İqtisadçı ekspert Elçin Qurbanov qanunvericilikdə bəzi dəyişikliklərin edilməsi ilə bağlı təklif səsləndirib. Onun hazırladığı layihəni Ovqat.com oxucularına təqdim edirik:
Vergi yolu ilə yerli məhsul istehsalının stimullaşdırılması və əmlak vergisinin diferensiallaşdırılması barədə Qanunvericilik təklifi
Məlum olduğu kimi, son dövrlər metro stansiyaların yerüstü ərazilərinin, əhalinin hərəkətinin sıx olduğu yerlərin zəbt olunması və yaşıllıq zolaqlarının kütləvi şəkildə məhv edilərək yerində ticarət mərkəzlərinin salınması ənənəvi hala çevrilib. Məsələ ondadır ki, həmin ticarət (obyektlərinin) mərkəzlərinin tikintisində hər hansı milli məhsulun istehsalı deyil, icarə məqsədləri nəzərdə tutulur. Əldə olunan gəlirin bir hissəsi isə ən yaxşı halda anoloji təyinatlı obyektlərin tikintisinə və ya ölkədən kənara çıxarılmasına yönəlir. Bəs nə üçün pul vəsaitləri istehsal müəssisələrinin açılmasına yox, əlavə dəyər yaratmayan ifrat sayda hərəkətsiz əsas vəsaitlərə yönəldilir ?
Bildiyimiz kimi, istehsal müəssisələrinin açılması ölkədə məşğulluğun və ümumilli məhsulun səviyyəsinin yüksəlməsində müstəsna rola malikdir. İqtisadi təlimlər tarixinin ən görkəmli simalarının təbirincə desək, həqiqi məhsul və dəyər mübadilədə deyil, istehsalda yaranır. Deməli biz iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək, idxaldan asılılığı azaltmaq və iqtisadiyyatı xarici bazara kökləmək üçün mövcud məhdudiyyətləri hədəf kimi götürməliyik. Bəs nə etmək lazımdır ki, milli məhsul və əlavə dəyər yaratmayan sahəyə yönələn pul vəsaitlərinin axınının qarşısını qismən də olsa alaq və onu iqtisadiyyatın çiçəklənməsi üçün yerli məhsul istehsalına yönəldilməsini stimullaşdıraq?
Şübhəsiz ki, hazırkı vəziyyətin yaranmasında yaranan meyilləri şərtləndirən obyektiv amillər var, hansı ki, yerli investorlar icarə təyinatlı əsas vəsaitlərin əldə olunmasına daha çox üstünlük verirlər. Onlardan bəzilərini təhlil edək.
- Daha az riskli olması
- Daha çox gəlir gətirməsi
- Daha asan gəlir və az məsuliyyət
Təsbit olunmuş amillərdən doğan onlarla səbəblər var, hansı ki, bu amillərin məzmununda ümumiləşir. Məsələn;
1-ci amil : Daha az risklərin olması: əsas vəsaitlərin ( binaların) aşınma və dəyərin itirilməsi risklərinin məhsul istehsal edən sahələrlə müqayisədə çox aşağı olması , vergi riskləri ( vergi yükü) icbari ödənişlər və qanunvericiliyin tələblərindən yaranan başqa risklər. Daşınmaz əmlak bazarında bazar qiymətlərinin yüksək olmasından yaranan meyillər. İctimai məsuliyyətin ( maliyyə vəziyyətinin açıqlanması) olmaması. Dövlətin yerli məhsulların istehsalçılarına münasibətdə risk təsirli qanunvericilik və inzibaçılıq sisteminin mövcud olması ( olmaması).
2-ci amil ; icarə haqqlarında aşağı risk amillərini nəzərə almaqla icarə haqqlarından əldə olunan gəlirin səviyyəsinin də yüksək olması, icarə münasibətlərinin rəsmi müqavilələrdən fərqli qiymətlərlə gerçəkləşdirilməsi imkanlarından doğan maraqlar. Gəlirin gizlədilməsində yaranan qanunsuz gəlirin əldə edilməsi imkanlarının mövcudluğu, icarə obyektlərinin inhisar xüsusiyyətlərindən doğan süni tələbin yaradılması imkanları. ( məsələn; icarə obyektlərinin inşa edilməsində monopoliya) Məşğulluğun əsasən mübadilə sahəsindəki geniş təşəkkül tapması və s.
3-cü amil. Daha asan gəlir və az məsuliyyət: Bu sahədə əldə olunan gəlir fiziki şəxslər üçün qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə olunan gəlir təsnifatına aid edilir. Mülkiyyətçinin fiziki və zehni əmək sərfiyyatı və digər insan resurslarının fiziki və zehni əməyinə müraciət etmədən, əlavə məşğulluq yaratmadan gəlir əldə etməsi. Qeyri-sahibkarlıq fəaliyyəti üzrə vergilər və digər icbari ödənişlərin , habelə məsuliyyətin qanunvericilik və ictimaət qarşısında çox aşağı olması.
Yuxarıdakılardan görünür ki, məhsul istehsalından daha çox əsas vəsaitlərin icarəyə verilməsi (qeyri sahibkarlıq) fəaliyyətinə kütləvi meyillər təbii yaranır. Problemin vergi yolu ilə həlli üçün məsələyə vergitutma aspektindən yanaşaq. Əgər biz istehsalı vergilər yolu ilə stimullaşdıra bilsək , pul vəsaitlərini aktiv dövriyyəyə yönəltsək fiskal multiplikatorun səviyyəsinə əhəmiyyətli dərəcədə müsbət təsir göstərə bilərik. Yəni istehsala vergi güzəştlərinin tətbiqi və subsidiyaların verilməsi, icarə bazarına isə bunun əksi olaraq yüksək vergilərin tətbiqi və bank kreditlərinin məhdudlaşdırılması nəzərdə tutula bilər. Deməli istehsalı stimullaşdırmaqla bu sahədə investisiya aktivliyinə şərait yaratmaq və yığıma meyillilik həddini də nisbətən azaltmaq olar. Bu da fiskal mültiplikatorun səviyyəsinin artımı deməkdir. Məsələn əgər yığıma son meyillilik hazırda 20 faizdirsə islahatlar nəticəsində beş faiz azalmaya nail ola bilsək bu 33.3 faiz müsbət artım fərqi deməkdir.
Şübhəsiz ki, əmlakın kirayə (icarə) münasibətlərində çox vaxt bazar qiymətlərinin tətbiqi heç də uğurlu və ədalətli nəticə yarada bilməz. Çünki Mülki Qanunvericiliyin prinsiplərinə görə, mülki hüquq subyektləri öz mənafelərini gerçəkləşdirmək üçün müqavilələrin şərtlərində sərbəstdirlər. Bu səbəbdən də icarə məqsədləri üçün bazar qiymətinin müəyyən edilməsi hüquqi cəhətdən bir o qədər də əsaslı deyil. Məsələn; paytaxtın ən mərkəzi küçələrində ərzaq məhsullarının satışı mağazaları digər rayonlardakı ərzaq mağazalarından daha aşağı dövriyyə ilə fəaliyyət göstərirlər. Lakin mobil telefonların satışı mağazaları digər rayonlardakı mağazalara nisbətən daha yüksək ticarət dövriyyəsinə malik ola bilərlər. Deməli, icarə haqqları əraziyə görə deyil, icarə obyektinin iqtisadi imkanlarına görə fərqli olduğu üçün kirayə qiymətləri də fərqli ola bilir. Bu səbəbdən bazar qiymətlərinin tətbiqi bir qədər çətinlik yarada bilir. Lakin bu o demək deyil ki, bazar qiymətinin müəyyən edilməsi lazımsızdır. Ona görə də qeyri-istehsal təyinatlı əsas vəsaitlərə ( binalara) tətbiq olunan əmlak vergisinin dərəcəsində dəyişiklik etmək daha məqsədəuyğundur. Bu həm də ədalətlidir. Çünki ictimai məhsulun və məşğulluğun yaranmasında iştirak edən fiziki və hüquqi şəxslərlə bu prosesdə iştirak etməyən şəxslərin vergi yükündə fərqlər olmalıdır. Burada qanunvericiliklə müəyyən edilmiş əmlak vergisi ödəyicilərinin əsas vəsaitlərinin təyinatından asılı olaraq əmlak vergisinin diferensiallaşdırılması məqsədi güdülür.
Qeyd etmək lazımdır ki, artıq kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan ( o cümlədən sənaye üsulu ilə) müəssisələr və fiziki şəxslər 2014-cü il yanvarın 1-dən 5 il müddətinə əmlak vergisini ödəməkdən azaddırlar. İcarə məqsədli əsas vəsaitlərə (daşınmaz əmlaka Əmlak vergisi) yüksək vergi dərəcəsinin tətbiq olunması vəziyyəti əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə bilər. Burada digər məsələ fiziki şəxslərin əmlak vergisinin bələdiyyə ( yerli) büdcəsinə ödənilməsidir. Əgər nəzərə alsaq ki, bələdiyyələr yalnız yerli əhəmiyyətli idarəçilik statusuna malikdirlər. Dövlətin iqtisadiyyata tənzimləyici müdaxiləsində bir o qədər də funksional ola bilməzlər. Sözügedən məsələ isə ölkə iqtisadiyyatına bilavasitə təsir göstərən proqramın bir hissəsi ola bilər. Ona görə də icarə məqsədli əsas vəsaitlərin ( daşınmaz əmlakın yaşayış sahələri istisna edilməklə) əmlak vergisinin dövlət büdcəsinə ödənilməsi və 01 yanvar 2017-ci il tarixdən etibarən yaranan əmlak vergisi üzrə öhdəliyin subyektinə şamil olunması qanunauyğundur. Hesab edirəm ki, fiziki şəxslər və müəssisələr tərəfindən icarəyə verilmiş qeyri-istehsal təyinatlı əsas vəsaitlərinin ( binaların) ədalətli bazar dəyərinin 5 faizi miqdarında əmlak vergisinin dövlət büdcəsinə ödənilməsi qoyulmuş problemin həllində əhəmiyyətli nəticələr yarada bilər.
Xüsusi qeyd; İcarə təyinatlı əsas vəsaitlərə ( binalara) əmlak vergisinin dərəcəsinin artırılmasında yeganə məqsəd yerli istehsalı və məşğulluğu inkişaf etdirməkdir.
Yuxarıdakıları nəzərə alaraq Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinə aşağıdakı redaksiyada dəyişikliyin edilməsi məqdsədəuyğun hesab edilə bilər. ( əlavə və düzəliş qırmızı hərflərlə yazılmışdır)
Fəsil XIII. Əmlak vergisi
Maddə 198. Vergi dərəcələri
198.2. Müəssisələr əsas vəsaitlərin bu Məcəllənin 202-ci maddəsinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilən dəyərindən 1 faiz dərəcəsi ilə əmlak vergisi ödəyirlər.
198.2. Müəssisələr əsas vəsaitlərinin bu məcəllənin 198.3. maddəsində nəzərdə tutulmuş hallar istisna edilməklə 202-ci maddəsinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilən dəyərindən 1 faiz dərəcəsi ilə əmlak vergisi ödəyirlər.
198.3. Fiziki şəxslər və müəssisələr 2017-ci ilin 01 yanvar tarixindən etbarən icarəyə ( kirayə) verilmiş əsas vəsaitlərinin (binaların) bazar dəyərinin (ilin əvvəlinə) 5 faizi miqdarında əmlak vergisi ödəyirlər.
Maddə 200. Fiziki şəxslərdən əmlak vergisinin hesablanması və ödənilməsi qaydası
200.6. Fiziki şəxslərdən əmlak vergisi yerli (bələdiyyə) büdcəyə ödənilir.
200.6. İcarəyə (kirayə) verilmiş ticarət obyektləri (qeyri yaşayış sahəsi) istisna edilməklə fiziki şəxslərin əmlak vergisi yerli (bələdiyyə) büdcəyə ödənilir.
Paylaş:
