Azərbaycanda evə ehtiyacı olan vətəndaşların sayı kifayət qədər çox olsa da, kasıb ailələrin bir çoxunun bu istəyi reallaşdırmaq üçün maddi inkanları yoxdur. Sosial mənzilllərlə bağlı gözləntilər isə özünü doğrultmadı və daha çox kasıb təbəqə deyil, imkanlı şəxslər bu evlərə sahib oldular. Hazırda vətəndaşlara kirayə qaldığı mənzilə sahib olmaq üçün daha bir imkan yaradılır. Belə ki, prezidentin imzaladığı fərmana görə, İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu balansındakı mənzilləri uzunmüddətli kirayə verəcək və kirayənişin bu mənzilin pulunu aybaay ödəməklə, sonda mənzilə mülkiyyət hüququ əldə edəcək. Bəs bu mənzillər üçün şərtlər necədi, hansı sənədlər lazımdır və kimlər müraciət edə biləcək?

Bu məsələ ilə bağlı Ovqat.com-un suallarını cavablandıran tanınmış iqtisadçı -ekspert Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, gələn ayın ikinci yarısından start götürəcək kirayə mənzillərə müraciətlərlə bağlı İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun açıqlamasında prosesin mexanizminə aydınlıq gətirilib: " Vətəndaşlar mənzili kirayə götürdükdən sonra ona sahib də ola biləcəklər. Mənzili krayə edənlərin aylıq ödənişləri evin xərcindən çıxılacaq. Müqavilə bağlanandan 3 il sonra isə kirayəçi mənzilin sahibinə çevrilmək imkanı qazanacaq. Bu zaman o daha çox ödəniş etməklə müqaviləyə vaxtından əvvəl xitam verib mənzilə sahib ola bilər. Və ya ödənişi davam etdirib 25 il ərzində onun sahibinə çevrilə bilər. "

-Kirayə mənzillərlə bağlı ən vacib məqamlıar hansılardır?

- Müraciət edən şəxs elektron və Asan imzaya malik olmaqla, özünə elektron kabinet yaratmalıdır. Kabinet yaradan zaman o özü ilə bağlı məlumatları elektron şəkildə daxil edə biləcək. Bunu, proses başlayan zaman ASAN xidmətə müraciət etməklə, qısa zamanda həll etmək olar. Bu prosesi keçən və müsbət cavab alan vətəndaş fonda şəxsiyyət vəsiqəsinin surəti (onunla birgə kirayə götürüləcək yaşayış sahəsində yaşayacaq ailə üzvləri varsa, həmçinin, onların şəxsiyyət vəsiqələrinin surətləri) və gəlirlərini təsdiq edən sənədləri təqdim etməlidir. Qaydalara əsasən, rəsmi əmək müqaviləsi olmayan, amma fərdi sahibkarlıqla məşğul olan vətəndaşlar da evlərə görə müraciət edə biləcək. Bu zaman onlar Sahibkarın vergi orqanlarında qeydiyyatdan keçdiyi barədə şəhadətnamənin surətini və Vergi orqanları tərəfindən qəbul olunmuş gəlir vergisi və ya sadələşdirilmiş vergi bəyannaməsini təqdim etməlidirlər. Fond müraciətə müsbət cavab verdikdən sonra sonuncu mərhələ müqavilənin bağlanmasıdır. Kirayə evlərə ASAN xidmət və ya elektron ipoteka portalı vasitəsi ilə müraciət etmək mümkün olacaq.

-Kimlər kirayə mənzilə sahib ola bilər?

-Mənzilə sahib olanların Azərbaycan vətəndaşı olması şərtdir. Kirayə mənzil üçün müraciət edənin vaxtı keçmiş öhdəlikləri (bank kreditləri və digər məcburi ödənişlər üzrə) olmamalıdır. Məhkumluğu olmaması da şərtlər siyahısındadır.

- Kirayə evə müraciət üçün ailəli olmaq tələbi varmı?

-Fondun elan etdiyi şərtlərdə ailəli olmaq şərt kimi qeyd olunmur. Bu isə o deməkdir ki, ailəli olmayan vətəndaşlarımız da müraciət edə biləcəklər.

- Hansı hallarda ev kirayəçidən geri alına bilər?

-Aylıq ödənişlər 60 gün və daha çox müddətdə ödənilmədikdə, kirayə müddətində kirayəçi vəfat etdikdə və kirayə müqaviləsi üzrə hüquq və vəzifələr kirayəçinin vərəsələrinə keçmədikdə, yaşayış sahəsi məhv olduqda və ya zədələnmə nəticəsində yaşayış sahəsi öz birbaşa təyinatı üzrə istifadə edilə bilməyəcək dərəcədə dəyişdikdə (bu hal baş verdikdə əldə olunan sığorta ödənişi kirayə müqaviləsi üzrə alış qiymətinin kirayəçi tərəfindən ödənilmiş hissəsi ilə alış qiymətinin ödənilməli olan qalıq məbləğinin nisbətinə müvafiq olaraq Fond ilə kirayəçi arasında bölüşdürülür), kirayəçi yaşayış sahəsini üçüncü şəxsin qeyri-hüquqi istifadəsinə verdikdə və həmçinin, kirayə müqaviləsi üzrə üzərinə götürdüyü digər vəzifələri icra etmədikdə ev geri alına bilər.

-Kirayə mənzillər hansı tərəflərdə olacaq?

- Bizdə olan məlumata görə, mənzillər daha çox Bakının mərkəz ətrafı rayonlarındadır. İlkin məlumata görə, Qara Qarayev, Neftçilər, Əhmədli metrosu ətrafında daha çox mənzil təklif olunacaq. Bununla yanaşı, mərhələli şəkildə digər rayonlarda o cümlədən bölgələrdə də kirayə mənzillər təklif olunacaq.

-Yaşayış sahəsinin qiyməti necə müəyyənləşəcək?

-Mənzilin xərci müqavilə müddətindəki ayların sayına bölünərək aylıq ödəniş məbləği müəyyənləşəcək. Məsələn, mənzilin xərci 120 min manat və müqavilə müddəti 25 ildirsə o zaman 120 000 manat / ( 25 il X 12 ay) = 400 manat kimi müəyyənləşəcək. -Kirayə hansı müddət üçün bağlana bilər? -Kirayə müqaviləsi 3 ildən 25 ilədək müddətə bağlanmalı və notariat qaydasında təsdiqlənməlidir.

- Kirayəçi mənzilə ən tezi hansı müddətdən sonra sahib ola bilər?

-Müqavilə bağlandıqdan ən azı 3 il müddətdən sonra kirayəçi mənzilə sahib olmaq hüquna malikdir. 3 ildən sonra isə növbəti 22 il müddətində istənilən zaman evin xərcini ödəməklə çıxarış (kupça) ala bilər.

-İlkin ödəniş tələb olunurmu?

- -İlkin ödəniş nəzərdə tutulmayıb. Amma kirayə mənzilə sahib olmaq istəyən şəxs müqavilə bağlanıldıqdan sonra aylıq ödənişin ən azı 12 mislini qabaqcadan ödəməlidir. Yəni 1 illik kirayə haqqı öncədən ödənilməlidir.

- Kirayəçi mənzili rəsmi olaraq başqa şəxsə ötürə bilərmi?

-Qaydalar görə, kirayəçiyə belə hüquq verir. Fondun yazılı razılığı ilə kirayəçinin kirayə müqaviləsi üzrə öz hüquq və vəzifələrini başqa şəxsə ötürə bilər. Sadəcə kirayəçi bunu kirayə müqaviləsi bağlanan gündən 3 il sonra edə bilər. Məsələn, kirayə müqaviləsi bağlanandan 3 il sonra kirayəçi ödəniş etməkdə çətinlik çəkirsə və ya evlə bağlı planları dəyişirsə o zaman fondun razılığı ilə müqaviləni başqasının adına keçirə bilər. Mənzilə mülkiyyət hüququ kirayəyəverəndən başqa şəxsə keçdikdə, kirayənin qüvvədə qalması baş verir. Bu hal kirayə müqaviləsində də qeyd olunacaq.

- Kirayəçi dünyasını dəyişəndə müqavilə şərtləri necə icra olunur?

-Kirayəçi vəfat etdikdə, kirayə müqaviləsi üzrə hüquq münasibətlərinin kirayəçinin vərəsələrinə keçir.

- Fond hansı mənzilləri təklif edəcək?

-Fond öz vəsaiti hesabına aldığı və ya onun mülkiyyətinə keçən mənzilləri kirayə kimi təklif edə bilər. Mənzillər tam təmirli, habelə elektrik enerjisi, qaz və su ilə tam təchiz o olunmalıdr.

- Kirayə mənzillər ilə bağlı məlumatı haradan əldə etmək mümkün olacaq?

Fond satmaq öhdəliyi ilə kirayəyə verdiyi yaşayış sahələrinə dair məlumatları (binanın və ya yaşayış evinin ünvanı, yaşayış sahəsinin sayı, yerləşdiyi mərtəbə, mənzilin sahəsi, otaqların sayı və s.) rəsmi internet saytında və “Elektron ipoteka və kredit zəmanət” sistemində yerləşdirəcək.

-Kirayə mənzilə sahib olmaq üçün necə müraicət etmək mümkün olacaq?

-Təsdiq olunmuş qaydalara görə, müraciətlər elektron sistemlə həyata keçiriləcək. Müraciətlər növbəlilik əsasında qeydiyyata alınıb baxılacaq. Fond beş iş günü müddətində kirayə müqaviləsinin bağlanmasına dair razılıq və ya əsaslandırılmış imtina barədə qərar qəbul edəcək, 10 iş günü müddətində isə kirayə müqaviləsinin rəsmiləşdirilməsi yekunlaşacaq. Bundan sonra üç iş günü müddətində kirayəçi aylıq ödənişin ən azı 12 mislini əvvəlcədən Fondun hesabına ödəməli olacaq. Bu məbləğ Fondun hesabına ödəndiyi andan kirayə müqaviləsi qüvvəyə minəcək.

-Müqaviləyə nə zaman xitam verilə bilər?

 -Fond razılıq barədə qərarını elektron sistemdə yerləşdirdiyi gündən 10 iş günü müddətində kirayə müqaviləsinin rəsmiləşdirilməsi həyata keçirilmirsə o zaman müqaviləyə xitam verilir.

-Kirayə müqaviləsinin bağlanılmasından imtina edilmiş şəxs yenidən müraciət edə bilərmi?

-Bəli, kirayə müqaviləsi bağlamaqdan imtina edilən şəxs yenidən müraciət etmək hüququna malikdir.

- Aylıq ödənişin məbləği necə hesablanacaq?

Fond aylıq ödəniş məbləğini fondun satın aldığı qiymət, habelə yaşayış sahəsinin satın alınması ilə bağlı digər xərclər, bu məqsədlər üçün cəlb etdiyi vəsaitin dəyəri, kirayə müqaviləsi üzrə mümkün ola biləcək zərərlərin qarşılanması məqsədilə yaradılan ehtiyatlar üzrə ayırmalar və yaşayış sahəsini Fondun saxlaması, sığortalaması və idarə etməsi ilə bağlı bütün xərclərə əsasən hesablanacaq.

- Ödənilmiş aylıq ödənişlər geri qaytarıla bilərmi?

- Qaydalara əsasən, fonda ödənilmiş aylıq ödənişlər Fondun gəliri hesab olunur və geri qaytarılmır.

- Aylıq ödənişlər sabit rəqəm olacaqmı?

-12 aylıq ilkin ödənişdən sonra kirayə müqaviləsi üzrə aylıq ödəniş hər ay bərabər hissələrlə ödəniləcək.

-Kirayə mənzildə yaranan xərcləri kim ödəyir?

- Kirayəçinin istifadəsinə verildikdən sonra yaşayış sahəsinin təmir səviyyəsinin yaxşılaşdırılması və əlavə təmirlə bağlı xərclər kirayəçinin vəsaiti hesabına həyata keçirilir. Yaşayış sahəsində yenidənqurma və ya yenidənplanlaşdırma, habelə əsaslı təmir işləri yalnız Fondun yazılı razılığı ilə həyata keçirilə bilər. Kommunal xərcləri və digər məcburi ödənişləri də kirayəçi ödəyir. 

Sığort hadisəsi baş verəndə vəsait necə bölüşdürülür?

-Sığorta ödənişi kirayəçi ödədiyi vəsait ilə ödənilməmiş qalıq məbləğinin nisbətinə uyğun olaraq Fond ilə kirayəçi arasında bölüşdürülür.

- 3 ildən sonra vətəndaş mənzilin bütün xərcini ödəsə güzəşt olacaqmı?

-Əgər kiayəçi kirayə müqaviləsi bağlandıqdan 3 il sonra alış qiymətinin qalıq hissəsini birdəfəyə bağlamaq istəsə, o zaman Fond tərəfindən qalıq məbləğin müəyyən hissəsi güzəşt edilir. Güzəştlər barədə məlumat müqavilədə əks olunacaq.

- Müqavilə müddətində maksimum yaş müddəti neçədir?

- Son ödəniş tarixinə görə, kirayəçinin yaşı 63 yaşdan çox olmamalıdır.

- Hansı binalarda mənzillər təklif olunacaq?

- 2013-cü ilin yanvarın 1-dən sonra inşa edilən və dövlət qeydiyyatında olan binalarda olan mənzillər təklif olunacaq.

-Ödəniş hansı valyutada olacaq?

-Nanatla ödəmə nəzərdə tutulub.

-Xaricdə və xüsusən də Rusiyada yaşayan azərbaycanlıların öz ailələrinə göndərdikləri pul gəlir mənbəyi kimi göstərilə bilərmi?

-İstənilən rəsmi gəlir nəzərə alınacaq. Əgər Rusiya yaşayan vətəndaşımı öz ailəsinə bankla aylıq pul göndərirsə o da gəlir kimi qəbul olunacaq.

- Gəlirini rəsmi sənədlə təsddiq edə biıməyənlər müraciət edə biləcəklərmi?

-Şərtlərə görə müraciətə baxıldığı zaman yalnız vergi qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qeydiyyata alınmış şəxsi biznesinizdən gələn gəlirlər təhlil ediləcək. Bu isə o deməkdir ki, gəlirin rəsmi olması vacibdir.

Nazilə Nəriman