Son zamanlar İran İslam İnqilabı Keşikçiləri korpusunun Qüds qüvvələri komandanı general-mayor Qasim Süleymaninin adı tez-tez gündəmə gəlir. Gah generalın Livana və ya Yəmənə getdiyi xəbərləri yayılır, gah da İraqda keçirilən etiraz mitinqlərində onun şəkilləri yandırılır. Bu əfsanəvi general bəzən Suriyada da peyda olur. Bir sözlə, Amerika generallarından birinin dediyi kimi, “Süleymani Yaxın Şərqdə həm hər yerdədir, həm də heç yerdə.”

Onun xüsusilə İraqda “İran, rədd ol!” şüarları ilə keçirilən aksiyalarda ən çox adı çəkilən insan olması isə təsadüfi deyil. İraqın özünümüdafiə dəstələrindən tutmuş, hökumətlərinədək bütün strukturlarının formalaşmasında müstəsna rol oynayan şəxs həqiqətən də Qasim Süleymanidir. Bəs, heç də uzaq olmayan tarixdə 8 il bir-birinin qanına susayan iki ölkədən birinin orta məktəb təhsili olmayan bisavad generalı necə oldu ki, digərinin ictimai-siyasi həyatında əsas həlledici fiqura çevrildi?

Zənnimizcə, bu suala 2015-ci ildə qələmə aldığımız “Yaxın Şərqi barmağına dolayan general: “Yaşayan Şəhid”” sərlövhəli məqalə qismən aydınlıq gətirir. Strateq.az-ın 29 Mart 2015 –ci il buraxılışında dərc olunan məqaləni kiçik redaktə fərqi ilə Ovqat.com oxucularına təqdim edirik:

BBC-nin yaydığı məlumata görə, İranın İnqilab Keşikçiləri Korpusunun komandanı general Qasım Süleymani Yəmənə gedib. Adının açıqlanmasını istəməyən mənbə tərəfindən sızdırılan bu xəbərin indiki zamanda gündəmə gətirilməsi, sözsüz ki, səbəbsiz deyil. Səudiyyə Ərəbistanının rəhbərliyi altında başlanan “Qərarlılıq Fırtınası” əməliyyatından sonra Yəməndə siyasi stabilliyi təmin etmək üçün müttəfiqlərin bu ölkəyə quru qoşunlarını yeridəcəyi gözlənilirdi. Qasim Süleymani isə quru döyüşlərini uğurla aparan əfsanəvi generallardan sayılır və onun bu özəlliyi hətta dümənləri tərəfindən də etiraf olunur. Necə ki, Amerikanın təqaüddə olan generalı Mark Hertling CNN-ə verdiyi müsahibəsində rəqibi haqqında bunları deyib: “İranın “Qüds xüsusi qüvvəsi”nin generalı Qasim Süleymani əfsanəvi hərbçidir, o, xüsusilə İran-İraq müharibəsində gözlənilməz uğurlara imza atmışdır”.

Bir müddət ABŞ-ın İraqdakı qüvvələrinə rəhbərlik edən komandanı general David Petraeus də eynilə Süleymanini qorxu dolu övgüylə xatırlayan hərbçilərdəndir. O, 2010-cu ildə mətbuata verdiyi açıqlamasında İraqdakı uğursuzluqlarının səbəbindən danışarkən İranın bu əfsanəvi generalının üstün hərbi zəkası barədə demişdir: “Hər hansı bir ölkəylə əlaqələrinizi diplomatiyanın ənənəvi tərəf-müqabili – Xarici İşlər Nazirliyiylə yürütmürsünüzsə, işiniz xeyli çətin olacaq, deməkdir. Bizim İraqda yaşadığımız problem də tərəf-müqabilimizin diplomat olmaması idi. O, sözün bütün mənalarında bir təhlükəsizlik makinasıdır.” 

Bir başqa Pentaqon yetkisi isə onu belə təsvir edir: “Mərhəmətsizliyi və təsir gücüylə o, hər kəsi dəhşətə salır. Süleymani Yaxın Şərqin həm hər yerindədir, həm də heç bir yerində…”

“Yaxın Şərqi barmağına dolayan general”

İran da əslində Yaxın Şərqdəki rəqiblərinin kürkünə birə salan ən qorxulu silahının fərqindədir. Rəsmi Tehranın öz ordu generalları haqqında hazırladığı virtual tanıtım səhifəsində Qasim Süleymanini bu cür təqdim edir – “Yaxın Şərqi barmağında fırladan general”. Generalın Yaxın Şərqdəki bu ürküdücü imicindən istifadə edib bölgədə söz haqqı qazanmaq istəyən rəsmi Tehran son zamanlar Qasım Süleyman barədə təbliğati fəaliyyətə başlayıb. Əvvəl adı və şəkilləri mediadan gizli tutulan “Sepah” yetkilisinin indi müxtəlif coğrafiyalarda keçirdiyi görüşlər, çəkdirdiyi şəkillər tez-tez mətbuat orqanlarının səhifələrini bəzəyir, o, telekanalların ən çox göstərdiyi ulduza çevrilib. İranda onun həyat və apardığı mübarizə barədə sənədli filmlər çəkilir, bir növ, Türkiyənin yalnız kino sənədində obrazını cızdığı Polad Ələmdarın gerçək prototipini yaradırlar.

Sual oluna bilər: bu əsrarəngiz general kimdir və necə əfsanəyə çevrildi? Bu suallara cavab vermək üçün gəlin, onun həyatından mətbuata yansıyan bəzi fraqmentlərə nəzər salaq.

Qasım Süleymani kimdir?

Bu üstün hərbi zəkanın bəlkə də ən maraqlı tərəfi bisavad olmasıdır. Hərb sahəsində qarşılaşıb qələbə çaldığı generallardan fərqli olaraq, Qasım Süleymani, sadəcə, ibtidai sinfi qurtarıb. 1957-ci ildə Kirmanın Əfqanıstan sərhəddində yerləşən Rabord kəndində dünyaya göz açıb. Sadə bir əkinci olan atasının dövlətə 9000 riyal borcu olduğunu ödəmək məqsədilə 13 yaşında təhsildən ayrılıb inşaatlarda fəhlə işləməyə başlayıb. Elə həmin il də kəndlərindən rayon mərkəzinə gəlib və burada İranın indiki dini lieri Xameneyinin tələbələriylə tanış olub. Bu tanışlıq onun və ölkəsinin gələcəyində mühüm rol oynayıb.

18 yaşında Kirmanda su müdirliyində sıravi işçi kimi əmək fəaliyyətinə başlayandan bir il sonra inqilabi fəaliyyətlə məşğul olan gizli təşkilata qoşulub. Bu zaman dilimində şəxsən tanış olduğu Xameneyi ilə yaxın münasibətləri yaranıb. İlk tanış olduğu illərdə Kirman əyalətinin Ciroft bölgəsinə sürgünə göndərilən Xameneyini heç vaxt tərk etməyib və bütün iqtidar uğrunda mübarizələrdə onu ən çox dəstəkləyən insana çevrilib. 3 ildən sonra İranda İslam inqilabı başlayıb və gənc Qasım da bu prosesdə aktivliyi ilə seçilib.

Fəhləlikdən generallığa

İnqilabın qələbəsindən sonra başlayan daxili və xarici münaqişələr 20 yaşını təzəcə atlamış Süleymaninin karyerasının mühüm mərhələsini təşkil edir. İnqilabın gətirdiyi siyasi sabitsizlikdən istifadə edib üsyana qalxan kürd separatçılarına qarşı mübarizə onun hərbi-kəşfiyyat zəkasını ortaya çıxarıb və rejimə sədaqətini isbatlayıb. Üsyanı amansızlıqla yatıran Süleymani daha 22 yaşındaykən, İnqilab Keşikçiləri Korpusunun Kirmandakı “Qüds qarnizonu”nun rəhbərliyinə gətirilib. Qısa müddətdən sonra başlayan İran-İraq müharibəsi onun Yaxın Şərqlə ilk tanışlığının əsasını qoyub. Bu müharibə zamanı göstərdiyi manevr və hərbi qabiliyyətləri ilə nəinki Tehranda, hətta düşmən qüvvələri arasında ən çox haqqında bəhs edilən hərbçi kimi ad qazanıb.

Müharibədən sonra rəsmi Tehran istər siyasi, istər iqtisadi, istərsə də hərbi sahələrdə kadr seçimində savaş veteranlarına üstünlük verdiyindən, Süleymaninin ulduzu daha çox parlayıb. O, İnqilab Keşikçilərinin ən üst mərtəbələrinə qədər yüksələ bilib. Savaşdan sonra rəhbərliyinə gətirildiyi 41-ci “Sarallah diviziyası” İranın Sistan-Bəlucistan bölgəsinin qaçaq-quldurdan təmizlənməsində önəmli rol oynayıb. Qeyd edək ki, əsasən sünnilərin yaşadığı bu bölgə ölkənin Pakistan və Əfqanıstan sərhəddində və beynəlxalq norko-ticarətin keçdiyi əsas marşrutlardan biri üzərində yerləşir. Süleymani beynəlxalq norko-tacirlərin maliyyə dəstəyiylə fəaliyyət göstərən qaçaqmalçılıqla mübarizədə də uğurlu əməliyyatlara imza atdıqdan sonra 1997-ci ildə İnqilab Keşikçilərinin rəhbər heyətinə daxil edilir.

Tehran səmalarında doğan hərbi ulduz

Bu illər İranın həm xarici, həm daxili siyasi həyatında ən gərgin dövr kimi tanınır. Əfqanıstanda və Pakistanda İranı özünün ən böyük düşməni hesab edən Talibanın güclü olduğu bir dövrdə ölkənin şərq sərhədləri ciddi təhdid altında idi. Maraqlıdır ki, bu qüvvələr ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən dəstəklənirdi. İnqilab Keşikçiləri “əl-Qaidə”nin İrana qarşı təxribatlarıyla əlləşərkən, hakimiyyətə gələn Məhəmməd Xatəmi isə ölkənin demokratikləşməsi üçün idarəetmə orqanlarını mühaifəzkarlardan təmizləməyə çalışırdı. İlk hədəf isə Süleymani idi. Dini rəhbər Xameneyiyə bağlı olan Süleymani belə çətin zamanlarda ancaq öz liderininin himayəsinə bel bağlayırdı. Xameneyi də həmin illərdə bu ümidi doğruldur, dəfələrlə Süleymanini tərifləyən çıxışlarla onun mövqeyini gücləndiridi. Hətta həmin çıxışlarının birində o, İranın bu əfsanəvi generalını “yaşayan şəhid” belə adlandırmışdı.

2001-ci ilin məşhur 11 sentyabr hadisələri Süleymaninin karyerasının ən mühüm mərhələsinin başlanğıcı hesab oluna bilər. Dünya Ticarət Mərkəzinə edilmiş məlum terror hadisəsində “əl-Qaidə”ni günahlandıran ABŞ Əfqanıstana qarşı müharibəyə qərar vermişdi. Yaranmış yeni situasiya İranın tam arzuladığı bir vəziyyət idi. Sərhəddindəki kiçik düşməni uzaqdakı güclü tərəfindən məhv oluna bilərdi. Bu fürsəti yaxşı dəyərləndirən İran diplomatlarının Cenevrede ABŞ hərbçiləriylə görüşdükləri bildirilir. Həmin görüşdə İran heyəti ABŞ yetkililərinin önünə Əfqanistanın hərbi xəritəsini qoyur və düşməni hansı nöqtələrdən başlayaraq daha tez məğlub ediləcəyini başa salırlar. ABŞ hərbçilərinin verdiyi məlumata görə, iranlı diplomatlar görüş zamanı tez-tez harasa zəng edib aldıqları məlumatları onlara deyirmişlər.

İran generalı Pentaqonun sükanını necə ələ keçirir?

İranın ABŞ-a verdiyi məlumatların dəqiqliyi və təqdim olunan taktiki hücum planı Pentaqon yetkililərini xeyli təəccübləndirir. ABŞ tərəfi İran heyətinə xəritədəki məlumatlar barədə qeydlər tutmaq üçün icazə istəyirlər. Yenə telefonla harasa zəng edən İran diplomatlarının cavabı isə amerikalılar üçün xeyli gözlənilməz olur. Telefonun o biri başındakı adam həmin xəritəni ABŞ yetkililərinə hədiyyə etdiyini bildiribmiş. Sonradan məlum olur ki, Əfqanıstanın hərbi-strateji xəritəsini onlara hədiyyə edən şəxs general Süleymani imiş. Beləcə, Əfqanıstanda “Taliban” və “əl-Qaidə” qüvvələrinə qarşı vuruşan ABŞ gücünün İran ağlıyla hərəkət etdiyi ortaya çıxır. 

O da bildirilir ki, ABŞ ordusunun Əfqanıstanda ciddi müqavimətlə qarşılaşmamasının səbəbi hücum strategiyasının Süleymani tərəfindən hazırlanması olub. (Məlumat “Newyorker”ə aiddir)

ABŞ-ın Əfqanıstandan fərqli olaraq, İraqda böyük itkilər verməsinin səbəbi də Süleymani zəkasının onların əleyhinə işləməsiylə əlaqələndilir. Bilindiyi kimi, Əfqanıstanın işğalından sonra ABŞ prezdenti Corc Buş növbəti hədəf olaraq İranı göstərmişdi. Bu ölkəni “şeytan üçbucağı”na aid edən Buş bundan əvvəl isə İraqda öz mövqeyini möhkəmlətməyə qərar verir. ABŞ-ın İraqa girməsindən əvvəlsə İran orada özünə bağlı qüvvələri formalaşdırmış, bir neçə böyük şiə sialhlı dəstəsi yaratmışdı. “Bədr Tuğayları”, “Mehdi Ordusu”, “Hizbullah Tuğayı” və “Əsaib əhl el-Həqq” adlanan bu şiə silahlıları İraqın işğalı prosesində əvvəl ABŞ-a kömək göstərsələr də, daha sonra ona qarşı partizan müharibələrini davam etdirmiş və super gücə Vyetnamdan sonra ən böyük itkiləri yaşatmışlar. Bütün bu hadisələrin arxasında isə yenə haqqında söhbət açdığımız əfsanəvi general dayanırdı. Bunu yenə ABŞ qaynaqlarının özləri etiraf edirlər. “Newyorker” dərgisinin dünyaca məhşur və ən etibarlı qaynaq hesab olunan jurnalisti Dexter Filkinsin bildirdiynə görə, 2006-ci ildə İsrail-Livan müharibəsi başlayanda şiə partizan qüvvələrinin ABŞ-a qarşı hücumlarına ara verilir. Bundan çox təəccüblənən və şiələrin müqavimətini qırdığını düşünən ABŞ 31 günlük Livan müharibəsi bitdikdən sonra sürpriz bir məktubla qarşılaşırlar. Bağdaddakı ABŞ komandanlarına göndərilən həmin məktubda eynilə bu cümlələr yazılıbmış: “Ümidvaram ki, Bağdaddakı hüzurun və sakitliyin dadını çıxardınız. çünki mənim bu müddət ərzində başım Beyrutda qarışmışdı… General Qasım Süleymani”

İraqdakı İran

Doğrudan da yenidən artmağa başlayan hücumlar nəticəsində ABŞ əsgərlərinin hüzuru pozulmuş və bu proses onların İraqdan çıxmasına qədər davam etmişdir.

Maraqlıdır ki, ABŞ ordusunun İraqdan çəkilməsində də Süleymaninin qurduğu hərbi-siyasi strategiyanın mühüm rol oynadığı xəbər verilir. Yenə Dexter Filkinsin məlumatlarına görə, ABŞ işğalından sonra bütün İraq hökumətləri Süleymaninin direktivləri əsasında qurulub və super güc stabilliyi təmin etmək məqsədiylə bütün bu oyunlarla razılaşıb. İstər keçmiş kürd əslli prezident Tələbani, istərsə də baş nazir Maliki iranlı generalın şiə idarəçiləriylə birbaşa təmasları nəticəsində öz postlarında əyləşiblər.

2010-cu ildə Malikinin hakimiyyətə gətirlməsinə razılıq verən ABŞ bu xidmətləri sayəsində öz ordusunun Bağdadda qalacağına ümid edirmiş. Maliki isə Süleymaninin tələbiylə bütün səylərini ABŞ ordusunun İraqı tərk etməsi üçün göstərmiş, 9 ay sürən ciddi müzakirələr nəticəsində buna nail olmuşdur. ABŞ ordusu İraqdan çıxdıqdan sonra rəsmi Vaşintqonun Maliki əleyhinə başlatdığı və onu devirilmsiylə nəticələnən kampaniyanın da əsas səbəbinin bu hadisə olduğu bildirilir. İndi yenidən İraqa qayıtmaq istəyən ABŞ-ın ipi Süleymaninin əlində olan şiə qruplarıyla bərabər hərəkət etməsi, İŞİD-in təmizlənməsi prosesində onlara havadan hücum dəstəyi verməsi bu mənada təsadüfi görünmür.

Qasım Süleymani Suriyada

İranın bu əfsanəvi generalının əli yalnız İraqda deyil, həmçinin Suriya və Livanda da kifayət qədər uzundur. ABŞ və Qərb ölkələrinin dəstəklədiyi müxalifət güclərinin Suriyada irəliləyişlərini dayandıran və hər şeyi tərsinə çevirən qüvvənin məhz Süleymani zəkasının olduğu bildirilir. Xatırlayırsınızsa, 2011-ci ildən 2013-cü ilə qədər hərbi uğurlar əldə edən “Azad Suriya Ordusu”nun önü Qüseyr qəsəbəsində kəsilmişdi. İrandan Livana uzanan “Şiə hilalı”nın ən kilid nöqtəsində yerləşən bu qəsəbənin müdafiəsi üçün Livandakı “Hızbullah” silahlıları fəaliyyətə keçmiş, iki min könüllüylə müxalif güclər geri oturdulmuşdur. Qeyd edək ki, Livandakı “Hizbullah”ın da Süleymaniyə bağlı olduğu sirr deyil.

Bundan sonra Əsədə qarşı vuruşan qüvvələr arasında parçalanma yaranmış, bir tərəfdən İŞİD, digər tərəfdən “Azad Suriya Ordusu”, kürd silahlıları və “Nusra Cəbhəsi” bir-birlərinin qanlarına susamışlar. “Nusra Cəhbəsi”nin bütün komandanları bir günün içində iclasa toplanmış, hamısı Suriyanın atdığı mərmiylə yox edilmişdir. Kürd separatçılarıyla İŞİD silahlıları arasında aparılan amansız döyüşlər isə Əsəd tərəfindən laqeydliklə izlənmiş, nəhayət, ABŞ-ın müdaxiləsi təmin olunmuş və ən böyük müxalif güc beləcə zəiflədilmişdir.

Hazırda zərərsizləşdirilməsi Suriyanın öhəsinə qalan “Azad Suriya Ordusu” isə olduqca zəif qüvvədir və Bəşər Əsədin istənilən vaxt onu məhv etməsinin yolu açılmışdır. Suriyada bütün proseslərin Əsədin leyhinə çevrilməsi də Süleymaninin düşünülmüş hərbi taktikalarıyla əlaqələndirilir.

İsrailə qarşı 2006-cı il savaşını Süleymani qazandı

2006-cı ildə başlayan İsrail-Livan döyüşlərində qələbəylə çıxan yeganə tərəfin də “Hizbullah” olduğu məlumdur. Baxmayaraq ki, İsrail bombalarıyla o vaxt Beyrutun altı üstünə çevrilmişdi, lakin bu proseslərdə cəmi-cümlətani “Hizbullah”ın 70 nəfərə yaxın əsgərini itirməsi zərbənin hərbi gücə deyil, sivil xalqa dəydiyini sübut edir. Qeyd edək ki, 1 ay sürən həmin döyüşlərdə İsrailin itkisi rəsmi etiraflara görə, 90 əsgər idi. Rəsmi Təl-Əviv bu savaş boyunca həmçinin onlarla tankından və bir neçə hərbi gəmisindən məhrum oldu. Livan “Hizbullah”ı tərəfindən başladılan savaşın, demək olar, bütün tələblərini yerinə yetirən İsrail isə girov götürülən iki əsgərinin cansız meyitini qarşı tərəfdən güclə ala bildi.

***

Yazıdan da göründüyü kimi, bir zamanlar İraq, Suriya və Livanın qorunmasında müstəsna rol oynayan Qasim Süleymani getdikcə nüfuzunu itirir. Bunun bir səbəbi ABŞ, İsrail və Səudiyyə Ərəbistanı kimi xarici güclərin İran əleyhinə apardıqları təbliğatdırsa, digəri rəsmi Tehranın “köməyinə gəldiyi” torpaqlara müstəmləkəçi gözüylə baxmasındır. İran isə qonşu xalqların iradəsini heçə sayan bu müstəmlələçi siyasətini öz əfsanələşdirdiyi bisavad generalı vasitəsilə yürüdür.

Yeri gəlmişkən, Yaxın Şərqin qurtarıcı generalının sırf bisavadlar arasından seçilməsi də təsadüfə oxşamır. Bisavadlıq İslam mənəvi dünyasında ilahi bir təcəlla kimi qiymətləndirilir, bisavad bir liderin beyninə gələn xaruqəladə hadisələr ilahi mesajla əlaqələndirilir. Bu da əslində müsəlman əqidəsinin “ümmi” adlandırdığı Hz. Məhəmməd peyğəmbərin xarakterik özəllikləri ilə əlaqədardır. İslam fəlsəfəsi Qurandakı ayələrin ilahi mesaj olduğunu əsaslandırmaq üçün əsrlər boyu Məhəmməd peyğəmbərin “ümmi”liyini ön plana çıxarmış və “bu qədər hikmətamiz bir kitabı savadsız biri yaza bilməzdi” məntiqinə söykənmişdir.

Görünür, İran da müsəlman dünyasında artıq qəlibləşmiş bu obrazı Süleymaninin simasına köçürərək, onun ilahidən gələn “ağatlı” profilini yaratmağa çalışır.

Heydər Oğuz

“Strateq.az”