“Siyasi partiyalar haqqında” yeni qanun layihəsinin əsas müddəalarının Azərbaycandakı siyasi partiya rəhbərlərinə təqdim olunduqdan sonra,  internet və digər kütləvi informasiya vasitələri ilə  respublika ictimaiyyəti bu məsələyə AXC sədri Əli Kərimli və onun müxalifətdəki həmkarları tərəfindən adekvat reaksiya verilmədiyinin şahidi oldular. 

Beynəlxalg   hüquq normalarına uyğun tərtib edilmiş bu Qanun layihəsinin əsas maddələrinin süjetində müxalifətçi bəyləri çılğınlığa nə sövq edə bilərdi?! Çox güman ki, bir sıra müxalifət partiyalarının ümumi nöqteyi-nəzərini təcəssüm etdirən Əli Kərimli və onun həmkarlarını layihədə nəzərdə tutulmuş  partiyanın əsas sənədləri və onların qeydiyyatı prosesinin qanunvericilik normaları müəyyən icra hakimiyyəti orqanları vasitəsilə dövlət nəzarəti alətini müəyyən edən müddəalar qəzəbləndirib.

O, dərhal belə bir ehtimal formalaşdırıb ki, respublikanın ədliyyə orqanları nəzarət orqanına çevriləcək və bu nəzarətin partiyanın bütün sonrakı fəaliyyətlərinə şamil olunacaqdır. Onların dediyinə görə, respublika bu qanun layihəsini hazırlamaqla partiyaların siyasi sisteminin demokratik mahiyyətinə məhəl qoymurlar. Halbuki  partiyanın qeydiyyatına nəzarət anlayışlarını və onun ləğvi şərtlərini qarışdıran Ə.Kərimli hər şeyi “insan hüquqları” və ya “demokratiyanın pozulması” adı altında bir çərçivəyə qoyur və hər zamankı kimi spekulyasiya edir. Qanun layihəsində partiyanın qeydiyyatına nəzarət və onun ləğvi üçün iki şərt aydın və birmənalı şəkildə fərqləndirilib və göstərilib ki, partiyanın ləğv edilməsi haqqında qərar Apellyasiya Məhkəməsinin Azərbaycanın  İnzibati Prosessual Məcəllənin müvafiq maddələri ilə əsaslandırdıqdan sonra çıxarılır. 

Belə bir hüqiqi norma hüquqiq cəhətdən kifayət qədər inkişaf etmiş dövlətlərin də qanunvericilik sistemlərində mövcuddur. Belə ki, Fransada siyasi partiyaların qeydiyyatı müxtəlif dövlət orqanlarına həvalə olunur: Ədliyyə Nazirliyi, Daxili İşlər Nazirliyi. Siyasi partiyalar haqqında Almaniya Federativ Respublikasının Əsas Qanununun 21-ci maddəsində deyilir: “Partiyalar xalqın siyasi iradəsinin formalaşmasında iştirak edirlər. Onlar sərbəst şəkildə qurulur. Onların daxili strukturu demokratik prinsiplərə uyğun olmalıdır. Onlar öz vəsaitlərinin mənşəyi və istifadəsi, habelə əmlakları haqqında açıq hesabat verməlidirlər”. Məlumdur ki, sadalanan ölkələr indiyə qədər demokratik bir dövlət kimi bundan əziyyət çəkməyiblər. 

Azərbaycanda radikal klerikal qanadlı, ekstremist doktrinaya mənsub, separatçılıq istəkləri daşıyan partiyaların yarana biləcəyini hipotetik ehtimal etmək olar. Bəs “fanatik demokrat”, əslində demaqoq Əli Kərimov buna necə baxmağı əmr edəcək?! Dövlət nəzarəti aradan qaldırılsın, yoxsa qeydiyyat zamanı onlara şamil olunsun, partiyaların fəaliyyətinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin “demokratik” üsulları, yəni bütün bunlara “qızılgül eynəyi” ilə baxmaq?!

AFR-nin Əsas Qanununun yuxarıdakı yuxarıda bəhs etdiyimiz maddəsi və onunla eyni olan digər müddəaları fədakarlıqdan uzaqdır, burada nasistlərin müəyyən qrupların dəstəyinə arxalanaraq yaxın keçmişin təkrarlanmasının qarşısını almaq istəyini görmək olar. Məlumdur ki, vaxtilə A.Hitler böyük kapital və liderə (Fürerə) şəksiz itaətə əsaslanan kütləvi partiya yaratmış və onun köməyi ilə faşist diktaturası qurmuşdu.

Yeri gəlmişkən, oxşar tendensiyalar AXCP-Müsavat tandeminin oxlokratik hakimiyyətinin bir il ərzində hökmranlığında da özünü büruzə verdi, “böyük milli demokratlar” fikir ayrılığına düşmüş və onların siyasətini tənqid edən jurnalistləri maşının yük yerinə doldurduş və ictimai xadimləri döymüşdülər. Onların iflasa uğramış siyasətinə qarşı səsini çıxaranları təhdid edənlər, mətbuatda dərc olunan tənqidi məqalələrinə görə həbs edənlər, Naxçıvan Muxtar Respublikasının başçısına, Azərbaycan xalqının Ümummilli lideri Heydər Əliyev o zamanki Azərbaycan dövlətçiliyinin xaotik, dağıdıcı üsulları və idarə olunması üslubu ilə razılaşmadığına görə silahlı maneə törəmək istəyənlər indi ağızları köpüklənə-köpüklənə indiki iqtidarı tənqid edənlər bunları nə tez unutdular? 

Əli Kərimli və o zamanlar hakimiyyətdə mühüm postlar tutan onun müxalifətdəki qardaşları o dövrdə yaradılan bütün təhqirləri dayandırmaq üçün barmaqlarını tərpətdilərmi? Yox!

Oxşar tezislərlə həm də onun siyasi partiyanın buraxılması proseduru ilə bağlı Qanunvericilik müddəalarını tənqid etməsinin uyğunsuzluğunu nümayiş etdirə bilərik. Ə.Kərimov öz məntiqindən, əksinə, məntiqsizliyindən çıxış edərək göstərir ki, müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum), bu Qanunun müvafiq tələb və normalarını pozduqda, siyasi partiyanın ləğvi üçün apellyasiya instansiyası məhkəməsinə iddia qaldırdıqda, guya demokratik prinsipləri deformasiya edir və demək olar ki, diktaturanın formalaşmamasına gətirib çıxara bilər! Ali hüquq təhsili olan adamın bundan axmaq danışması mümkün deyil!

Bu adam bilmir ki, azadlığı təbliğ edən ideyanın özü demokratiyanı kəsən balta olmamalıdır. Bəzi ölkələrin konstitusiyalarda həmin ideya birləşmək azadlığı ilə bağlı, xüsusən də partiyaların fəaliyyətinin sıxışdırılmaya məruz qaldığı halların göstərilməsi açıq şəkildə daxil edilmişdir (Almaniya Federativ Respublikasının Əsas Qanununun 2-ci maddəsi, İspaniya Konstitusiyasının 22-ci maddəsi, Polşa Konstitusiyasının 58-ci maddəsi və s.) .

Bu kontekstdə bir fakta diqqət yetirmək kifayətdir ki, yuxarıda qeyd etdiyim ideoloji təzahürlərə qarşı mübarizə vasitələrinin seçilməsi ilə əlaqədar olaraq, fərqli dəyərlərin ölçülməsi məsələsi praktiki olaraq ortaya çıxmır. Bu cür təzahürlər sərt reaksiya tələb edir. Belə ki, 2000-ci il Britaniya Terrorizm Aktı mübariz demokratiyaya uyğun olaraq, icra hakimiyyəti orqanlarına icazə verdi ki, rəsmi olaraq terrorçu elan edilmiş təşkilatlara üzv olmağı, eləcə də onlarla yaradılmış hər hansı bir əlaqəni qanunsuz elan etsin. 

Amerika Birləşmiş Ştatlarının “Siyasi partiyalar haqqında” Qanununun dördüncü fəslinin birinci bölməsində, birinci və ikinci maddələrində birbaşa olaraq qeyd edilir: “1. Siyasi partiya Amerika Birləşmiş Ştatlarının Konstitusiyasını, federal qanunları, bu qanunu və digər qanunları pozduqda, federal səlahiyyətli orqan siyasi partiyaya yol verilmiş pozuntuları göstərən yazılı xəbərdarlıq edir və onların aradan qaldırılması üçün ən azı bir həftə müddət təyin edir. Müddət təyin edir. 2. Siyasi partiya bu pozuntuları müəyyən edilmiş müddətdə aradan qaldırmadıqda və federal səlahiyyətli orqanın xəbərdarlığından məhkəməyə şikayət edilmədikdə, siyasi partiyanın fəaliyyəti federal səlahiyyətli orqanın müraciəti əsasında ABŞ Ali Məhkəməsinin qərarı ilə bir ayadək müddətə dayandırıla bilər”. Həmçinin  birinci maddənin ikinci hissəsində göstərilir: “Siyasi partiya... məhkəmənin qərarı ilə...”; və ikinci maddədə deyilir: “Siyasi partiyanın regional bölməsinin və digər struktur bölməsinin ləğvi məhkəmənin qərarı ilə aşağıdakı hallarda həyata keçirilir: a) bu qanunun təkrar pozulduqda; b) siyasi partiyanın rayon şöbəsinin və digər struktur bölməsinin fəaliyyətinin dayandırılması üçün əsas olmuş pozuntuların məhkəmənin qərarı ilə müəyyən edilmiş müddətdə aradan qaldırmadıqda; c) Siyasi partiya tərəfindən Qanunun III Fəslinin 2-ci maddəsinin 2-ci bəndinin tələblərinə uyğun olaraq federal səlahiyyətli orqana partiya haqqında yenilənmiş məlumatlar təkrar təqdim edilmədikdə”. 

Beləliklə, müasir demokratik rejimin dayağı sayılan ölkənin yuxarıda qeyd olunan qanunvericilik norması təklif olunan qanun layihəsinin müvafiq müddəalardan az fərqlənir.

Yeni qanuna görə partiyanın dövlət qeydiyyatına alınması üçün on min üzvün olması tələbi Ə.Kərinli və onun kimiləri çox qorxudur. Onun bu vəziyyətlə bağlı narahatlığı, böyük ehtimalla əsassız deyildir. Çünki o, bəyan etdiyi insan resurslarını bir daha sınaqdan keçirməli olacaqdır. O, pafoslu şəkildə respublikada fəaliyyət göstərən heç bir siyasi partiyanın 90 gün ərzində partiya üzvlərinin reyestrini tərtib edə bilməyəcəyini bəyan edir.  Bu tezis AXC-nin səmərəsizliyini, imkansızlığını və ortabablığını açıq şəkildə proqnozlaşdırmağa imkan verir.

Əli Kərimli yeni siyasi partiyalar haqqında qanunun qəbul olunmasından qorxur.Bu onun siyasi karyerasının sonunu gətirirmi? Bütün dünyada siyasi partiyaların fəaliyyətini tənzimləyən qanunlar tez-tez dəyişdirilir.Yeni dünya gəlir.Yeni sosial və iqtisadi münasibətlər, texnoliji vasitələr üzərindən təmin edilməkdədir.Yeni dünyanın öz bürokratiyasının olması təbii prosesdir.Siyasi partiyalar da ümumi bürokratiyanın əsas tərkib hissəsi olduğundan, yeni çağa uyğun dəyişməlidir.Yeni dünyanın yeni mediyası, yeni siyasi partiyaları, yeni beynəlxalq münasibətlər sistemi olacaq.Gələk Əli Kərimlinin qorxusuna. Yeni qanundan ürkən adam nə deyir? Demokratiya boğulur,aftoritarizm güclənir.Bu iddia mübahisəlidir.İlk öncə Əli Kərimlinin bu iddiaların səsləndirməyə mənəvi haqqı çatmır.Partiyasında daxili seçki sistemində demokratik seçki keçirməyib.Qurultaylarında sədr seçkisini gizli keçirməyə imkan tanımır.Bunu dəfələrlə partiya daşlarının təcrübə qazanması üçün, formal olaraqda keçirməyə qorxur(bilirki partiya sədrliyini itirə bilər).Qanunu mubahisələndirməyə hüquqi və siyasi haqqı olsada, ortaya yeni baxış təklif etmir, edə bilimir.Deyir ki, köhnə qanun lap yaxşı qanundur.O zaman nədən bu qanundan istifadə edib, siyasi haqqlarını edə bilməmisən! Demək ki, siyasi baxımdan bacarıqsızsan.Qanun dəyişikliyində nəzərdə tutulan 200 təsisçi 10.000 üzv məsələsi və reyestr məsələsi.Reystr həmdə müasir dünyada təhlükəsizlik məsələsidir.Qlobal təhlükəsizlik sistemi anlayışı diktə edir ki, kimin nə ictimayi işlə məşğul olduğu nəzarətdə olsun.Partiya üzvlərini hakimiyyət biləcək və onlara təzyiq edəcək söhbəti ciddi söhbət deyil.Adam siyasi iddia qoyursa adının reyestrə düşməsindən narahat olursa ki, ona təzyiq edəcəklər,onu partiyada nə işi var? Kərimlinin bəhanəsidir bu.Gərək bu qorxusuna, 200 nəfər təsisçi məsələsinə Əli Kərimli 30 illik siyasi fəaliyyətində 30 nəfərlə davamlı 200 gün keçirməyib.Onun dostu və əqidə daşı yoxdur? Yaxın ətrafındakı 50-60 adamı, lap olsun 200 adam, bu illər ərzində mütəmadə olaraq əvəzlənib.Nümunə kimi yanında bir-iki uzun muddətli qalıcılar var.Onlarıda tanıyırsız.Problemli adamlardır, getmeyede yerleri yoxdur.Kərimli qorxur ki 200 nəfər təsisçi tapıb reyestrə sala bilər, amma 2 il sonra təsisçilərin 80-90 faizi onda imtina edəcək.Çünki həmişə belə olub.Hakimiyyət satın alıb,doğrudur.Amma əsas sual budur.Niyə ola bilib? Əvvəla gedənlərin hamısının satın alındığını söyləmək doğru olmaz.İyrənib gediblər,küsüb gediblər,ac qalıb gediblər və s.Bütün hallarda Kərimli lider kimi cazibədar,ədalətli,vicdanlı, dürüst deyil ki, yaxın əqidəda

Şları ilə paylaşmağı bacarmır deye, onu tərk edirlər.Onun nəsə bacaracağına ardıcıl inananlar yoxdursa, Əli Kərimli partiya sədri olacaq potensialda deyil demək.Müasir dünyada bu qədər internet resursları ilə, mövcud statusuyla, AXC mülkiyyətini ələ keçirib faydalandıqlarıyla, 200 nəfər etibar edə bilmədiyi adamı tapmaqdan qorxan adamdan lider olar!10.000 adamın tələbini fürsətə çevirəcək bacarıq yoxdur deyə qorxur.Əksinə, cəmiyyətlə məsuliyyəti bölüşməyə fürsətdir bu.Ölkədə 10.000 adamı yalançı mitinqə toplayıb yola vermək deyil bu işdir? İş gərək güvəndiyin və ya sənə güvənən iki adam ola ki, 200 adamıda tapasan. O iki yüz adam da 10.000 təşkil etsin və sən partiya sədri olub hakimiyyətə gələsən.Əli Kərimlinin isə güvənməyə iki adamı da yoxdur deye, yeni qanundan çox qorxur.Yeni qanun isə qorxulu deyil, faydalıdır.

1 (Partiya üzvləri keyfiyyət üzrə siyasi iqtisadi elmi və inam etibar üzrə qurulmalıdır yeni partiyalar.)

2 Təcrübə və hazırlıqlı olan 30 illik siyasi səhnədar olan partiyalar üçün 200 nəfər təsisçi 10.000 nəfər üzv olmaq üçün 2-10 günlük vaxtdir. 

3. Partiyaların yaranması, təşəkkülü dəyişməsi və süqutu Əli Kərimli ilə bağlıdır. Partiyaların sistemli yanaşması hal hazırda yoxdur. Yeni müasir ictimai həyatda sosial iqtisadi prosesləri düzgün idarə olunması cəmiyyətin siyasi inkişafına təsir edir. Partiyaların yenidən qurulması cəmiyyətin siyasi bilik səviyyəsinə proseslərə düzgün qiymət vermək və iştirak etmək məhz partiya liderlərinin mövcud resurslarının müəyyənləşməsi üçün tədbirlərin görülməsindən irəli gəlir.Partiya liderləri populist hərəkətlərindən yeni qanun qəbul olunduqdan sonra konkret məqsədlərinin ortaya çıxması görüləcək.Yeni qanun qəbul olunduqdan sonra partiyalar özü özlüyündə yeniləşəcək və mükəmmələşəcək.Hal hazırda Azərbaycan dövlətinin beynəlxalq, iqtisadi, milli təhlükülür dövrü bitmiş bu mərhələni dövlətimiz uğurla atlamış, böyük islahatlar aparmış yeganə siyasi proseslərin yenilənməsi yoluna qədəm qoyuruq.Bütün siyasi partiyalara bu yolda uğurlar diləyirik.Onuda bildirmək istiyirəm ki bu qanun layhiyyəsi hələ layhiyyə formatındadır geniş ictimai müzakirədədir. Düşünürəm ki Azerbaycanda fealiyyət göstərən ciddi partiayalar və onların liderləri qanun layhiyyəsinə ciddi təkliflər irəli sürəcəklər və böyük düzəlişdər olunacaq.(Bir adam 3 ve 4 partiyaya üzv idi)

Yeri gəlmişkən, bir sıra ölkələrdə siyasi partiyanın qeydiyyatdan keçməsi üçün  üzvlərin say limitin müəyyən edilməsinin kəmiyyət meyarı mövcuddur. Məsələn, Portuqaliyada qeydiyyat üçün tələb olunan partiya üzvlərini sayı 7500, Ukraynada 10000, Amerikanın İllinoys kimi ştatlarında 25000, Missuridə əhalinin 1%, Dakotada 1% və s. Qonşu Rusiyada 2012-ci il yanvarın 1-dən siyasi partiyaların qeydiyyatı üçün siyasi partiyanın ən azı 40.000 üzvü tələb olunur, Rusiya Federasiyasının təsis qurumlarının yarıdan çoxunda isə siyasi partiyanın ən azı 500 üzvü olan regional bölmələri olmalıdır. 

Lakin bununla da onun qorxuları bitmədi. Nədənsə “peşəkar hüquqşünas” 200 nəfərdən ibarət partiyaların və onların səlahiyyətli şəxslərinin qeydiyyatı üçün tələb olunan təsisçilərin və onların səlahiyyətli şəxslərinin adlarını, soyadlarını, atalarının adının, fərdi identifikasiya nömrəsi, doğum tarixi, qeydiyyat ünvanı və hər birinin əlaqə telefonunun göstərildiyi protokolun tərtib edilməsini totalitarizm təzahürü hesab edir. O iddia edir ki, bu yolla həmin şəxslərin partiya-siyasi fəaliyyətinə nəzarət etmək daha asan olacaqdır. Bu isə o deməkdir ki, adam mütləq mənada məntiqdən kənar düşüncə tərzinə malikdir. 

Həqiqətən əgər bu sadalanan məlumatlar dövlətə lazım olarsa, həmin məlumatları aidiyyəti dövlət qurumlarının – polis, rayon, şəhər və hətta kənd səviyyəli bələdiyyə orqanları vasitəsilə əldə etmək imkanı vardır. Bu cür yanaşmanın adı cəfəngiyyatdır. Nədənsə onun ağlına belə gəlmədi ki, bu tədbir müxtəlif situasiyalarda dövlət qurumları ilə partiyaların təsisçiləri və rəhbərləri arasında əlaqələrin asanlaşdırılmasına və operativ şəkildə qurulmasına xidmət edir. Təəssüf ki, xalq öz taleyini bir vaxtlar AXCP, Müsavat və bu kimi partiyaların rəhbərlərinin populist ritorikası ilə seçilən Əli Kərimli və onun kimi primitiv, mağara və tamamilə nihilist düşüncəli insanlara həvalə edib.

Görünür ki, ya xronoloji yaddaş ona xəyanət edib, ya da sxolastik ifadələrini tərtib edərkən heç vaxt ondan istifadə etməyib. Azərbaycan xalqı 1993-cü ildə Azərbaycanı vətəndaş müharibəsi uçurumundan və dövlət müstəqilliyini itirməkdən xilas etmək üçün Ulu öndəri Heydər Əliyevi respublikaya rəhbərlik etməyə çağıranda “Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında” Qanun mövcud deyildi. Nə Heydər Əliyev, nə də İlham Əliyev müvəqqəti olaraq harada olurlarsa olsunlar, başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etməyiblər, həmişə Azərbaycanın, onun sadiq və qəhrəman oğullarının vətəndaşı olaraq qalıblar! Yeri gəlmişkən, “Vətəndaşlıq haqqında” Qanun yalnız 1998-ci ilin sentyabrında qəbul edilib və Heydər Əliyevin ideyası olub və ona sonuncu düzəlişlər 2016-cı ilin iyununda edilmişdir.

Onun və həmkarlarının irəli sürdüyü partiyanın təsisçilərindən hər hansı birinin 20 illik daimi yaşama müddəti ilə bağlı mübahisəsi də elementar məntiq kontekstinə sığmır. Çünki uzun illər partiyanın ərazisində olmayan şəxs çətin ki, sosial-iqtisadi, sosial-siyasi, sosial-mədəni xarakterli problemlər haqqında bütün lazımi məlumatları, həmçinin ictimai-siyasi sahədə real səmərəli fəaliyyət göstərməsi üçün kifayət qədər geniş ictimai əlaqələri olsun. Biz isə heç bir halda uzunmüddətli ezamiyyətdə olan və ya xarici ölkələrdə təhsil alan, peşəkar təcrübə keçən, hansısa yolla Əli Kərimlini populist formada təqdim etməyə çalışan, ancaq bir səbəbdən uzun müddətə nəzərdə tutulan vətəndaşlardan danışmırıq. 

Əli Kərimovun respublika rəhbərliyinin bu qanunla “real” müxalifəti, yəni özünü və həmkarlarını məhv etmək istəyi ilə bağlı gəldiyi qənaətlər tamamilə yanlışdır və əsassızdır. Uzun illər fəaliyyət göstərdikləri və hətta deputat sıralarında olduqları halda sosial sahədə hakimiyyətə alternativ siyasətin vahid proqramı hazırlaya bilmədikləri halda, onların simasında hansı real müxalifətdən danışmaq olar? 

Onlar Azərbaycan dövlətinin hərtərəfli tərəqqisinin nəhəng uğurlarını öz əməlləri və boş ritorikaları ilə bərqərar etməyə çalışaraq, rəhbərliyin siyasətini yalnız bir anlıq əsassız, qəddar tənqidlə məhdudlaşdırmağa çalışırlar. Məhz onlar düşünmədən, əslində isə düşməncəsinə hərəkətləri ilə Azərbaycan xalqının etimadını itirmiş uzun müddət fəaliyyətlərini itirmiş partiyalarının xarici düşmən qüvvələrdən “beşinci kolon” kimi istifadəsinə töhfə verirlər.

Partiya əlaqələrindən yalnız varlanmaq məqsədilə istifadə edən Əli Kərimov və onun kimilər ictimai rifahın keşikçiləri kimi özlərini kamuflyaj edir, əslində isə xarici siyasi qüvvələr naminə öz xalqının mənafeyinə xəyanət edirlər. 44 günlük Vətən Müharibəsində Azərbaycan xalqının öz lideri İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə qazandığı böyük qələbəyə belə küfrlə kölgə salmağa çalışmaqla kimə xidmət göstərirsən Əli Kərimov? Biz bilirik, bəs sən necə? 

Böyük fransız mütəfəkkiri və filosofu Jan Jak Russonun dediyi kimi: “Minlərlə yol səhvə, yalnız bir yol həqiqətə aparır”. “Siyasi partiyalar haqqında” yeni Qanun layihəsinin qəbul edilməsi və onun həyata keçirilməsi bütün siyasi partiyalardan, o cümlədən müxalifətdən, öz həqiqi imkanlarını nümayiş etdirməyi tələb edəcəkdir.

Adəm İsmayıl 

Fəlsəfə doktoru