FranceInter, Fransa
04.02.2021

Müəllif: Valeri Krova
Azərbaycan Ermənistanla ötən ilin sonlarında apardığı 44 günlük müharibə nəticəsində Dağlıq Qarabağda hələ ötən əsrin 90-cı illərində baş vermis ilk döyüşlər zamanı itirdiyi torpaqların böyük hissəsinə tam nəzarəti geri qaytarıb. Tərəflər arasında 1991-1994-cü illərdə baş vermis ilk savaşda iki tərəfdən 30 min insan ölmüş, 600 min azərbaycanlı öz yurd-yuvasını tərk etmək məcburiyyətində qalmışdı. İndi bu insanlar tezliklə öz torpaqlarına qayıda biləcəklərinə ümid edirlər.

Ağdama aparan uzun yol Azərbaycan hərbi polisi tərəfindən mühafizə olunur. Bu rayon Ermənistan tərəfindən 1990-cı illərdə işağ olunmuşdu. Ötən illər ərzində o, tanınmamış “Dağlıq Qarabağ respublikası” ətrafında “təhlükəsizlik zonası”nın bir hissəsi idi. Ermənilər rayonu ötən il noyabrın 19-da Azərbaycana döyüşsüz təhvil verməyə razılaşıb. Bununla da Ağdam Bakının nəzarətinə keçib.

Vaxtilə 25 min əhalisi olmuş Ağdam bu gün “kabus şəhər” adlandırılır. Onun indiki vəziyyətini gördükdə keçmişini təsəvvür etmək mümkün deyil. Burada bütün evlər yerlə-yeksandır. Yalnız bir neçə bina möcüzəvi şəkildə salamat qalıb. Ötən illər ərzində bura erməni separatçıları üçün arxa cəbhə olub. Ağdamdakı qədim məscid onıar tərəfindən tövləyə çevrilib. Bu, ermənilərə qarşı köhnə nifrəti daha da alovlandıran faktlardandır.
Həyat yoldaşı müharibədə həlak olmuş Tərlan adlı tənha qadın Ağdamdan 30 kilometr aralıda, dövlətin verdiyi mənzildə yaşayır. Onun həyat yoldaşı 1991-1994-cü illərdə baş vermis Birinci Qarabağ savaşında şəhid olub. O zaman separatçılar onları öz torpaqlarından çıxmağa məcbur edib. Tərlan evlərini tərk edən zaman özü ilə yalnız bir şəkil – həyat yoldaşının şəklini götürə bilib. Bu gün həmin şəkil qonaq otağının divarında asılıb. Qadın deyir ki, illər keçsə də, müharibənin ona vurduğu yara sağalmır.

Yenidən birgəyaşayış
“Bu, bizim əcdadlarımızın torpağıdır. Bizim torpağımızdır, bizim vətənimizdir! Ən əziz insanımı bu torpaq uğrunda itirmişəm. Heç nə olmamış kimi yaşamaq mümkün deyil. Mənim qızım atasız böyüyüb, bütün həyatım məhv olub. Bunu həzm etmək çətindir”, - deyə o, bildirir.
Tərlanın rəfiqəsi Arzu da buraya eyni kənddən köçüb. Onlar 1993-cü ildən öz torpaqlarına qayıda bilmirlər. Ermənistanın Qarabağı, nəhayət, geri qaytarması bütün azərbaycanlılar kimi, onların da özlərini qurbanı saydıqları ədalətsizliyi qismən aradan qaldırıb. Bununla belə, Arzu yenə də xəbərdarlıq edir: “Ermənilər problem yaratmadan, sakit şəkildə yaşamaq istəyirsə, problem yoxdur. Lakin belə olmayacaqsa, bu dəfə bizi heç kim dayandıra bilməyəcək”.

Azərbaycanla Ermənistan arasında ötən il noyabrın 10-da Rusiyanın vasitəçiliyi ilə imzalanmış atəşkəsdən sonra Bakının nəzarətinə keçmiş rayonlardan biri də Zəngilandır. Buradan baxdıqda İran sərhədi kimi, Ermənistan sərhədi də aydın şəkildə görünür. Ağdamdan fərqli olartaq, Azərbaycan Zəngilanı işğaldan silah gücünə azad edib. Yol boyu mühafizə kombinezonu geymiş azərbaycanlı minaaxtaranları görmək mümkündür.
Artıq burada bütün kəndlərin adı Azərbaycan adları ilə əvəzlənib. Üzərində erməni dilində adlar yazılmış lövhələr ağ rənglə boyanıb. Başqa sözlə, terminologiya sahəsində də müharibə gedir.

30 yaşlı Qədir Zəngilan rayonu uğrunda döyüşlərdə iştirak edib. Mərmi qəlpəsilə yaralanmış Qədirin sol gözü ağ sarğı ilə örtülüb. Qədir deyir ki, xalqın mediada “Müzəffər Ali Baş Komandan” adlandırılan prezident İlham Əliyevin arxasında olduğu hər addımda hiss olunur: “Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı biz hazırlıqsız idik, xalq parçalanmışdı. Amma bu dəfə idarəetmə mütəşəkkil idi. Xalq da qələbəyə inanırdı. Mən özüm də inanırdım ki, tez bir zamanda qalib gələcəyik, özü də lap tez. Bu qələbədən sonra prezidentimizə rəğbətim daha da artıb”.
Barışıq zəruridir
Yolda Qarabağın Azərbaycana aid olduğunu göstərən afişalar görünür. Təbliğat videolarında isə Azərbaycan əsgərinin rəşadəti tərənnüm olunur. Son müharibədə təxminən 3 min Azərbaycan əsgəri şəhid olub.

İndi – qələbədən sonra rəsmilər daha ölçülüb-biçilmiş açıqlamalar verir. Halbuki, müharibə dövründə çox sərt bəyanatlar səsləndirilirdi.
Azərbaycanı Parisdə, UNESCO-da təmsil etmiş, indi isə ölkənin mədəniyyət naziri olan Anar Kərimov bunu belə izah edir: “Biz bir yerdə yaşaya bilməsək, münaqişənin davamlı həllinə nail ola bilmərik. Məqsədimiz ermənilərə qarşı etnik təmizəmə aparmaq deyil. Doğrudur, onların bizə qarşı etdiklərini unutmuruq, amma iki icmanın barışmasında maraqlıyıq. Başqa seçimimiz yoxdur”.

İstənilən halda, müharibənin yaralarını sağaltmaq çox vaxt aparacaq. Üstəlik, hər şey hələ də tam həll edilməyib. Dağlıq Qarabağın bir hissəsində yenə də ermənilər yaşayır və onların gələcəyilə bağlı dəqiq fikir yoxdur.

Atəşkəsdən sonra döyüşlərin yenidən alovlanmasının qarşısının alınması üçün bölgədy 5 il müddətinə 2 minlik Rusiya sülhməramlıları yerləşdirilib. Birinci Qarabağ müharibəsi nəticəsində məcburi köçkünə çevrilmiş 600 min azərbaycanlıya gəlincə, onlar öz torpaqlarına yalnız ərazilərin minalardan təmizlənməsindən, orada infrastrukturun bərpasından sonra qayıda biləcəklər. Bunun üçün isə ən azı aylar lazımdır.

(Fransız dilindən tərcümə - WorldMedia.Az)

Mənbə: FranceInter