Davosun səs-küylü dəhlizlərində “Əş-Şərq əl-Əvsət” əməkdaşı ABŞ-ın İran üzrə xüsusi elçisi Brayan Hukla görüşüb. O, ABŞ prezidenti Donald Tramp və Dünya İqtisadi Forumunda iştirak edən “Swiss Winter Resort” heyət ilə görüşlərdə iştirak edir.

Forumda Yaxın Şərqdə artan gərginliyi aradan qaldırmaq üçün bir sıra görüşlər keçirilsə də, Brayan Huk İran dövləti və sisteminə iki fərqli mesaj göndərib: birincisi, Amerika “cəsarətli” etirazçılara dəstəyini davam etdirəcək; ikincisi, “Qüds” qüvvələrinin yeni komandanı Qaani haqqında deyib: “Qaani amerikalıları öldürməkdə keçmiş komandir Qasim Süleymaninin yolunu gedərsə, şübhəsiz, eyni aqibətlə qarşılaşacaq”.

Huk, İngiltərənin baş naziri Boris Consonun “Tramp sazişi” adlandırdığı İranla gələcək istənilən beynəlxalq razılaşmanın əsasları haqqında danışıb. Razılaşmanın bu sahələri arasında Tehranın uran zənginləşdirməsinə qadağa qoyulması, ballistik raket sınağının ləğvi, bölgədəki “proxy” qruplarına maliyyə və hərbi dəstəyin dayandırılması və girov siyasətindən imtina etməsi daxildir.

Huk, həmçinin, Birləşmiş Millətlər Təşkilatını keçən ilin sentyabr ayında Səudiyyə Ərəbistanının neft-qaz şirkətlərinə hücumu qınamağa çağırıb və İranın həmin hücumda iştirakına dair faktları və sübutların yaxın zamanlarda təqdim olunacağını söyləyib.

Amerika rəsmisi, eyni zamanda, ölkəsinin İrana qarşı “maksimum təzyiq” kampaniyasının “dəyişikliklərə” səbəb olduğunu, rejimin və onun etibarlı qruplarının hücum hazırlamaq qabiliyyətini sarsıtdığını vurğulayıb.

– Nüvə sazişinə qoşulan üç Avropa ölkəsi (İngiltərə, Fransa və Almaniya) İrana qarşı qondarma tətik mexanizmini işə salıb, lakin ABŞ-ın maksimum təzyiq kampaniyasına qoşulmaqdan imtina edib. Bu mexanizm təzyiqlər çərçivəsində aktivləşibmi?

– Avropa ölkələrinin mübahisələrin həlli mexanizmini aktivləşdirmək səylərini alqışlamışıq. İran rejimi dəfələrlə böyük dərəcədə nüvə sazişini pozub. İngiltərənin baş naziri Boris Conson JCPOA-nu “Tramp müqaviləsi” ilə əvəz etməyə çağırıb. İnanırıq ki, bu, İranın nüvə silahı əldə etməsinin qarşısını almağın ən yaxşı yolu və sazişin daha yaxşı variantıdır.

Broker xidmətlərindən çıxmaq üzv dövlətləri İranın nüvə silahına sahib olmayacağına zəmanət verə biləcək bir vəziyyətə gətirəcək. Bununla yanaşı, o, ölkələrə, bizə olduğu kimi, nüvə və raket təhdidləri, regional düşmənçilik, ekspansionist siyasət və girov götürmə metodunu tətbiq etmə əleyhinə mübarizə imkanı verir. Yaxın Şərqdə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişiklik etmək gücü vahid yanaşma olmadan qeyri-mümkündür. “Qardaşlığ”ın səhvlərindən biri də dar və populyar olmayan yanaşmasıdır.

– ABŞ-ın Qasim Süleymanini hədəf alma əməliyyatından sonra Vaşinqtona verilən ilk Avropa təpkisinin məyusluq olduğu iddia edilib, bu nə dərəcədə doğrudur? Avropalıları, sizinlə eyni fikirdə olmasalar, daha çox gömrük tarifləri tətbiq etməklə hədələmisinizmi?

– Avropalılarla ikitərəfli danışıqları şərh etməyəcəyəm. Lakin Amerika diplomatlarını və qoşunlarını qorumaq, Süleymaninin bölgədəki diplomatlarımıza və əsgərlərimizə mümkün və planlı hücumunun qarşısını almaq üçün müdafiə hərəkətimizə geniş dəstək qazandıq. Dünyanın ən təhlükəli terrorçusunu döyüş bölgəsindən çıxartdıq. Nəticədə, bölgə daha etibarlı olur, çünki Süleymani bölgədəki İran tərəfdarlarını toplayan “saqqız” kimi idi və onun ölümü İran rejiminin doldura bilməyəcəyi bir boşluq yaradacaq.

– Nüvə sazişi beşinci ilinə qədəm qoyur, yəni İrana silah ixracına qoyulan qadağa 2020-ci ilin oktyabrında aradan qaldırılacaq. Təhlükəsizlik Şurasını bunun qarşısını almağa yönəltmək niyyətiniz varmı?

– Bu, həqiqətən, kollektiv problemdir. Dünyanın ən böyük terror tərəfdarı 9 ay ərzində BMT-nin silah embarqosundan xilas olur. Bunun qarşısını almağın yeganə yolu ya nüvə sazişinin dağılması, ya da sanksiyaların uzadılmasına BMT-nin razılığıdır. Tədqiqatçının kim olacağını müəyyənləşdirmək çətindir, amma BMT oktyabr ayından əvvəl işləməli olacaq.

Bu məsələni 1 il əvvəl də qaldırmışdıq. Nüvə sazişinin ən böyük çatışmazlıqlarından biri də (imzalanmasından sonra) beşinci ilində BMT-nin silah embarqosunun qaldırılacağıdır. Bunun yaxşı fikir olduğunun kimin ağlından çıxdığını bilmirəm. Bəlkə də moderatorların nüvə sazişinin imzalanmasından 5 il sonra mötədillərin hakimiyyətə gələcəyi barədə nəzəriyyəsi idi. Bu gülüncdür. İran rejimində mötədillik yoxdur, lider yeganə və iqtidardadır, buna görə də, ali lider kimi tanınır. O, mötədil deyil, radikaldır və bütün qərarları özü verir. Nəticədə, rejimi, xarici işlər naziri Məhəmməd Cavadın təbiri ilə deyil, hərəkətləri və davranışları ilə mühakimə edirik.

– Consonun dediyi “Tramp müqaviləsi” haqqında bir az danışın.

– “Trump razılaşması” uranın zənginləşməsinin qarşısını alaraq, İranın nüvə silahına çıxış yolu tapmayacağına zəmanət verir. Bu, BMT-nin nüvə sazişindən əvvəl düşündüyü şey idi. Bu, İranın zənginləşdirməsinin qarşısını almaq üçün yekdilliklə təsdiqlənmiş BMT qətnaməsinin işinə son qoymuş digər bir nöqsanı vurğulayır.

Dinc nüvə proqramı olan (enerji məqsədləri üçün) ölkələrin yarıdan çoxunda zənginləşdirmə yoxdur. Məsələn, BƏƏ-nin adını çəkmək olar. Buna görə də, dəyişkən bir İrana və Yaxın Şərqə etibar etmək üçün lazımi qayda budur.

Zənginləşdirməməklə yanaşı, yeni razılaşmaya beynəlxalq müqavilə imzalanmazdan əvvəl qadağan edilmiş ballistik raketlərin sınaqdan keçirilməsinin qarşısının alınması da daxil edilməlidir. İran bölgədəki terrorçu proksi qruplarının maliyyələşdirilməsini və silahlandırılmasını dayandıracağına söz verməlidir. Bundan əlavə, rejim 40 illik girov siyasətinə son qoymalıdır.

– İran Qaanini “Qüds” Qüvvələrində Süleymaninin varisi olaraq təyin edib, onun haqqında nə bilirsiniz? Sələfindən fərqli bir strategiyası olacaqmı və ondan hər hansı bir təhdid almısınızmı?

– Qaani amerikalıları öldürməyə davam edərsə, eyni aqibətlə üzləşəcək. Prezident Tramp illər əvvəl amerikalılara və ya Amerika maraqlarına qarşı edilən istənilən hücumun, prezidentin 2 yanvarda etdiyi kimi, həlledici cavabla qarşılaşacağını açıq şəkildə bildirib: “ABŞ-ın maraqları əminliklə qorunacaq”.

Düşünürəm ki, İran rejimi indi ABŞ-a hücum edə bilməyəcəyini başa düşür. Rejimin və onun casuslarının bölgədəki amerikalılara və ya Amerikan maraqlarına hər hansı bir hücum üçün məsuliyyət daşıyacağı rəyindəyik.

– Yalnız ABŞ-ın maraqları? Bəs bölgə müttəfiqləri?

– Xeyr, keçmişdə olduğu kimi, müttəfiqlərimiz barədə də danışmışıq və onlarla yaxından işləmişik. Nəticədə, cavab bununla, yəni İranın ABŞ vətəndaşlarına və maraqlarına hücumu ilə məhdudlaşmır.

– Hücuma məruz qalmış neft-qaz obyektlərinə dair araşdırmasında yeni nə var? Nəticələr tezliklə açıqlanacaqmı?

– Burada Təhlükəsizlik Şurası hərəkətə keçməli və İranı Səudiyyə suverenliyini pozduğuna görə qınamalıdır. 14 sentyabrda İran rejiminin Səudiyyə Ərəbistanına hücum qanunsuz idi. Təhlükəsizlik Şurası bunu qınamalıdır və biz Təhlükəsizlik Şurası ilə işləməyə davam edirik. İnanıram ki, Səudiyyə Ərəbistanı obyektləri araşdırdıqdan və hücumun İran tərəfindən həyata keçirildiyini sübut etdikdən dərhal sonra məlumat verəcək.

– İranın davranışını dəyişdirmək üçün maksimum təzyiq və diplomatik səylər uğursuz olarsa, rejim dəyişikliyi variantınız varmı?

– Hərbi mövcudluğumuzu və kəşfiyyatımızı gücləndirdiyimiz üçün əks-hücum və təcavüz üçün lazımlı maliyyələşmənin və onun bir çox “proxy” qruplarının qarşısını alaraq rejimin davranışını praktik olaraq dəyişdirdik. Artıq beynəlxalq dəniz qüvvələri Hörmüz boğazının sularında patrulluq edir.

Bu, İranın hücum etmək qabiliyyətini məhv etdiyimiz anlamına gəlmir, amma yeni siyasətimiz dəyişiklik edir. Rejim son 40 ildə heç vaxt maliyyə cəhətdən bu qədər zəif və ya daxili siyasi təzyiq altında olmayıb. Bu, ABŞ prezidentinin İrana qarşı siyasətinin nəticəsidir.

– Birləşmiş Ştatlar İrandakı nümayişçiləri dəstəkləyib, sizcə, onlar bunu məmnuniyyətlə qəbul edirlər?

– Bilirik ki, onlar bunu alqışlayırlar. Prezident Trampın fars dilində yazdığı tvit “Twitter”-in rekordunu qırıb.

Keçən ilin noyabr nümayişlərinə baxanda, cəsur İran qadınlarının “Amerikaya ölüm!” bayraqlarını yırtdığını görürük. Cəsur nümayişçilərin İran liderinin fotolarını yandırdıqlarını və Qasim Süleymaninin şəkillərini yırtdıqlarını da görürük. Düşünürəm ki, beynəlxalq media İran xalqının həqiqi inanclarını çatdırmaqda yaxşı fəaliyyət göstərmir. Etirazçılar sistemə nifrət edir, Amerikanı sevirr və İranla ABŞ arasında tərəfdaşlıq görmək istəyirlər. İran və Amerika xalqlarının ortaqlıqları çoxdur və bu rejim bizi 40 ildir ki, ayırıb.

İran xalqına dəstəyimizi davam etdirəcəyik. Dünya ölkələri İran xalqının yanında durmaq üçün yetərli işlər görmür və hər kəsdən daha çox rejimdən əziyyət çəkirlər. İstərdik ki, daha çox ölkələr İran rejiminin əleyhinə və iranlılara dayaq olsunlar.

– Kanada, Ukrayna və digərləri ilə birlikdə Ukraynanın vurulan təyyarəsi ilə bağlı əməkdaşlıq edirsinizmi?

– İranlılar təyyarəni vurduqlarını etiraf edirlər. Rejimin ticari və sərnişin hava limanını bağlaya bilməməsi, başqa ölkəyə raket atması istənilən yozum və təhlilə meydan oxuyur. Rejim istər ötən ilin noyabrında, istərsə də Ukrayna təyyarəsi ilə çox sayda günahsız iranlı öldürüb. İran liderinin xalqı üçün daha yaxşı qərarlar verməsini istəyirik.

ABŞ maliyyə naziri İranda vurulan Ukrayna təyyarəsi ilə bağlı araşdırmalarda iştirak etmək istəyən hər kəsi sanksiyadan azad edib. Böhran dövrlərində də bir neçə dəfə iranlılarla görüşdük və indi rejimin bizi qəbul edib-etməyəcəyini gözləyirik.

 Strateq.az