Son günlər İranda, ondan xaricdə sosial şəbəkə və KİV-də İslam Respublikasının Prezidenti Məsud Pezeşkianın istefa verəcəyinə dair müxtəlif səpkili məlumatlar, mülahizələr yayılır.

Buna səbəb nədir? Niyə prezidentliyinin yüz günü başa çatandan sonra bu xəbərlər yayılır? İranın Suriya, Qəzza zolağı və Livandakı uğursuzluğu ilə bunun əlaqəsi var?

Hakimiyyətdaxili islahatçı xəttin nümayəndəsi Məsud Pezeşkian Prezident İbrahim Rəisi helikopter qəzasında öləndən sonra bu posta seçilib. O, prezident seçkisində rəqibi mühafizəkar xəttin təmsilçisi Səid Cəliliyə siyasi kampaniyanın ikinci turunda qalib gəlib. İslam Respublikasının prezident seçkisi tarixində ən az seçici iştirak etsə də o, 16 milyondan çox səslə 13 milyon səs toplamış rəqibini üstələyib.

Pezeşkian deputat və nazir kimi fəaliyyət göstərib. Onu hakimiyyət daxilində müxalif fikirli kimi tanıyıblar. O, İranda həqiqi İslam Respublikası qurmaq istəyənlərdən sayılıb. Başqa sözlə, 1979-cu il islam inqilabının törəməsi, Xomeyni və Xaməneini ali rəhbər, imam qəbul edən, “hizbullah”çı sayılır.

O seçkiqabağa kampaniya zamanı iqtisadiyyatın liberallaşdırlımasını vəd edib. Çünki İranda iqtisadiyyatın 85 faizi dövlətin əlində cəmləşib. Odur ki, Pezeşkian azad iqtisadiyyatı dəstəkləyəcəyinə söz verib.

İcarədarlığa qarşı mübarizə onun əsas vədlərindən sayılır. Rəqabətdavamlı iqtisadiyyat, firavan həyat, aztəminatlı ailələrə yardım, əməkhaqqının artırılması, fond bazarının dəstəklənməsi, korrupsiyaya qarşı mübarizə, işsizliyin aradan qaldırılması, fars olmayanların dil və mədəniyyətinə diqqətin artırılması, hicab qaydalarının yumşaldılması bura daxildir. Eyni zamanda Qərb ölkələri ilə İranın nüvə proqramı və regional məsələlər üzrə danışıqlara açıq olduğunu, qonşular və müsəlman dövlətlərlə münasibətlərin, əlaqələrin inkişaf etidirilməsini, sosial şəbəkələrdən istifadəyə tətbiq edilən məhdudiyyətin aradan qaldırılması və başqa bu kimi məsələləri vəd etmişdi.

Ancaq o vəzifə səlahiyyətlərini icraya başlayan gündən İranda vəziyyət gərgin olub. Məsud Pezeşkianın prezident andiçməsi günü HƏMAS Siyasi Bürosunun baş katibi İsmayıl Haniyə Tehranda qonaq evində öldürülüb. HƏMAS-ın Qəzza zolağında və Livanda “Hizbullah”ın mövqeləri zəifləməyə başlayıb. Suriyanın paytaxtı Dəməşqdə iranlı general öldürülmüşdü. İran İsrailə hücum etmişdi. Oktyabrda isə yəhudi dövləti İslam Respublikasına cavab zərbəsi endirib.

Pezeşkian prezidentliyə qalmaqallar, hakimiyyətdaxili çəkişmələrlə başlayıb. Prezident seçkilərində rəqiblər olmuş namizədlər ona qarşı fəaliyyət göstərib. Elə buna görə, o, vəzifə səlahiyyətlərinin icrasına başlayandan sonra deyib ki, bir sıra qrup və şəxslər böhtan atmaq, qarayaxmalar yolu ilə işlərə mane olur, ləyaqətli və bacarıqlı şəxslərin, kadrların işə cəlb olunmasına icazə vermirlər: “Çünki bu kadrlar işə cəlb olunduqları təqdirdə o qruplar kölgədə qalacaq, güc mərkəzlərini əllərində saxlaya bilməyəcəklər”.

O daha sonra bildirmişdi ki, işə mane olan şəxslər vəzifə tutmaq üçün bütün mümkün yollara əl atır, problemlərin həll olunmasına əngəl törədirlər. Pezeşkianın sözlərinə görə, dəyişiklik üçün yeni plan hazırlanmalıdır. O, ölkədə insanların ağır vəziyyətdə yaşadıqlarını qeyd etmişdi: “Xalq bizim vədlərimizdən uzaqdır, söz vermişik, amma yerinə yetirmirik və bizim riyakarlığımızdan qorxur, verdiyimiz yalan vədlərə görə bizdən narazıdırlar”.

Hələ bir neçə ay öncə verilən bu açıqlamadan da göründüyü kimi Pezeşkianın başçılıq etdiyi 14-cü hökumət vədləri yerinə yetirməkdə çətinlik çəkir.

Məsud Pezeşkian HƏMAS-a ayrılan maliyyə vəsaitinin taleyindən də xəbərsiz olduğunu vurğulamışdı.

Daxili çəkişmələr artmaqdadır. Bu günlərdə İran Prezidenti deyib ki, bir sıra qrup və şəxslər böhtan atmaq, qarayaxmalar yolu ilə işlərə mane olurlar: “Ləyaqətli və bacarıqlı şəxslərin, kadrların işə cəlb olunmasına icazə vermirlər. Çünki bu kadrlar işə cəlb olunduqları təqdirdə o qruplar kölgədə qalacaq, güc mərkəzlərini əllərində saxlaya bilməyəcəklər”.

“Günaz tv”nin yaydığı xəbər əsasən, o deyib ki, işə mane olan şəxslər vəzifələri tutmaq üçün bütün mümkün yollara əl atır, problemlərin həll olunmasına əngəl törədirlər.

Pezeşkianın sözlərinə görə, dəyişiklik üçün yeni plan hazırlanmalıdır. O, ölkədə insanların ağır vəziyyətdə yaşadıqlarını vurğulayıb: “Xalq bizim sözlərimizdən uzaqdır, söz vermişik amma yerinə yetirmirik və bizim riyakarlığımızdan qorxur, verdiyimiz yalan vədlərə görə bizdən narazıdırlar”.

Bu günlərdə isə İran Nəzarət Şurası “Hicab və iffət” haqqında qanunun təsdiqləyib. Pezeşkian buna qarşı çıxaraq demişdi ki, bu qanunun icrası mümkün deyil, 

cəmiyyət bunu qəbul etməyəcək və narazılıqlara səbəb olacaq: "Bu məsələ ilə bağlı çox mübahisələrimiz olub, istiqamətdə çoxlu suallarım var". O, bu qanuna etiraz edənlərin sayının artacağını da bildirmişdi. Məsud Pezeşkian bu qanun dayandırlmasını təklif edərək, yeni qanun layihəsi təqdim edəcəklərini bildirib. Ancaq İran qanunlarına əsasən, “İffət və Hicab” Nəzarət Şurası tərəfindən təsdiqlənib və qanun şəklinə salınıb. Burada dəyişiklik altı aydan sonra mümkün olacaq.

Son günlər İranda elektrik enerjisi qıtlığı yaranan problem yenidən ölkə gündəliyinin başlıca mövzusu olub.

Məsud Pezeşkian Energetika və Neft Nazirliyinin rəhbərliyi ilə görüşdə elektrik enerjisi və təbii qaza qənaət olunmasından bəhs edib.

Belə görünür ki, o, hökumət başçısı olmaqla risk edib. Bu daxildə korrupsiyaya qarşı mübarizə, əməkhaqqının artırılması, sosialyönlü proqramların icrası, konstitusiyada nəzərdə tutulan milli-mədəni hüquqların təmini, xarici siyasi kursa təsir, nüvə proqramı ilə bağlı danışıqların aparılması, beynəlxalq münasibətlər gərginliyin azaldılması, bölgədə sülhün yaranması və başqalarını riskə aid etmək olar.

Onsuz da sanksiyalar Tehranı çətin vəziyyətə salıb. Onun iqtisadiyyatı xarici, hətta daxili sərmayə üçün cəlbediciliyini itirir.

Yuxarıda sadaladığımız və bu kimi məsələlər Məsud Pezeşkianın istefasına dair məlumatların yayılmasına əsas verir.

İslam Respublikası KİV-i bu məsələnin xaricdən qaynaqlandığını iddia edib. Onların iddiasına əsasən, xarici təxribatçılar prezidentin istefası ilə bağlı şayiələr yaymaqla cəmiyyəti İranda mövcud iqtisadi və sosial problemləri həll etməyə heç bir siyasi qrupun qadir olmadığına inandırmaq istəyirlər. Onların qənaətinə əsasən, həmin qruplar İranın suverenliyinə və daxili siyasətinə etimadsızlıq yaratmaq, daxili müstəvidə böhran və təşviş yaradaraq hökumətə təzyiq göstərmək, xaos yaratmaq və ölkəni Suriyaya çevirmək istəyirlər.

İran hakimiyyətinin Qəzza zolağı, Livan və Suriyada məğlubiyyətindən diqqəti yayındırmaq məqsədi ilə diqqəti Məsud Pezeşkianın üzərinə yönəltdiyini ehtimal etmək olar. Ancaq proksi qruplarla İran hökuməti və prezident deyil, İnqilab keşikçiləri Qvardiyası (Sepah), onun Qüds qoşunu, ali baş komandan ayətullah Seyid Əli Xamənei məşğul olub. Pezeşkian müsahibərlərindən birində HƏMAS-a ayrılan maliyyə vəsaitinin taleyindən də xəbərsiz olduğunu vurğulamışdı.

Bu baxımdan Yaxın Şərqdəki siyasi-ideoloji və hərbi uğursuzluğun məsuliyyətini hökumət başçısının üzərinə ata bilməz. Belə görünür, Tehran hakimiyyəti daxilində Pezeşkiandan “günah keçisi” düzəltməyə cəhdlər var. Ancaq Məsud Pezeşkian öhdəliklərinə sadiq qalarsa, istefa verəcək. Çünki İranın mövcud vəziyyətində o, vədlərinə demək olar ki, əməl edə bilməyəcək, daha çox təzyiq, irad, şayiə və dedi-qodulara məruz qalacaq. Odur ki, bununla İran tarixinə vədinə əməl edən hökumət başçısı kimi düşə bilər. Əks halda vecsiz, yalançı, təşəbbüssüz, tapşırıqların icraçısı kimi xatırlanacaq. Odur ki, yaranmış şəraitə uyğun olaraq istefa Məsud Pezeşkian üçün qurtuluş ola bilər...

Report.az