas məclislərində iştirak edib.

– Sabir müəllim, sizcə, lidersiz qalan kütlənin qarşısına kim çıxmalı idi? Sizi axtaran gözlər də var idi…

– Bu yürüşü xalqın gəncləri öz istəyi ilə orduya dəstək, şəhidlərimizin xatirəsini yad etmək niyyəti ilə başlatmışdı. Şəhərin müxtəlif yerlərindən yürüşə qatılanlar Azadlıq meydanından keçərək Şəhidlər Xiyabanınadək gəlmişdi. Orada mitinq-filan nəzərdə tutulmamışdı. Həmrəylik, milli birlik yürüşü idi. Bu, gənclərin düşmənlə vuruşan dövlətə dəstək yürüşü idi. Ona görə sonda burada mitinq keçirmək yəqin ki, nəzərdə tutulmamışdı. Lakin sonra məlum oldu ki, on minlərlə insan küçəyə çıxıb, Milli Məclisin qarşısına toplaşıb, o zaman mikrofon qoyulub və orada çıxış edənlər də olub. Bizim xəbərimiz olmayıb. Mənə zəng vuran olmuşdu. Hətta, Nemət Pənahlı da zəng vurmuşdu ki, bəlkə gedək. Sonra özü getmişdi. Amma fikirləşdim ki, bunu mitinqə çevirməyə etiyac yoxdur. Getsəydik də, orada bir mikrofon olmayacaq. Mən bilsəydim ki, orada mikrofon olacaq, o zaman mən gedərdim də, çıxış da edər, sözümü də deyərdim. Bəlkə Milli Məclisə soxulmaq təxribatının qarşısını da ala bilərdik. Amma xəbərsiz olmuşuq bu məsələdən. İkinicisi də heç oraya gedənlərin də çoxu bilməyib ki, sonda belə bir şey ola bilər. Burada bir lider axtarışı olmayıb. Bu, ardıcıl bir hərəkat deyil ki, bunun lideri olsun. İnsanların küçəyə çıxması anidən baş vermişdi.  Belə vəziyyətdə hər kəsin də orada çıxıb söz demək cəsarəti olmaz. Orada ancaq ümumi ovqatı ifadə etmək olardı ki, xalq ordusunun yanındadır, ona dəstəkdir, düşmənlə mübarizəyə hazırdır. Düşmən düşünməsin ki, biz torpaqlarımızın itirilməsi ilə barışmışıq. Yəni ümumi ovqat belə idi, bunu da ifadə etmək olardı. Və bu cür çıxışla bir yön vermək oalrdı. Təəssüf ki, bu yürüş sonda ona kölgə salacaq olayla bitdi.

– Ziyalılarımızdan kiminsə kütlənin qarşısına çıxacağı gözlənilsə də, bu, olmadı. Niyə ziyalılarımızdan kimsə çıxmadı?

– Yəqin ki, orada yığışanların da içində bir xeyli ziyalı adamlar olub. Lakin böyük mənada bütün millətin tanıdığı, sevdiyi ziyalıdan söhbət gedirsə, onu deyim ki, 30 ildir iqtidar bir tərəfdən, müxalifət bir tərəfdən bu ziyalıları gözdən salmaqla məşğuldur. Biz indi siyasətlə məşğul oluruq, meydanlara çıxırıq, bir dəstə yazır ki, “ziyalının meydanda, siyasətdə nə işi var?” Ədəbiyyat adamları da meydana çıxanda, siyasətlə məşğul olanda öz həmkarlarımızın da bir qismi deyir ki, “bu adam getdi siyasətə qarışdısa, daha bunun ədəbiyyatda yeri yoxdur”. Yəni davamlı olaraq siyasətçiləri bir burunlamaq, cəmiyyətdə aşağılamaq meyli olub. Bu, bəlkə də düşünülmüş şəkildə, elə bu camaat başsız, bələdçisiz qalsın istəyindən olub. Ona görə də ziyalılar bütün bu prosesdən yorulublar, bir qismi öz qınına çəkilib. Ancaq çətin gündə yada düşürlər. Niyə dünyanın düz vaxtında ziyalılar yada düşmür? Bunu da mən elə cəmiyyətdən soruşmaq istəyirəm. İkincisi də ziyalıların bir qismi ölkədə yoxdur, baş alıb iş dalınca xarici ölkələrə gedənləri var. Amma yenə də deyirəm, işin bu cür istiqamət alacağını bilsəm, heç nəyə baxmadan ora gedərdim. Amma əvvəldən bunun dinc, gənclərin bir həmrəylik yürüşü olduğunu gördüm, düşündüm ki, özləri bir araya gələndə, yəqin, öz sözlərini ifadə edə biləcəklər ki, biz cəbhəyə getməyə hazırıq.

– Bu toplanış Milli Azadlıq Hərəkatındakı birliyi xatırlatdı. 30 il sonra yenidən düşmənə qarşı toplanmış xalqı dağıtmaq düz idimi?

– Düz buyurursunuz, doğrudan da bu hadisə mənə 1988-ci ili – Milli Azadlıq Hərəkatını xatırlatdı. Xalqın yenidən təşkilatlana bilməsi, mütəşəkkil şəkildə küçələrə çıxa bilməsi – bu, çox önəmli hadisə idi. Baxın, bu, başqa bir məqamı da aydınladır. Müxalifətin müəyyən qrupları mitinq keçirmək istəyir, bu zaman iki-üç min, ən çoxu on min adam çıxır. Deməli, müxalifət düşərgəsi xalq arasında o inamı qırıb. Amma Vətənin müdafiəsi ortaya çıxanda on minlərlə adam küçəyə çıxır. Bu yürüş xoş niyyətli idi, ona görə də hər kəs qoşulmağa hazır idi. Bir də nəzərə alaq ki, 1988-ci il mitinqləri Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda idi. Bu mitinqlər SSRİ-nin tərkibindən çıxmaq və onun torpaq iddialarına cavab məqsədi daşıyırdı. Biz artıq müstəqilik və təbii ki, bu mitinqlə o mitinqlərin ruhu fərqlidir. Xalqı dağıtmaq məsələsinə qaldıqda isə, xalq dağılmayıb. Bu gün hər kəs öz evindədir. Lakin xalq toplaşmaqla göstərdi ki, lazım olanda bir araya gələ bilər. Minlərlə gənc hərbi komissarlıqlarda qeydiyyatdan keçib. Onlar bununla göstərirlər ki, düşmənə qarşı döyüşməyə hazırdırlar. Təxribatçı meyilli olan bir neçə gəncin polis maşınını çevirməyi, əzməyi, Milli Məclisin içinə girib kreslonu çevirməyi, divarları döyəcləməyi dağıdıcılıqdır. Qanun var, hər şey qanun daxilində olmalıdır. “Allahu Əkbər” qışqıra-qışqıra pəncərə sındırarlar? “Allahu Əkbər” qışqıra-qışqıra İslamı dünyaya yayıb, dövlətlər qurub, qəhrəmanlıqlar göstəriblər. Yoxsa dağıdıcılıq əməlində “Allahu Əkbər” qışqırmaq, görünür, təxribatçı qüvvələrin əməlidir, onların bu işdə əli olub. Bu cür vəziyyətdə toplaşanları dağıtmaq zəruridir, başqa yolu yoxdur. Onsuz da bu təxribat olayı olmasa da, camaat dağılaşacaqdı. Çünki o olaya qədər artıq meydanın böyük əksəriyyəti dağılmışdı.

– Nümayişin uğursuz sonuclanmasını kütlənin başsız qalması ilə əlaqələndirmək olarmı?

– Mən bu nümayişi uğursuz hesab eləmirəm. İnsanlar toplaşdı, sözlərini dedi, ordu ilə, dövlətlə birliklərini göstərdilər. Burada təşkilat qurmaq niyyəti yox idi ki, hansısa başçıya ehtiyac olsun. Kütlə hər zaman başsızdır onsuz da. Bütövlükdə kütlə əgər idarə olunmursa, başsızdır, dağıdıcıdır, qurulan şeyləri əks istiqamətə yönəldir. Elə buna görə də kütlə deyirlər. Kütlə təşiklatlanmasa, onun xeyrindən çox ziyanı olur, ona görə də heç nə ifadə eləmir. Ancaq şəxsiyyətlərin istiqamətləndirdiyi yönə getdiyində xeyir verə bilir. Bu baxımdan həmin gün toplaşan insanlar özlərinə başçı axtarmırdılar. Ümumiyyətlə, xalqın istəyini ifadə edirdilər.

– Təxribat olmasa, nümayiş dayanmasaydı, nəticə necə olardı? Xalq istədiyinə nail ola, Qarabağ üçün səfərbərlik elan edilə bilərdimi?

– Elə həmin gün toplaşan insanlar buna nail oldular. Hərbi komissarlıqda kişili-qadınlı 40 minə yaxın insan qeydiyyatdan keçib. Yəni o yığışan insanlar öz iradələrini ifadə elədilər, öz məqsədlərinə nail oldular. Bu gün Azərbaycan dövlətinin ordusu var, ehtiyatda olan əsgər və zabitlərimiz var. İlk növbədə əgər bir gərgin vəziyyət olarsa, ehtiyatda olanlar çağrılarlar. Səfərbərlik istəyən gənclər hələ gərək təlim görsünlər, hazırlşasınlar. Təbii ki, bir müharibə şəraiti yaransa, o qeydiyyatdan keçənlərdən də istifadə eləmək olar. Ona görə də Qarabağa səfərbərlik elə bu nümayişlə, mətbuatla olmalıdır. Başqa cür rəsmi çağırış olmadan silahsız adamlar Qarabağa yürüş edə bilməz ki. Nümayiş istəyinə nail oldu. Güney Azərbaycanda yazıldı ki, “Bakı ayaqlandı, Təbriz sən də qalx!”. Avropada, Rusiyada, dünyanın müxtəlif ölkələrində Azərbaycan xalqına dəstək verən onlarla möhtəşəm yürüş keçirildi. Bu, o deməkdir ki, həm ordumuzun Tovuzda qəhrəman müqaviməti, həm də Bakıdakı hadisələr dünyadakı bütün azərbaycanlılar tərəfindən dəstəkləndi. Hər kəsdə ruh yüksəkliyi yaratdı. Beynəlxalq təşkilat və qurumlarla yanaşı, həm də öz diaspor təşkilatlarımızdan böyük dəstək aldıq. Məncə, bu nümayişin elə ən böyük uğuru idi.

AYNA.AZ 
Müəllif: Aləmdə Nəsib