Ukrayna Ali Radası faktiki olaraq antikorrupsiya qurumlarını Baş Prokurorluğun tabeliyinə verib. Aİ narahatdır

Ukrayna Ali Radası Pyotr Poroşenkonun dövründə yaradılmış Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Milli Bürosunun və İxtisaslaşdırılmış Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Prokurorluğunun fəaliyyəti ilə bağlı son anda düzəliş edilmiş 12414 saylı qanun layihəsinə ikinci oxunuşda səs verib. 

Ovqat.com-un məlumatına görə, bu qanun layihəsi ilə Ukrayna hökumətinin Tramp administrasiyası və Aİ arasında dərin çatların yaranması barədə məlumatı BBC-nin rus xidməti yayıb.

BBC ukraynalı ekspertlər və müxalif qüvvələrinin fikrinə istinad edərək bildirib ki, bu qanun layihəsi korrupsiyaya qarşı mübarizə aparan qurumları məhv etmək və ya hakimiyyətdən asılı vəziyyətə salmaq deməkdir.

İddialara görə, qanuna düzəliş sənədi qəbul olunmamışdan 1 gün əvvəl Ukrayna Təhlükəsizlik Xidməti və Baş Prokurorluğu “Rusiyanın Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Milli Bürosuna təsirini zərərsizləşdirmək üçün xüsusi əməliyyat” keçirib və büroda axtarışlar aparıb. 

Çərşənbə axşamı səhər tezdən isə məlum oldu ki, Radanın gündəliyinə adı antikorrupsiya qurumlarına aid olmayan qanun layihəsi daxil edilib: o, Cinayət Prosessual Məcəlləsinə “xüsusi hərbi vəziyyət şəraitində itkin düşmüş şəxslərlə bağlı cinayət işlərinin ibtidai istintaqının xüsusiyyətləri ilə bağlı” dəyişiklikləri nəzərdə tutur. Amma itkin düşmüş şəxslərlə bağlı düzəlişlərlə yanaşı, sənəd həm NABU (Ukrayna Milli Antikorrupsiya Bürosu), həm də SAP-ın (Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə İxtisaslaşdırılmış Prokurorluq) işində dəyişiklikləri təklif edir.

Radanın Hüquq Mühafizə Komitəsi bu layihəni iyulun 22-də səhər saatlarında dəstəkləyib, bir neçə saat sonra isə deputatlar onu təsdiqləyiblər.

Qəbul edilmiş qanun layihəsini artıq Radanın sədri Ruslan Stefançuk da imzalayıb. Daha sonra o, Ukrayna prezidenti tərəfindən imzalanmalıdır.

NABU nədir

Ukrayna Milli Antikorrupsiya Bürosu 2015-ci ildə prezident Viktor Yanukoviçin ölkədən qaçması ilə başa çatan Avromaydan inqilabından qısa müddət sonra yaradılmış korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə müstəqil qurumdur. Eyni zamanda, Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə İxtisaslaşdırılmış Prokurorluq (SAP), Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Milli Agentlik (MAK), Aktivlərin Axtarışı və İdarə Edilməsi Agentliyi (ARMA), Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Ali Məhkəmə (HACC) yaradılıb. Ukraynanın daha iki dövlət qurumu korrupsiya ilə bağlı araşdırma apara bilər: Dövlət Təhqiqat Bürosu (DSB) və Milli Polis (NPU).

NABU yüksək vəzifəli şəxslərin korrupsiya cinayətlərini, SAP isə təkcə korrupsiyanı deyil, həm də yüksək vəzifəli məmurların hər hansı digər cinayətlərini araşdırır. NABU-nun yurisdiksiyasına aid şərtlərdən heç birinin olmadığı işləri isə Milli Polis şeyləri araşdırır.

Qeyd edək ki, müstəqil antikorrupsiya orqanları sisteminin işə salınması Avropa İttifaqının Ukraynaya öz vətəndaşlarına vizasız rejim verilməsi ilə bağlı tələblərindən biridir, eləcə də Kiyevin Qərbdən maliyyə yardımı alması bu orqanların təsis olunmasından keçirdi. Başqa sözlə desək, müstəqil anti-korrupsiya idarələri əslində Avropa İttifaqından alınan yardımların ilk şərtləri sırasında idi. 

Maraqlıdır ki, müstəqil anti-korrupsiya idarələrinin Ukrayna hökumətinin baş ağrısına çevrilməsi yeni hadisə deyil. 2017-ci ilə qədər də NABU ilə Ukraynanın “köhnə” hüquq-mühafizə orqanları arasındakı münasibətləri son dərəcə gərgin idi: Həmin il Baş Prokurorluq və SBU korrupsiyaya qarşı mübarizə bürosunun əməkdaşlarını saxlayıb, onun rəhbərinə qarşı cinayət işi başlatmışdı.

Bəs, 12414 saylı qanun layihəsi adlanan yeni düzənləmə Ukraynanın siyasi həyatında nəyi dəyişdirir?

Qısa şəkildə desək, bu qanun layihəsi korrupsiyaya qarşı mübarizə aparan qurumları Baş Prokurordan asılı qurumlara çevirir. Müxaliflər də bununla razılaşmaq istəmirlər. Ukrayna Radasının deputatı Yaroslav Jeleznyakın iddiasına görə bu qanun layihəsi qüvvəyə minərsə, SAP prokurorlarının rəhbəri faktiki olaraq SAP rəhbəri deyil, baş prokuror olacaq.

"Bu isə o deməkdir ki, indi Baş Prokuror NABU araşdırmalarına hansı prokurorun nəzarət edəcəyini müəyyənləşdirəcək", - Jeleznyak bildirib.

Bildirildiyinə görə, bu qanun layihəsinin qüvvəyə minməsindən sonra Baş Prokuror NABU ilə bağlı istənilən proseduru tələb etmək və baxılması üçün başqa prokurora təhvil vermək hüququna malik olacaq. Bu dəyişiklik NABU-dan icraatın geri götürülməsini qadağan edən əvvəlki müddəaları da ləğv edir.

SAP rəhbəri NABU üçün işlərin yurisdiksiyasına dair mübahisələri həll etmək qabiliyyətini də itirir. Artıq bu səlahiyyətlər Baş prokurora məxsusdur.

Bundan əlavə, Baş prokurora yüksək vəzifəli şəxslərə qarşı bütün cinayət işlərinə (vəzifələrin dəqiq siyahısı ilə) xitam verilməsi barədə vəsatətlərə baxmaq və belə vəsatətlərə baxılmasının nəticələrinə əsasən, bu icraata xitam vermək hüququ verən birbaşa müddəalar da qanuna əlavə olunur.

Bir sözlə, Ali Rada yeni anti-korrupsiya orqanları üzərində nəzarəti faktiki olaraq baş prokurora verir. Halbuki, bir vaxtlar Vladimir Zelenskinin özü belə Baş prokurorun korrupsioner rejimin “100% adamı” adlandırmışdı. BBC Ukrayna Xidmətinin müxbiri Vitali Çervonenko da məhz bu məqama diqqət çəkərək bildirib ki, “Zelenski özünün ilk baş prokuroru Ruslan Ryaboşapkanı bu cür qiymətləndirsə də, çətin ki, o vaxtdan sonra baş prokuror daha müstəqil olub”.

Ali Radanın Söz Azadlığı Komitəsinin rəhbəri Yaroslav Yurçişin isə deyir ki, hökumət bu addımla Hüquq-Mühafizə Komitəsinin əli ilə “baş prokurorun korrupsiya ilə mübarizə işlərinə tam nəzarəti”ni tətbiq edir.

Nə baş verir?

BBC Ukrayna Xidmətinin müxbirinin bildirdiyinə görə, antikorrupsiya qurumlarının işi ABŞ və Aİ tərəfindən diqqətlə izlənilirdi və onların təzyiqi nəticə verdi - çünki hakimiyyətə Aİ-yə doğru hərəkət, vizasız rejim və Qərbin pulu lazım idi.

Beləliklə, Rusiyanın genişmiqyaslı işğalının dördüncü ilində və Vladimir Zelenskinin prezidentliyinin altıncı ilində iyulun 22-də səhər saatlarında Radaya qanun layihəsi təqdim olundu və o, artıq günün ikinci yarısında təsdiqləndi.

Bir gün əvvəl Təhlükəsizlik Xidməti, Baş Prokurorluq və Dövlət İstintaq Bürosu (hamısı tamamilə ölkə prezidentinin aparatının nəzarətindədir) NABU və SAP-a qarşı genişmiqyaslı xüsusi əməliyyat elan edərək, orada satqınları, Rusiyanın dostlarını və yol hərəkəti qaydalarını pozanları tapdıqlarını bildirdilər.

Korrupsiyada şübhəli bilinən şəxs Ukraynada korrupsiya ilə mübarizə aparacaq? Semen Krivonos haqqında nə məlumdur?

Müşahidəçilər əvvəlcə bu açıqlamalara və ifşalara ciddi yanaşdılar, təqdim olunan sübutları araşdırdılar, lakin sonradan yenə də bunu hökumətin planının birinci mərhələsi - ertəsi gün NABU-nun müstəqilliyinə zərbə vurmaq üçün informasiya işi aparmaq kimi qiymətləndirdilər. Hətta Radanın antikorrupsiya komitəsinin rəhbəri “Xalqın xidmətçisi” Anastasiya Radina tərəfindən də etiraf edilən və həmkarlarını bu qanun layihəsinə səs verməməyə çağıranlar da oldu.

"Bu dəyişikliklərə səs verilərsə, Ukraynanın antikorrupsiya infrastrukturu faktiki olaraq məhv ediləcək. Mən bu qanun layihəsinin qəbulunun dövlət üçün fəlakətli nəticə hesab edirəm", - Radina yazıb.

İndi müşahidəçilər hesab edirlər ki, prezidentin yaxın çevrəsinə qarşı son vaxtlar səs-küylü korrupsiya halları NABU və SAP-ın Baş Prokurorluğa tabe edilməsinə səbəb ola bilərdi. Araşdırmaçı jurnalistlər isə güman edirlər ki, NABU-da başqa işlər də var, ola bilsin ki, prezidentin yaxın çevrəsindən kiməsə qarşıdır və indi onların meydana çıxması ehtimalı azdır.

Avropa İttifaqı artıq bu fakta reaksiya verib və bildirib ki, Radanın yeni qanun layihəsini dəstəkləməsi Aİ-yə üzv olmaq üçün müraciət edən ölkənin tərəqqisinin illik qiymətləndirilməsinin nəticələrinə təsir edəcək. Avropa Komissiyası növbəti qiymətləndirməni oktyabrın sonunda keçirəcək.

“Ukrainska Pravda”nın xəbərinə görə, Avropa Komissiyasının sözçüsü Guillaume Mercier xatırladıb ki, Aİ demokratik idarəçilik sahəsində irəliləyiş şərti ilə öz maliyyə dəstəyini verir. Onun sözlərinə görə, Aİ "Ukraynanın antikorrupsiya agentliklərinə - NABU və SAP-a qarşı son hərəkətlərindən narahatdır".

G7 ölkələrinin səfirləri bir gün əvvəl NABU-ya təzyiqdən narahat olduqlarını bildirdilər, amma bəlkə də hər şey bununla bitəcək. Axı, Rusiya və Ukrayna arasında sülh danışıqlarının növbəti raundu eyni vaxtda İstanbulda keçirilə bilər - dünyanın buna vaxtı olmayacaq.

Səs-küylü işlər və xüsusi xidmət orqanları arasında qarşıdurma

2017-ci ildə NABU bir neçə səs-küylü antikorrupsiya işi açıb, bundan sonra agentlik digər hüquq-mühafizə orqanları ilə üzləşməyə başlayıb.

Büro digər məsələlərlə yanaşı Dövlət Fiskal Xidmətinin o zamankı rəhbəri Roman Nəsirovu da korrupsiyada ittiham edib. Nəsirovun fəaliyyəti dəfələrlə fəalların, millət vəkillərinin, hətta maliyyə nazirinin tənqid obyektinə çevrilib.

Xüsusilə ona qarşı irəli sürülən ittihamlar siyahısında vergi ödəyicilərinə təzyiq, Londonda bəyan edilməmiş mənzilə sahiblik və hökumətin razılığı olmadan Donald Trampın andiçmə mərasimi üçün (2016-cı ildə) ABŞ-a səfər etmək yer alıb. Onun barəsində açılmış bir neçə cinayət işi üzrə istintaq davam edir.

Bundan əlavə, Ukrayna Milli Antikorrupsiya Bürosunun əməliyyatçıları Ukraynanın o vaxtkı daxili işlər naziri Arsen Avakovun oğlu Aleksandrı və keçmiş nazir müavini Serhiy Çebotarı saxlayıblar. Sonradan dəlil olmadığı üçün iş bağlanıb.