Xəbər verdiyimiz kimi, Azərbaycanın birinci Prezidenti Ayaz Mütəllibov “KarabakhTV” internet kanalına rus dilində müsahibə verib. 

- Ayaz müəllim, biz sizinlə keçmiş və indiki öz əqidələrinə sadiq olan kommunistlər üçün çox əhəmiyyətli bir tarix –Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabının 100 illiyi ərəfəsində görüşürük. Ancaq etiraz etmirsinizsə, bizim söhbətimizin əsas mövzusu “Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” adlanan problem olacaq. Maraqlıdır: Oktyabr İnqilabından 5 il sonra  SSRİ yarandı, bundan təxminən 7 ay sonra isə Moskvanın göstərişi ilə Azərbaycanın tərkibində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti təşkil edildi. Və Sovet İttifaqınn süqutundan 4 il öncə məhz  DQMV-də münaqişə başlandı. Hətta bəzi fərziyyələrə görə, SSRİ-nin süqutunun əsas katalizatorlarından biri məhz  Qarabağ münaqişəsi olub. Sanki kimsə məqsədli şəkildə bu “gecpartlayan mina”nı Azərbaycanın və deməli, İttifaqın daxilində yerləşdirmişdi. Son nəticədə Sovet İttifaqı dağıldı, Azərbaycan isə digər müttəfiq respublikalar kimi müstəqil dövlət oldu, lakin Dağlıq Qarabağı və üstəlik, 7 rayonu- ərazisinin 20 faizini itirdi. Bizim üçün sizin fikriniz maraqlıdır: Dağlıq Qarabağ  münaqişəsini də Oktyabr inqilabının bəhrəsi hesab etmək olarmı? 

- Müəyyən dərəcədə belə də düşünmək olar. Ona görə ki, biz hamımız – keçmiş sovet məkanında yaşayan xalqlar  “bir şinel”dən çıxmışıq. Eləcə də demək olar ki, keçmiş SSRİ-də, eləcə də Rusiya imperiyası tərkibində baş vermiş bütün kataklizmlər bu çox əhəmiyyətli ərazidə baş vermiş geosiyasi proseslərlə bağlı olub. Hamımızın yadındadı ki, sovet təbliğatının əsas qayəsi nə idi: “Sovet İttifaqı sülh, dostluq, beynəlmiləlçilik ölkəsidir. Burada millətçilik etmək mümkün deyil. Və əgər kimsə SSRİ-nin ərazi bütövlüyünə qəsd etmək istəyəcəksə, o xalqları biri-biri ilə vuruşduracaq...” Bu baxımdan, bizi qonşularımızla dalaşdırdılar. Ancaq burada bizim günahımz olmadı.  Günah qonşu xalqın ifrat millətçi hissəsində - erməni millətçilərində oldu.  Mən həmişə xalqla öz ideallarına fanatikcəsinə inanan və bununla da ətrafdakı hər şeyi dağıdan  bir qrup millətçini ayırıram. Təəssüf ki,  müəyyən qüvvələr son onilliklərdə bu cür prosesləri bütün planet boyu, xüsusən də Avrasiya materikində körükləyiblər. Baxın Yaxın Şərqə... Orada nələr baş verir... Artıq milli zəmində qarşıdurma dalğası “müqəddəs” Avropaya da çatıb. Halbuki Avropa öz demokratik uğurlarıyla öyünürdü, amma son nəticədə həmin “uğurların” əsiri oldu...

Düzdü, Qarabağ məsələsinin 100 faiz Oktyabr inqilabının bəhrəsi olmasını demək  də doğru deyil.  Ona görə ki, SSRİ obyektiv olaraq 70 il mövcud oldu.  Və heç kəsin ağlına gəlməzdi ki, belə bir nəhəng nüvə dövləti dağılacaq. Ancaq bu baş verdi. Ona görə baş verdi ki, M. Qorbaçov tərəfindən  dövlət strukturlarında radikal dəyişikliklərə yol açan yenidənqurma həyata keçirilməyə başladı. Biz elə hesab etdik ki,  hazırlıqsız-filansız Amerikaya, Avropaya dönəcəyik.  Və yenidənqurmadan istifadə edən  xarici güclərə xidmət edən peşəkar təxribatçılar Sovet İttifaqındakı xalqları üz-üzə qoymaqla bu nüvə dövlətini içəridən dağıtmaq qərarına gəldilər və qısa müddətdə buna nail oldular. Bu gün də mahiyyətcə eyni proseslər planet üzrə davam edir. Ona görə ki, dünyanın bölüşdürülməsi başa çatmayıb.  Və alovlandırılmış münaqişə nöqtələrinin hər birinin öz vəzifəsi var...

Qarabağ məsələsinə gəldikdə, erməni millətçiləri bu işlə çoxdan, ən azı, 100 ildir ki, məşğul olublar. Və bu adamların prinsipiallığı və məqsədyönlülüyündən ibrət götürmək lazımdır ki, onlar 100 il ərzində dünyanın hər yerində yalan da olsa, “Qarabağın tarixi erməni torpağı olduğunu” fikrini dünya ictimaiyyətinə yeritməyə çalışıblar. Biz azərbaycanlılar isə üzüyola xalq olaraq daim “başımızı aşağı salıb” xaricdən qoyulan qanunlara riayət etmişik. Ermənilər isə başqa yol seçiblər. Onlar çar Rusiyası və SSRİ dövründə də həmişə Fransadakı, ABŞ-dakı və s. diaspor və lobbiləri ilə iş qurublar, ünsiyyətdə olublar. Xaricdə təbliğat apararaq, saxta ədəbiyyatar yayaraq dünyanı inandırmağa çalışıblar ki, Qarabağ tarixən ermənilərin olub və Azərbaycan bu torpaqları onlara “geri verməlidir”.  Sovet dövründə isə  Azərbaycan kommunistlərinə müraciət edərək belə bir hiyləyə də əl atmaq istəyirdilər:”Beynəlmiləlçilik və dostluq amallarına uyğun olaraq Qarabağı bizə güzəştə gedin...” Bir sözlə, biz təbliğat məsələsində çox geridə qalmışdıq.  Biz yalnız müstəqillik əldə etdikdən sonra tədricən bu işlərə başladıq və  son 20 ildə əks-təbliğat  sahəsində müəyyən uğurlar əldə etdik. Hətta 1992-ci ilin yanvarında mən Davosda məşhur ABŞ diplomatı Henri Kissincerə Qarabağ məsələsiylə bağlı müraciət edəndə o, cavab verdi ki, təəssüf ki, Amerikada Azərbaycanı yaxşı tanımırlar. Və bu, həqiqət idi. Biz özümüzü qabağa vermirdik, qabartmırdıq. Biz inanmırdıq ki, sovet rəhbərliyi bir xalqın digər xalqın ərazisinə müdaxilə etməsinə, onun həyatına qəsd etməsinə və s. imkan verər, göz yumar...

Amma bütün bunlarla yanaşı,  mən də  fikirlə razıyam ki,  Qarabağ münaqişəsi  xaricdən də körüklənməklə SSRİ-nin dağılmasında təkanverici amillərdən biri oldu. Sizin doğru söylədiyiniz kimi, Qarabağ gecpartlayan mina rolunu oynayırdı, o, nə vaxtsa partlamalıydı və partladı. Onu da deməliyəm ki, Moskvaya gedib-gələrkən hiss edirdim ki, ermənilərin Moskvadakı diasporla və ümumiyyətlə, sovet rəhbərliyi ilə sıx əlaqələri  və informasiya mübadilələri var. Yəni, Qorbaçov yenidənqurmasının başlanacağını və müəyyən ssenari ilə gedəcəyini ermənilər bizdən öncə bilirdilər. Biz Azərbaycanda oturub “bunlar nə edirlər, hökumət hara baxır” və s. kimi mənasız reaksiyalar verəndə artıq ermənilər bilirdilər ki, bütün bunlar olmalıdır və “yenidənqurma”nın mahiyyəti elə bunlardan ibarətdir...

- Qarabağ münaqişəsi başlananda siz Azərbaycan hökumətində ən həlledici fiqurlardan biri idiniz,  onun ən qaynar vaxtında isə Azərbaycan Kommunist Partiyasının sonuncu lideri oldunuz. Və az sonra da müstəqil Azərbaycanın ilk prezidenti  seçildiniz. Sizin rəhbərliyiniz  dövründə Azərbaycan Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həlli üçün bir böyük müsbət addım atdı: məlum “Həlqə” əməliyyatı, məşhur Çaykənd və ətraf məntəqələrin erməni quldurlarından azad edilməsi... Təəssüf ki, siz prezident seçilən kimi “minuslar” başladı: 20 Noyabr vertolyot faciəsi, Daşaltı əməliyyatı, Xocalı soyqırımı və nəhayət, sizin istefanız... 25 il ötdükdən sonra gəldiyiniz son nəticələr nədir: hansı obyektiv səbəblər və subyektiv səhvlər hakimiyyətinizi belə sonluğa gətirdi?

- Öncə onu söyləməliyəm ki, mən prezident olakən mənim üçün hakimiyyətim  vacib deyildi. Hakimiyyət  mənim üçün o dərəcədə dəyərli deyildi ki, ondan ötrü özümü itirim. Hakimiyyət məndən ötrü müqəddəs amallara çatmaq üçün bir vasitə idi. Ona görə də dediyiniz kimi, qarşılaşdığımız mənfiliklər sırası mənim istefamla sonuclandı. İstefam isə məhz ona görə baş verdi ki, mən  Azərbaycanın demokratik islahatlar yoluna qədəm qoyduğunu hesab etdiyim üçün inandığım amalları həyata keçirməli idim. Demokratiya isə dağıntı, xaos və ədavət demək deyil...  O vaxt mən belə hesab edirdim. İndi isə açığı, belə düşünmürəm. Çünki demokratk ölkələrdə hansı biabırçılıqlar, dəhşətlər baş verdiyini görürəm. Bütün bunlarla belə, deyə bilərəm ki, mən hakimiyyətdə olarkən bir  səhvdən savayı səhv etməmişəm. Həddindən artıq humanist davranmışam... Bəzən irad tuturlar ki, gərək Mütəllibov da başqa cür düşünənləri, yəni o dövrkü müxalifətçiləri məhv edəydi... Ancaq belə düşünən insanlar dərk etmirlər ki, Qarabağ qaynar nöqtəsi özbaşına yaranmayıb. Əslində bu nöqtə başqa ölkələrə, qitələrə iddiaları olan  məlum  dövlətlərin qarşılarına qoyduğu xəritələrdə mövcuddur. Yəni hazırda da istənilən  coğrafi nöqtədə baş verənlər özbaşına, xaotik formada deyil, məqsədyönlü şəkildə baş verir. Əgər siz  “rəngli inqilab”ların həyata keçirilmə texnologiyasına baxsanız, məlum olar ki, onlar sanki surətçıxarma məhsulu kimi hamısı biri-birinin eynidir. Bu o deməkdir ki, “ağıllı” adamlar bu metodu icad ediblər: xalq kütlələrinin qızışdırılması və sonra həmin gücün hesabına hakimiyyətləri devirmək və buna uyğun olaraq qan, xaos və s. Mən məhz bundan qaçdım. Və bunu  böyük bir xidmət hesab edirəm. Mən güc işlətmək yoluna uymadım. Çünki əgər mən hakimiyyətdə qalmaq üçün hansısa bir üsul işlətsəydim, həmin prosesləri kənardan müşahidə edənlər digər bir üsul tətbiq edəcəkdilər...

Əgər bizim uğurlara Çaykənd əməliyyatını da aid etsək, deməliyəm ki, bu, istənilən demokratik prinsiplərə tamamilə uyğun olan normal bir akt idi. Bu, sülhə güc yolu ilə vadar etmək prinsipi idi.  Belə ki, Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonların ərazisində xaricdən gətirilən muzdlu terrorçular üçün dayaq nöqtələri yaradılmışdı. Bu halda nə etmək, onlarla necə davranmaq lazım idi? Onlar Azərbaycan vətəndaşı deyildilər,  gəlmə idilər. Həmin terrorçuların Yaxın Şərqdən, Livandan gətirilməsi haqda  kəşfiyyat məlumatları da var idi.Və biz buna dözə bilməzdik. Bu erməni saqqallıları yerli ermənilərə deyirdilər ki, biz olmasaq, azərbaycanlılar sizi qətlə yetirəcək. Onlar ermənilərlə azərbaycanlıların münasibətlərinin əvvəlki kimi yaxın olmasına imkan vermiridilər. İndiki Goranboy, Göygöl rayonları ərazisində, o cümlədən Çaykənddə ermənilərlə azrbaycanlılar arasında keçmişdən bəri yaxın əlaqələr, hətta qohumluq münasibətləri vardı. Bütün bunları məhv etmək lazım idi. Bunu isə yalnız qan tökməklə etmək mümkün idi. Bunu etməliydilər ki, həmin yerlərdə yaşayan ermənilər deməyə məcbur olsunlar ki, biz bu “vəhşi azərbaycanlılar”la bir yerdə yaşaya bilmərik... Mən isə deyirəm:1990-cı ilədək Bakıda təxminən 500 min, Qarabağda isə uzaqbaşı, 100 min erməni yaşayırdı. Nəyə görə Dağlıq Qarabağdakı ermənilər deyirdilər ki,  Bakı bizə qarşı ayrı-seçkilik edir. Bəs eyni vaxtda Bakıda yaşayan, yaxşı vəzifələr tutan, gözəl mənzillərdə yaşayan yarım milyon erməni niyə Azərbaycan hökumətinin onlara qarşı diskriminasiyasından  danışmırdılar. Niyə? Ona görə ki, deyilənlər münaqişəni oyadıb qızışdırmaq üçün sadəcə, əsassız bəhanələr idi... Həmin hadisələr də, qeyd etdiyiniz 20 Noyabr vertolyot faciəsi də, Xocalı soyqırımı da  və s. pərdə arxasında duranların Azərbaycanda sabitliyi pozmaq  və öz məqsədlərinə çatmaq üçün məqsədyönlü fəaliyyətlərinin nəticələri idi. Məqsədləri isə məlum idi...

(Davamı var)

// Moderator.az