Azərbaycanda dövlət və iqtisadiyyatın idarə olunması mexanizmini təkmilləşdirməyə, başqa sözlə desəm, struktur islahatlarına böyük ehtiyac var. Bu, həm büdcə xərclərində səmərililiyi artırmaq, həm də idarəetməni yaxşılaşdırmaq baxımından vacibdir.

Ancaq struktur islahatları çox ağrılı prosesdir. Ona görə də bizdə bu sahədə həmişə kəskin ixtisarlardan, funksionallığın ilk vaxtlar çətin təmin olunacağı ehtimalından ehtiyat edilib. Düzdür, bu islahatlar müəyyən vaxtdan bir aparılıb və aparılır. Ancaq nəzərə alsaq ki, struktur islahatlarında məqsəd dövlət idarəçiliyini təkmilləşdirmək, dövlət orqanlarının və qurumlarının fəaliyyətini optimallaşdırmaq, dövlət büdcəsi vəsaitindən səmərəli istifadə etməkdir, sadəcə olaraq, bu sahədə bir komplekslilik müşahidə olunmayıb.

İndi bax, məhz buna ehtiyac var.

Dövlət başçımızın Vergilər Nazirliyi ilə Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi və Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Agentliyini müvafiq dövlət xidmətləri statusunda İqtisadiyyat Nazirliyinin strukturuna daxil etməyə dair 23 oktyabr 2019 tarixli İqtisadiyyat Nazirliyinin funksiyalarının və strukturunun genişləndirilməsi haqda Fərmanı bu mənada çox mühüm və böyük addım sayıldı.

Fərmanın girişində də yazılıb ki, ölkənin davamlı inkişafını təmin etmək məqsədilə aparılan sosial-iqtisadi islahatların dərinləşdirilməsi, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, qeyri-neft sektorunda daha yüksək əlavə dəyərin yaradılması, ixrac potensialının artırılması vəzifələri müvafiq sahələrdə struktur dəyişikliklərini sürətləndirməyi və dövlət idarəetməsini təkmilləşdirilməyi zərurətə çevirib.

Odur ki, hesab edirəm, digər nazirliklərlə komitələr üzrə də bu cür addımlar atmaq məqsədəuyğun olardı. Məsələn, Səhiyyə Nazirliyini də Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinə (ƏƏSMN) birləşdirilmək üçün ortada kifayət qədər zəmin mövcuddur. Əlbəttə, bu, subyektiv fikrimdir. Lakin əsaslandırmağa çalışacam.

Əvvəla, məlum olduğu kimi, gələn ildən, yəni 2020-ci ildən ölkəmizdə icbari tibbi sığorta sistemi işə düşəcək ki, bunun üçün İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyinin nəzdində “Tibbi Ərazi Bölmələrini İdarəetmə Birliyi” publik hüquqi şəxs (TƏBİB) yaradılıb. Və Nazirlər Kabinetinin hələ bu ilin əvvəlindəki müvafiq qərarı ilə Səhiyyə Nazirliyinin böyük sayda müəssisələri ölkədə icbari tibbi sığortanı tətbiq etmək məqsədilə təsis edilən məhz adıçəkilən quruma, yəni TƏBİB-ə verilib. 

Qərar gələn il yanvarın 1-dən qüvvəyə minəcək.

Bununla ölkəmizdə səhiyyə xidmətində bir növ struktur islahatına gedilməklə dövlətin və hökumətin sosial siyasəti istiqamətində bir növ yeniliyə imza atılıb. Bu, səhiyyədə idarəetmənin təkmilləşdirilməsi kimi də qələmə verilə bilər.

Ümumiyyətlə, icbari tibbi sığorta sisteminin tətbiqi səhiyyə xidmətlərini müasir tələblərə uyğunlaşdırmaqda və sahəni maliyyələşdirmə mexanizmlərini yeni iqtisadi əsaslarla təkmilləşdirməkdə, əhaliyə göstərilən tibbi xidmətlərin keyfiyyətini daha da yüksəltməkdə xüsusi əhəmiyyət daşıdığından, səhiyyə müəssisələrinin TƏBİB-in tabeliyinə keçirilməsi zəruri xarakter daşıyırdı.

Təkrar edirəm: TƏBİB icbari tibbi sığorta sisteminin tətbiqi məqsədilə yaradılıb. Onun İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyinin nəzdində təsis olunması da buna sübutdur.

TƏBİB-in saxlanması və fəaliyyətinin təmin edilməsi dövlət büdcəsindən ayırmalar, fəaliyyət istiqamətlərinə uyğun görülən işlərdən, göstərilən xidmətlərdən əldə edilən daxilolmalar, ianələr, qrantlar, habelə nizamnaməsində müəyyən edilmiş digər mənbələrdən daxil olan vəsait hesabına reallaşdırılacaq ki, onun tabeliyinə verilən dövlət səhiyyə sisteminə aid tibb müəssisələrinə münasibətdə vahid tənzimləməni isə İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi həyata keçirəcək.

Sözün qısası, ölkədə səhiyyə sahəsində islahatların mühüm istiqamətlərindən birini də əhali arasında icbari tibbi sığortanın tətbiq edilməsi yönündə aparılan işlər təşkil etdiyindən, idarəetmə mütləq başqa ələ verilməli idi. Bu səbəbdən də Səhiyyə Nazirliyini, xəstəxanaları və ümumiyyətlə, müxtəlif xarakterli tibb müəssisələri, yəni belə demək mümkündürsə, təsərrüfat xarakterli işlərin icrası funksiyasından xilas etmək lazım idi.

Çünki bizdə, iqtisadiyyatda və ümumiyyətlə, əhaliyə xidmətdə bütün problemlərin kökündə məhz strateji siyasətlə təsərrüfatçılıq funksiyasının biri-birinə qarışması, başqa sözlə desəm, eyni qurum və yaxud bir əl tərəfindən həyata keçirilməsi dayanır. Energetika sektorunda, nəqliyyatda və sairədə bu vəziyyətdən xilas ola bilmişik. 

İcbari tibbi sığorta sisteminin tətbiqi isə səhiyyədə də bunu tələb edirdi.

Sözüm bunda deyil. İkinci bir məsələ isə ondan ibarətdir ki, səhiyyə xidməti özü sosial müdafiə siyasətinin tərkib hissəsidir. Və üstəlik, ƏƏSMN də əmək münasibətləri, əməyin mühafizəsi, əmək ehtiyatlarından istifadə, əhalinin sosial müdafiəsi, o cümlədən əmək pensiyaları və sosial sığorta, əhalinin məşğulluğu, işsizlikdən sığorta, demoqrafiya ilə yanaşı, həm də tibbi-sosial ekspertiza, əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası sahələrində də dövlət siyasəti həyata keçirir.

Başqa sözlə desəm, tibbi-sosial ekspertiza, əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası və sosial müdafiəsinin təşkili üzrə tədbirləri də məhz adıçəkilən Nazirlik icra edir.

Ümumiyyətlə, ƏƏSMN yanında Dövlət Tibbi-Sosial Ekspertiza və Reabilitasiya Xidməti 38 sayda tibbi-sosial ekspert komissiyasından, 11 sayda əlillərin bərpa mərkəzindən, Bakı Protez Ortopedik Mərkəzi və sairədən ibarətdir ki, adıçəkilən xidmət tibbi-sosial ekspertiza əsasında əlilliyin və 18 yaşınadək uşaqların sağlamlıq imkanlarının məhdudluğunu qiymətləndirməyi, əlilliyi olan şəxslərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial müdafiə tədbirlərinə ehtiyaclarını müəyyən etməklə, onların reabilitasiyasını həyata keçirir.

Odur ki, bütün bunlarla yanaşı, sual yaranır ki, həm səhiyyə müəssisələri TƏBİB-in tabeliyinə keçdikdən sonra, həm də tibbi-sosial ekspertiza, əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası kimi məsələlər səhiyyə xidmətinə aid seqmentlər təşkil etdiyindən Səhiyyə Nazirliyini ƏƏSMN-ə birləşdirilmək məqsədəuyğun deyilmi?

Yuxarıda qeyd etdim ki, səhiyyə müəssisələrinin TƏBİB-in tabeliyinə verilməsi ölkəmizdə səhiyyə xidmətində idarəetməni təkmilləşdirmək kimi qələmə verildi. Yəni siyasət icra işlərindən ayrıldı. Ancaq bu, bütövlükdə səhiyyə sistemində idarəetməni təkmilləşdirmək istiqamətində yalnız ilkin addım kimi dəyərləndirilə bilər. Belə ki, təkrar edirəm, səhiyyə sosial müdafiə siyasətinin tərkib hissəsi olduğundan bu sahədə kurs bir əldə cəmləşməli, idarəetmədə, inzibatçılıqda “bir pəncərə” sistemi hökm sürməlidir.

Və nəhayət, üçüncü əsaslandırmam isə ondan ibarətdir ki, səhiyyə sahəsində dövlət siyasətinin sosial müdafiə məsələlərinə cavabdeh olan qurum tərəfindən icrası xarici təcrübədə də mövcuddur.

Belə ki, Yaponiyada, qonşu Rusiyada və Gürcüstanda, o cümlədən, Cənubi Koreyada və sairədə səhiyyə ilə sosial müdafiə siyasəti bir qurum tərəfindən həyata keçirilir. Və effektliliyini də əyani büruzə verir.

Sonda isə bir məqama da toxunmaq istərdim. Bizdə səhiyyə üzrə xərclər dövlət büdcəmizin məxaricində 4-5% civarında təşkil edir. Dünya ölkələri sırasında səhiyyə xidmətindən istifadəyə görə həm əhali sarıdan, həm də dövlət tərəfindən ən çox vəsait xərclənilən ölkə Birləşmiş Ştatlardır.

2017-ci ilin statistikasına görə, hər orta səviyyəli amerikalının səhiyyə xidmətindən istifadəyə görə xərclədiyi vəsaitin həcmi 4 500 dollardan 8 300 dollaradək təşkil edib. Bu zaman dövlətin əhalinin rifahı üçün səhiyyəyə xərclədiyi vəsaitin həcmi isə 10 209 dollara bərabər olub.

Sonuncu rəqəm İsveçrədə 8009 dollar, Lüksemburqda 6475 dollar, Norveçdə 6351 dollar, Almaniyada 5728 dollar, İsveçdə 5511 dollar, İrlandiyada 5449 dollar, Avstriyada 5440 dollar, Hollandiyada 5386 dollar, Danimarkada isə 5183 dollar təşkil edib.

Göründüyü kimi, keyfiyyətli və geniş çeşiddə tibbi xidmət həm də iqtisadi inkişaf səviyyəsindən, başqa sözlə desəm, əhalinin maddi durumundan asılı məsələdir. Dövləti və əhalisi kasıb olan ölkədə yüksək səviyyəli tibbi xidmət praktik olaraq mümkün deyil.

Eyni zamanda, dövləti varlı, əhalisi isə qeyri-mütənasib maliyyə imkanlarına malik ölkədə də səhiyyədə tam mənada pulsuz xidmət müşkül məsələdir. Ümumiyyətlə, icbari tibbi sığorta sisteminin mükəmməl çalışması əhalinin gəlirlərinə və iqtisadiyyata bağlı məsələdir.

Odur ki, səhiyyəmizdə islahatlara əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi sahəsində atılan addımlarla birgə yanaşmalı və bunlar bir müstəvidə nəzərdən keçirilməlidir. Belə ki, səhiyyədə yüksək xidməti hədəfə alan dövlət və hökumət paralel olaraq vətəndaşların maddi rifahını yüksəltmək istiqamətindəki çabalarını da əsirgəməməli və hər iki istiqamətdə siyasət bir xətt üzrə həyata keçirilməlidir.