Amos Harel

“Haaretz”

İsrail və Suriya səmalarındakı dramdan təxminən bir ay keçib. Öz hava sahəsinə girən İran dronunu İsrail vurdu və Suriya ərazisindəki İran hədəflərini bombaladı, üstəlik, Suriyada bir döyüş təyyarəsi itirdi.

Son 5 ildə Suriyada silahlı konvoylara, raket anbarlarına və ordu bazalarına hava hücumları dəfələrlə olub. İndi sakitlikdir. Amma bu fasilə müvəqqətidir. İsrailin şimal cəbhəsində əsas şərtlər hətta bu fövqəladə güc mübadiləsindən sonra dəyişməz qalır.

Suriyadakı vətəndaş müharibəsində əsədpərəst oxun üstünlüyü öz qüvvələrinin təhlükəsizliyini təmin edir və onların qələbə qazanmasına şərait yaradır; Suriya tiranını xilas etməyə sərf etdikləri səylərə görə alacaqları təzminatı artır.

Ordu kəşfiyyatının hesabatları siyasi müstəviyə qoyulub, İsrail və İranın hərəkətləri bir-birinə zidd iki güclü strateji meyl kimi səciyyələndirilir: İran Suriyadakı hərbi mövcudluğunu qorunmasında, İsrail bunun qarşısını almaqda israrlıdır.

Bu həftə baş nazir Benyamin Netanyahu AIPAC tədbirindəki çıxışında bunu belə ifadə edib: "İranı dayandırmalıyıq. İranı dayandıracağıq ".

Niyə fevral ayındakı döyüş müharibəyə çevrilmədi? Çünki həm İsrail, həm də İran çox ehtiyatlıdır.

Bu, bölgədə İran layihəsi üçün ilk cəhdlərdir və Tehran hazırda İsraillə birbaşa hərbi qarşıdurma istəmir. Son illərdə İranın hərəkətlərinə baxarkən, görürük ki, İsrailin təhdidləri və hücumlarına əsasən İranın gedişləri istiqamətini azca dəyişə, ya da tamamilə dayana bilər.

İsrailin perspektivindən, niyyət İranın Suriya və Livanda planlarını pozmaq olsa da, nə Netanyahu, nə də müdafiə naziri Aviqdor Liberman, üstəgəl, hərbçilər sona bilinməyən geniş qarşıdurmaya cəlb olunmaq istəyir. İsrailin cəzalandırma-çəkindirmə hərəkətlərini heç də hamısı mediaya sızmır. Amma İsrail, yəqin ki, birbaşa qarşıdurmalarla bunu davam etməyi üstün tutur.

Həm İsrail, həm də İran Rusiyanın tənqidinə tuş gəlməməlidir. Moskva – Suriyadakı vətəndaş müharibəsinin qalibi və hələ də bütün tərəflərlə əlaqə saxlayan yeganə dünya gücüdür.

Rusiya prezidenti Vladimir Putinin istədiyi son şey – son illərdə bölgədəki əsas strateji qələbəsini məhv edəcək İran-İsrail müharibəsidir. Yəqin ki, şimaldakı döyüş günündə Tel-Əvivə və Tehrana çatdırılan mesaj da budur. Münaqişə aparan tərəflər buna uyğun davranırlar.

Milli Təhlükəsizlik Tədqiqatları İnstitutunun rəhbəri Amos Yadlin “Haaretz”-ə deyib ki, İran “Hizbullah”, İraq və Şimali Koreya modellərindən istifadə edərək, Suriyadakı gücünü və təsirini artırır.

2014-2015-ci illərdə “Hizbullah” və İranın elit İnqilab Keşikçiləri, Suriyanın Colan Təpələrində və Fələstin təşkilatlarında dəruzi birliklərinə əsaslanan terror özəkləri qurub. Bu şəbəkələrdə fəaliyyət göstərən fəallar İsrailə aid həmlə nəticəsində öldürüldükdə, İran Suriyada “Hizbullah” tipli model tətbiqindən imtina edib.

İraqda çox yaxşı sınaqdan çıxarılmış ikinci model – Suriyada İrana itaətkar şiə milislərinin yaradılmasıdır. İraq, Əfqanıstan və Pakistandan olan milislər Əsədin lehinə müharibədə iştirak edir. Ancaq Suriyada onların sayı çox deyil – 10 min nəfər.

Son zamanlar Yadlinin “Şimali Koreya modeli” adlandığı üçüncü yanaşma əlavə olunub. Bu, Pyonyanın raket təhdidlərini xatırladır. İran Əsədin uzun mənzilli raketlərini yeniləmək istəyir, onların əksəriyyəti isə vətəndaş müharibəsi dövründə istifadə olunub və ya məhv edilib. Həm də İsrail sərhədində raket quraşdırma xətləri qurmaq istəyir. Bu dönüş nöqtəsi İran nüvə təhdidini ən azı yeddi ildən on ilədək uzaqlaşdıran, 2015-ci ilin Vyananın razılığına əsaslanan sakit dövrdə baş verir.

Müqavilənin başa çatması ilə İran daha yaxşı bir mövqedə olacaq. Hətta Tehran vədinə əməl etsə də. Suriya və Livanda nüvə ehtiraslarını davam etdirmək və ikiqat raket təhlükəsi yaratmaq mümkün olacaq. İsrail isə İranın nüvə obyektlərinə hücum etməzdən əvvəl dönə-dönə düşünəcək.

Raket arsenalının böyüməsi və cəbhə xəttində daha çox yerləşdirilməsi gözlənilir.

Fevralın sonlarında Münxen Təhlükəsizlik Konfransında danışan Netanyahu İranın hədəfi ilə əlaqədar fikirlərini açıqlayıb: “Hizbullah”ı idarə olunan raketlər ilə təchiz etmək.

ABŞ prezidenti Donald Trumpla bu həftə söhbətləşən Netanyahu bir daha dedi ki, Amerika may ayında nüvə razılaşmasından çıxacaq. Bununla yanaşı, Aİ İranda monitorinqi həyata keçirmək təşəbbüsünə və onun raket proqramı ilə bağlı məhdudiyyətlərlə, regionda terrorçu və partizan qrupları arasında texnologiyanın yayılmasının qarşısını almaq istəyir.

Gələcək illər üçün nəzərdə tutulan məqsədlər, İranla savaşın illərlə davam etdirilməsinə və Vyana müqaviləsinin hərtərəfli həll olmadığına əsaslanar.

Tərcümə: Strateq.az