Xavyer SOLANA

“Project Syndicate”

Bu ay keçirilən illik NATO zirvəsi ABŞ prezidenti Donald Tramp və Amerikanın Avropa İttifaqı üzrə müttəfiqləri arasında bir sıra fikir ayrılıqlarının son mərhələsi olub. Ötənilki zirvə görüşündə, Tramp Şimali Atlantika Müqaviləsinin 5-ci maddəsini – Transatlantik İttifaqın təməli olan kollektiv müdafiə prinsipini təsdiqləməyib. Keçən ay G7 sammitini pozduqdan sonra Tramp bu həftə Helsinki zirvəsində Rusiya prezidenti Vladimir Putini ən yumşaq şəkildə tənqid etməkdən belə imtina edərək vəziyyəti daha da gərginləşdirib.

Xatırladaq ki, ötən həftə NATO-nun Brüsseldə keçirilmiş illik toplantısında Tramp NATO-nun bütün üzv ölkələrinin müdafiə fonduna yalnız ÜDM-in ən azı 2%-ini xərcləməsini tələb etməyib; o bu xərclərin son nəticədə ÜDM-in 4%-inə çatdırılmasını təklif edib. Sonuncu təklif təkcə büdcənin qurban verilməsi deyil, həm də qitədə əhəmiyyətli hərbi balanssızlığın yaranmasına gətirib çıxara bilər. UDM-in 4% -ində Almaniyanın hərbi büdcəsi, Fransa ilə müqayisədə, daha çox olacaq, yəni 40 milyard avroya (46 milyard dollar) çatacaq.

İnkişaf etməkdə olan beynəlxalq dəyişkənlik dövründə biz, avropalılar özümüzü acınacaqlı hücumlardan qorumuş və bir çox kollektiv nailiyyətlərimizi dəstəkləmişik. Ancaq bu, özünütənqiddən qaçmaq mənası vermir.

Trampın 2%-lik tələbi əsassız deyil: əvvəlki ABŞ prezidentləri də Avropa ölkələrini müdafiə xərclərini artırmağa çağırıblar. 2014-cü ildə UDM-in 2%-ini xərcləməyən NATO üzv dövlətləri bunu 2024-cü ilə qədər etmək öhdəliyi götürüb. Ciddi irəliləyişlərə baxmayaraq, bəzi ölkələr hələ də bu hədəfə çatmaqdan uzaqdır.

Müttəfiqlərimizlə həmrəyliyin qorunması ehtiyacından başqa, Avropanın təhlükəsizliyi üçün məsuliyyət daşıyırıq. Həm xarici, həm də daxili təhdidlər mövcuddur və onlar daha çox qarşılıqlı əlaqəyə sahib olurlar. Paradiqmatik bir nümunə Suriyadakı müharibədir: ölkə əhalisini yeddi ildən çox müddətə əziyyət çəkdiyi dəhşətli humanitar faciə Avropa İttifaqının təməllərini sarsıdan qaçqın böhranını artırıb.

Amma xərcləmə səviyyələri problemin kökünə enmir. Hərbi xərclərin artması, onu “avropalı” etmədiyimiz təqdirdə, son nəticədə qeyri-məhsuldar olacaq. Aİ-nin ümumi hərbi büdcəsi artıq yalnız ABŞ-dan geri qalır və Rusiyanın xərclərindən dörd dəfə çoxdur. Bu resursların necə sərf olunduğunu bilmək, qitədə və ətrafında NATO-nun birgə əməliyyatlarını asanlaşdırmaq üçün imkanlarımızın və infrastrukturumuzun olub-olmaması vacibdir.

Tramp düşünür ki, NATO ölkələrinin ABŞ-dan faydalanma imkanı var və onlar qarşılığında heç nə etmir, bu – səhvdir. Heç kim ABŞ-ın təhlükəsizlik zəmanətlərinin hərbi münaqişələrin qarşısının alınmasında əsas rol oynadığını inkar etmir. Lakin digər NATO üzvləri də qarşılıqlı müdafiə öhdəliyini qüvvədə saxlayır və ABŞ-ın prioritetlərini qəbul edir.

Əslində, 5-ci maddənin yada düşdüyü yeganə məqam – 11 sentyabr 2001-ci ildir – ABŞ-a hücum. Bundan sonrakı dövrdə NATO Əfqanıstanda BMT-nin Beynəlxalq Təhlükəsizliyə Yardım Qüvvəsini idarə edib – İttifaqın tarixində ən uzun missiya.

Avropa ABŞ-a dəyərli müttəfiq olmağa çalışır. 2017-ci ilin dekabrında Avropa İttifaqının iştirakçı ölkələri birgə müdafiə qabiliyyətlərini daha səmərəli inkişaf etdirməyə imkan verəcək daimi strukturlaşdırılmış əməkdaşlıq (PESCO) qurub. PESCO, həmçinin, 2016-cı il tarixli “Qlobal Strategiya” da qeyd edildiyi kimi, Aİ-nin strateji muxtariyyətinə nail olunması istiqamətində irəliləyişi sürətləndirəcək. NATO-nun Avropa sütunu gücləndikcə, ABŞ daha qabaqcıl qabiliyyət və texnologiyalarla təchiz olunan daha etibarlı müdafiə tərəfdaşı olacaq. Avropanın müdafiə sənayesinin parçalanmasını azaltmaq onun rəqabət gücünü artıracaq, bu da Avropa və ABŞ arasında texnoloji boşluğu aradan qaldırmaq baxımından vacibdir.

Xoşbəxtlikdən, Avropa İttifaqının Ortaq Müdafiə və Təhlükəsizlik Siyasəti çərçivəsində bu təşəbbüslər Avropa əhalisinin böyük dəstəyinə malikdir. Avropalılar üçün müdafiə xərclərinə dair kollektiv və konstruktiv yanaşma həmişə müttəfiqlərimizin düşünə biləcəyi hər hansı bir məcburiyyətdən daha möhkəm olacaq.

Lakin Tramp belə əməkdaşlıq səylərinin yolunu kəsib. Paradoksal olaraq, onun administrasiyası biz avropalıların təhlükəsizliyimizə görə məsuliyyət daşımağı tələb edərkən, davamlı olaraq ortaq müdafiə layihələrimizə zərbə vurmağa çalışır.

Avropanın təhlükəsizliyi sahəsində əməkdaşlıq baxımından belə bir xurafat və qısqanclıq yeni deyil. ABŞ bu cür əməkdaşlığın NATO əməliyyatlarından uzaqlaşma yaradacağını iddia edir, lakin heç nə həqiqətdən üstün ola bilməz. Söhbət birgə imkanları inkişaf etdirməkdən getdikdə, bu sayaq iddialar Avropa ölkələrinin üzləşdiyi maneələrdir.

Tramp, həmçinin Avropanın müdafiə sənayesini inkişaf etdirmək tədbirləri əleyhinədir, çünki onlar Avropanın ABŞ ixracından asılılığını aradan qaldıracaq. Avropa özünü kifayət qədər təmin edə bilər, Amerikanın hazırladığı silahlara, avadanlıqlara və texnologiyaya daha çox bağlılıq heç bir məna vermir.

Mülki və hərbi missiyalar vasitəsilə qlobal təhlükəsizliyə töhfə verən missiyaların uzun tarixini nəzərə alaraq, Aİ NATO-ya çox şey təklif edir. Müdafiəyə daha kompakt və ardıcıl bir yanaşma ilə, Aİ NATO-nun daha güclü olmasını və ABŞ-a birbaşa fayda gətirməsini təmin edəcək. Qeyri-diplomatik və birtərəfli səlib səfərlərini davam etmək əvəzinə, Aİ il həmişə dost kimi davranmaq və Avropanın kollektiv müdafiə yanaşma vədini başa düşmək üçün Tramp müdrik olmalıdır.

Tərcümə: Strateq.az