Azərbaycanın Xalq yazıçısı, Akademik, Azərbaycan Dillər Universitetinin rektoru Kamal Abdulla Moderator.az-a müsahibə verib.
 
- Kamal müəllim, xoş gördük. Əslində müsahibə götürməkdən daha çox Sizinlə dərdləşmək istəyirəm. Elə fürsət düşmüşkən, bir dilçi alim kimi "dərdləşmək" sözü barədə fikrinizi bilmək istəyirəm. Hərdən deyirlər ki, bu söz doğru deyil, Allah bizə dərd göstərməsin. Bu sözdən xoşunuz gəlir, yoxsa zəhləniz gedir?
 
- Dərdin mənasını anlayan üçün bu doğrudan da çox əziz bir şeydir. İnsan var ki, heç bilmir dərd nədir, heç vaxt bununla üzləşməyib. Amma dərdləşmək öz-özlüyündə söhbətləşmək məqamında çox maraqlı və qəşəng sözdür. Odur ki, nəinki xoşum gəlir, əksinə, mən də tez-tez işlədirəm bu sözü.
 
- Bu günə qədər sizin mətbuata verdiyiniz açıqlamaların, müsahibələrin əksəriyyəti ilə demək olar ki, tanışam. Amma mən çalışacam yaradıcılıqla, ədəbiyyatla bağlı yox, bir ziyalı, bir rektor kimi cəmiyyəti düşündürən bir çox mövzular ətrafında fikirlərinizi öyrənim. Təbii ki, koronavirus bütün dünya düzənini dəyişdi. Bu hadisələr başlayanda çoxsaylı dövlət xadimlərinin fikirləri səsləndi. Amma mənim üçün ən cazib fikirin müəllifi Angela Merkel oldu. O, pandemiya başlayanda dedi ki, “bunun tibbi nöqteyi-nəzərdən nə olduğunu deyə bilmirəm, amma bircə onu bilirəm ki, bu, həm də bir ilahi siqnaldır”. Siz necə düşünürsünüz, doğrudanmı bəşəriyyəti təhdid edən bu bəla həm də bir ilahi siqnaldır?
 
- Bunu demək çətindir. Təbii ki, ictimai bəla və ondan necə uzaqlaşmaq məsələsi hamı kimi məni də düşündürür. Pandemiya yeni başlayanda onun fəlsəfəsi, mahiyyəti, səbəbi, hara aparacağı barədə düşünməyə açığı marağım olmayıb. Amma indi vəziyyət dəyişib. Əlbəttə ki, hər bir dövlətin pandemiyaya qarşı mübarizə üsulları var, bizim dövlətin də həmçinin. Mən də dövlətin təhsil müəssisəsinin bir nümayəndəsi kimi bu təhsil ocağında dövlətin tapşırıqlarını həyata keçirməyə çalışıram və buna elə bilirəm ki, müvəffəq də oluram. Merkelin fikirlərinə gəldikdə isə, müəyyən mənada pandemiya ilahi bəladır, bir siqnal, bir işarədir. Ancaq əslində hər şey bir işarədir. Məsələn, evimizdən çıxdıq getdik, önümüzdən maşın keçdi, o da bir işarədir ki, sən bir az başqa cür hərəkət etsən, bu maşın sənin üstündən keçə bilər. Yaxud bunu etsən belə alınar, bir az gözləsəydin, başqa cür olardı və s. Yəni hər şeyi bir işarə kimi qəbul etməyin mənə elə gəlir ki, faydası var. Pandemiya kimi hadisələr əvvəllər də olub. Orta əsrlərdə dünya xalqlarının başına gələn məşhur xəstəliklər olub ki, onlar asanlıqla gəlib, amma asanlıqla getməyiblər. İnsanlar ölüb, kütləvi tələfat olub, bütöv qəbilələr yer üzündən silinib. Bütün bunlar əlbəttə ki, bütövlükdə götürəndə özü də bir işarədir. Bu mənada mənə elə gəlir ki, bunu xüsusi olaraq ayırmaq da lazım deyil. Mənə elə gəlir ki, yaşananlar qripin daha başqa, daha azğın formasıdır. Bu əvvəllər də olub. Yadıma gəlir ki, o vaxt deyərdilər ki, ehtiyatlı olun, şəhərdə viruslu qrip gəzir. Yəni, virusu olan qrip bizdə həmişə adi qripdən fərqləndirilib. Mənə belə gəlir ki, Azərbaycanda buna qarşı ölkə rəhbərliyinin son dərəcə ciddi bir addımlar atmaq iradəsi və niyyəti var. Onları da biz izləməyə və riayət etməyə çalışırıq.
 
- Kamal müəllim, yaradıcılığınızda ilahi siqnal, Allahın mövducluğu, qiyamət günü kimi ifadələrdən istifadə edirsinizmi? Yaxud bu ifadələrdən kimsə istifadə edəndə onu sakit qarşılayırsınız, yoxsa bu məsələdə sizin fikirləriniz fərqlidir?
 
- Mənim bir hekayəm var və orda belə bir məqam var. Bu “Bibliya”dan gələn sözdür və deyirlər ki, hər şeydən öncə söz yarandı. Mənsə yazdım ki, “hər şeydən əvvəl söz olan kimi, hər şeydən sonra da, ən axırda da söz olub. Bu axır artıq olub qurtarıb və biz bu axırdan sonra yaşayanlarıq”. Bu nə zaman, necə olub, biz onu tanımışıq, tanımamışıq - onu deyə bilmərəm. Amma məndə belə bir təəssürat, hissiyat, qəlbimdə beynimdən xəbərsiz bir bilgi var ki, axır olub və biz axırdan sonra yaşayırıq.
 
- Necə düşünürsünüz, biz biz bu koronavirus bəlasından tezmi xilas olacağıq? Bu məsələdə sizin proqnozunuz, ehtimallarınız varmı?
 
- Demək çətindir, onu deyə bilmərəm. Mən münəccim deyiləm ki, deyəm bir il sonra bu bitəcək və ya siz peyvənd vurdursanız bu xəstəlik qurtaracaq. Amma hər halda mənə elə gəlir ki, bu hələ axırdan sonrakı son deyil, bu sona doğru atılan addımlardan biridir.
 
- Ümumiyyətlə, siz yeraltı güclərin mövcudluğuna, bəşəriyyəti idarə edən fövqəlgüclərə inanırsınızmı?
 
- Bilirsinzmi, mən daha çox nəyə inanıram? Mən beynimdən keçən nə varsa, onun mövcudluğuna inanıram. Məsələn, şeytan beynindən keçir, deməli o var. İblis, xeyir-şər mələkləri beynindən keçir - var. Bu mənada dediklərinizin mövcudluğunu təkzib etmək fikrində deyiləm, amma onları təsdiq etməyə də informasiyam yoxdur.
 
- Bizim görüşümüz sentyabrın 27-nə təsadüf edir. Allah bu millətə imkan tanıdı, 30 ildə gedə bilmədiyimiz yolu 44 gündə getdik. Ədəbiyyatda necə, 44 ildə gedilməyən yolu 44 gündə getmək olarmı?
 
- Mən onun tərəfdarıyam ki, gəlin ədəbiyyatımızı tələsdirməyək, onu silkələməyək, arxadan itələməyək. Öz-özünə bu yol gediləcək, cəmiyyətin gözlədiyi o əsərlər yazılacaq. Fikir vermisinizmi, indi Qarabağ, Şuşa haqqında mahnılar, əsərlər yaranır. Mən onların hamısını deyə bilmərəm, amma elələri var ki, fikirləşirsən ki, bu olmasaydı, daha yaxşı olardı. Bu isə həmin o tələsmələrin nəticəsidir. Ona görə də tələsdirməsək, hər şey öz ahəngində, necə deyərlər, vamında bişəcək və sanballı əsərlər üzə çıxacaq.
 
- Çox haqlısınız. Son bir ildəki müzakirələrdə sual edilirdi ki, niyə filan əsər yazılmadı, filmlər çəkilmədi. Sanki bu cür tələskənlik ortaya sanballı bir şey çıxmasına mane olur.
 
- Mən inanıram ki, bizim ləyaqətli yazıçlarımızın, bəstəkarlarımızın beynində bəlkə də özlərindən xəbərsiz bu mövzular ətrafında düşüncələr baş alıb gedir. Gəlin səbr edək.

 

 
- Kamal müəllim, bir ziyalı kimi Sizin düşüncənizə görə Azərbaycan həqiqətlərini, ümumiyyətlə, həqiqətləri dünyaya çatdırmaq üçün ədəbiyyat, yoxsa incəsənət və ya mədəniyyat daha tutarlı alət ola bilər? Həqiqətlərimizin dünyaya çatdırılması baxımından yazılacaq bir əsər, yoxsa çəkiləcək bir film dünyaya daha dərindən nüfuz edə bilər?
 
- Mən bunları müqayisə etməmişəm. Amma soruşsalar ki, həqiqətin çatdırılması hansı yollarla ola bilər, mən deyərəm ki, bu ilk növbədə insanın-insana inamından keçir. Gərək sənin həqiqəti ünvanladığın insan buna inansın. Bunun üçün insanlar arasında ünsiyyət qurulmalıdır. Bizim yazıçıyla xarici ölkə yazıçısı, oxucusu arasında bir ünsiyyət, bir mənəvi körpü qurulmalıdır. O körpü qurulandan sonra həmin körpünün üzərindən ağır artilleriyanı, bizim o mənəvi silahlarımızı keçirmək mümkün olacaq. Yoxsa elə bir ucdan yazdım getdi - bu, sonsuz boşluqda bata bilər. Bu gün Azərbaycan dünya xalqları arasında öz layiqli yerini tutmaqdadır və bəzi yerlərdə ön sıralardadır. Yaxın gələcəkdə bizim yazıçıların dünya yazıçılarıyla, bəstəkarlarımızın dünya bəstəkarları ilə münasibətlərinin daha yüksək səviyyəsini görəcəyik. Yoxsa xaricdə 2-3 mahnı oxumaqla xarici zəbt etdik, onlara muğam dərsi keçdik deməklə deyil. O sənə qulaq asır, mədəni, tərbiyəli şəkildə əl çalır, valeh olduğunu bildirir və səhəri gün səni unudur. Səhəri gün səni unutmaması üçün əlaqələrin möhkəmlənməsi lazımdır. Həmin o körpünün möhkəmlənməsi və onun üzərindən bizim əsl həqiqətlərimizin ötürülməsi lazımdır. Bu istiqamətdə Cənab Prezidentin, 1-ci vitse prezident Mehriban xanımın təşəbbüsü ilə bir çox işlər həyata keçirilməkdədir. Bilirsinizmi, xarici ölkələrdə Azərbaycan mədəniyyətinin təbliği ancaq Azərbaycan mədəniyyətinin orda nümayişi demək deyil, xarici ölkədə Azərbaycan mədəniyyətinin təbliği həm də həmin ölkənin mədəniyyətinin qorunmasına sərf edilən zəhmətlə də ölçülə bilər. Bu işi Mehriban xanım, Heydər Əliyev Fondu artıq Fransada, İtaliyada, Pakistanda və başqa ölkələrdə görüb.
 
- İlham Əliyevdən söz düşmüşkən. Nobel mükafatıyla bağlı sizə də zamanında çoxsaylı suallar verilib. Azərbaycandan hansısa qurumun, yaxud kimlərinsə İlham Əliyevə Nobel sülh makafatı verilməsi üçün Nobel Komitəsinə müraciət etməsi nə qədər məntiqlidir? Gəlin razılaşaq ki, İlham Əliyev BMT-nin, ATƏT-in həll edə bilmədiyi konfilikti həll etdi. O, təkcə müharibəni bitirmədi, bütöv bir regiona sülh gətirdi.
 
- Faktiki olaraq İlham Əliyev təkcə bu qələbəni Azərbaycana bəxş etmədi. Mən sizə deyim ki, bu qələbə bütün regiona və eyni zamanda erməni xalqına bəxş edildi. Bu, erməni xalqının əsarətdən çıxması üçün atılan çox ciddi addımlardan biri idi. Belə ki, erməni xalqı da öz faşist diktaturasının altında əsarətdəydi, öz istəyini həyata keçirə bilmirdi. Bu saat səmimi qəlbdən ermənilərdən Qarabağla bağlı sorğu-sual olunsa, sizə deyim ki, nə qədər adam səmimi şəkildə etiraf edər ki, Qarabağ Ermənistanın deyil və heç zaman da olmayıb. Bütün bu həqiqəti həm dünya xalqlarına, həm Ermənistanda yaşayanlara, həm də regionda yaşayanlara söylətmək, dedirtmək əlbəttə, İlham Əliyevin böyük xidməti idi. Əslində Nobel mükafatına son arzu kimi də baxmaq lazım deyil, İlham Əliyev bizim ürəyimizdə öz mükafatını alıb, ürəyimizin, sülhsevər insanların ürək mükafatını alıb və buna da layiqdir. Ən böyük mükafat xalqın verdiyi mükafatdır və İlham Əliyev bunu artıqlaması ilə haqq edərək adını qızıl hərflərlə tarixə yazdırdı.
 
- Siz erməni xalqı ifadəsi işlətdiniz. Ermənilər bizə o qədər zülüm edib ki, onlara xalq deməyə adamın dili gəlmir. Haqlı olaraq İlham Əliyev onları başqa planetdən gələnlər, yaxud vəhşi qəbilə adlandırır. Heç uzağa getməyək, ideya rəhbəri olduğunuz “Həqiqətin anomastikası” kitabını oxuyanda adam dəhşətə gəlir. Bəlli olur ki, bu vəhşi qəbilə təkcə torpaqlarımızı işğal etməyib, yurd yerlərimizi yer üzündən silməyib. Onlar bizim adlarımızı da tarixdən silməyə çalışıblar.



- Prezident İlham Əliyevin böyük xidmətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, o öz təşəbbüsləri, ideyaları ilə daim elm və mədəniyyət xadimlərinin yaddaşını təzələyir. Onlara yeni və doğru-düzgün istiqamətlər göstərir. Bunlardan biri də Ermənistan ərazisində zaman-zaman adları dəyişdirilmiş, erməniləşdirilmiş, azərbaycanlı, türk adlarının qədim, həqiqi adları ilə bağlıdır. Söhbət yer, yurd, kənd, çay, oba, dağ, göl adlarından gedir. Belə bir misl çəkmək istərdim. 1903-cü ildə Rusiyanın Qafqazdakı hərbi dairəsinin bir xəritəsi nəşr edilib və o xəritədə indiki Ermənistan ərazisinin bir hissəsi öz əksini tapıb. Orda bir göl var və ruslar özləri bu gölün adını Göycə gölü kimi yazıblar, heç Sevan sözünün nə orada, nə başqa mənbələrdə izi-tozu yoxdur. Eyni şəkildə orda əksini tapan yer adları həmin ərazilərdəki bu günkü adlara uyğun gəlmir, çünki hamısının adı saxtakarcasına erməniləşdirilib. Bu, həmin erməni mənəvi faşizminin gördüyü işin nəticəsidir ki, azərbaycanlıların izini yox etmək, sonra onun üzərindən yeni tarix yazmaq, Ermənistan kökünü axtarmaq eşqinə düşüblər və sair və ilaxır. Bir sözlə, cəfəng, hədyan sözlər, söhbətlər və bunun da üzərindən siyasət formalaşırdı, məktəblərdə öz uşaqlarına dedikləri dərsliklər yazılırdı. Amma heç bir yerdə həqiqəti sona qədər saxtalaşdırmaq, izini itirmək mümkün olmayıb. O cümlədən də burda. Siz dediyiniz o kitab cənab Prezidentin tövsiyələri əsasında yazılmış bu kitabdır. Belə adlanır - “Həqiqətin anomastikası”. Anomastika adlar deməkdir. Adların dəyişdirilməsinin həqiqəti barədədir. Sənədlər, xəritələr əsasındadır. Bunu gizlətmək heç zaman mümkün deyil. Mən arzu edərdim ki, cəmiyyətimizin vətənsevəri həmin kitabı hökmən oxusunlar, görsünlər və unutmasınlar ki, erməni faşizmi azərbaycanlı izini saxtakarcasına yerləşdiyi torpaqlarda necə silməyə, yox etməyə çalışıb. Kitabı Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi vasitəsilə əldə etmək olar. Hal-hazırda biz o kitabı rus və ingilis dillərinə tərcümə edirik. Vətənpərvər sponsorların dəstəyinə ehtiyacımız var.
 
- Dillər univsitetində bütün dillər tədris olunur. Türkiyənin Ərciyəs universitetinin professoru, ermənişunas alim Qafar Çaxmaqlı deyir ki, nəinki, Azərbaycanda, hətta Türkiyə kimi nəhəng dövlətin özündə erməni dili yetərincə öyrənilmir, sanballı ermənişünas alimlər demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Biz niyə düşmənimizin dilini mükəmməl bilmirik? Ermənilər bizim dilimizi bizdən yaxşı bilir, amma Azərbaycanda dara düşəndə üstünə qaçılacaq nə belə bir alim, nə də mediada bir jurnalist var. Siz belə təşəbbüslə çıxış edə bilərsinizmi ki, bu universitetdə erməni dili tədris olunsun. Hətta kurslara nüfuzlu media orqanlarından jurnalistlər cəlb edilsin ki, onlar az da olsa erməni dilini öyrənsinlər və heç olmasa biz erməni mediasından informasiyanı erməni dilində ala bilək.
 
- Əlbəttə, bu fikirlər əsasən doğrudur və sizə məlumat verim ki, bizim universitetdə erməni dilini öyrənən tələbələr də var, onu tədris edən müəllimlər də var və bu istiqamətdə bizdə ermənişünaslıq tədris olunur və biz onu inkişaf etdirmək fikrindəyik. Hətta son müharibədən sonra əsir düşmüş erməni hərbçilərinin məhkəməsinə Universitetimiz mükəmməl dil bilən tərcüməçilər də təqdim etdi. Bu problem son dərəcə vacib və həssas bir nöqtədir. Necə, harda öyrənək, yəni bunu tutalım ki, müəyyən elmi əsaslar üstündə qurmaq istəyiriksə, fərqli yanaşma ortaya qoyulmalıdır. Azərbaycan dilini bilən ermənilər də onu əsasən məişət səviyyəsində bilirlər. Onun elmi əsaslarını, tarixini yəqin ki, bilmirlər. Burda hələlik biz də bunu məişət dili (praktik səviyyə) əsasında tədris etməyə çalışırıq. Demək lazımdır ki ermənilərin bu istiqamətdə təcrübəsi bizdən çoxdur. Hətta “xalq diplomatiyası” çərçivəsində Şuşada olanda biz orada ermənilərlə qarşılaşmışdıq. Bu ermənilər təmiz Azərbaycan dilində elə danışırdılar ki, mən məəttəl qalmışdım. Mən dilçiyəm və bilirəm ki, dildə necə danışmaq nəyin hesabına baş verir. Diqqətlə qulaq asanda gördüm ki, bu unudulmamış Azərbaycan dili deyil, bu hər gün danışılan Azərbaycan dilidir. Ancaq hər gün danışılan dil belə bir intonasiya ilə səslənə bilərdi. Mən inanıram ki, Qarabağdakı digər ermənilər də bir-biriləriylə belə bir Azərbaycan dilində danışırlar. Bu istiqamətdə biz çox çalışmalıyııq, çünki bu istiqamətdə boşluq var və o boşluğu doldurmaq vacibdir.
 
- Tarix göstərdi ki, biz nəinki ermənilərin, heç farsların da dilini bilməmişik. Universitetinizdə fars dili tədris olunurmu?
 
- Yox.
 
- Azərbaycanda fars dili tədris olunan ali məktəb varmı?
 
- Orta məktəb var idi, mən özüm fars dilini tədris edən məktəbi bitirmişəm. Düz 6 il mən190 nömrəli məktəbdə fars dili öyrənmişəm. O fars dilinə siz bir də İranda yaşayan azərbaycanlıların gözüylə baxın. Biz rus dilini bildiyimiz kimi onlar da fars dilini bilirlər. Bir-birilə fars diliylə danışanlar da və onu ana dili qədər bilənlər də var. Bu da bir təbii haldır. Fars dilini öyrədən məktəblər olsa da yəqin ki, kifayət deyil. Fars dilini hökmən bilmək lazımdır. Ən azından klassik mədəniyyətimizi daha dərindən bilmək üçün.
 


 
- Dediniz, işğal illərində Şuşada olmusunuz. O zaman Şuşaya Xalq diplomatiyasının xəttiylə getmişdiniz. Olarmı ki, siz yenidən belə bir təşəbbüslə çıxış edəsiniz, vaxtilə Şuşaya gedən ziyalılar indi də Xalq diplomatiyasının xəttiylə erməni ziyalılarını Şuşaya dəvət edəsiniz ki, gəlin sizin işğal etdiyiniz və bizim geri aldığımız Şuşaya birlikdə baxaq...
 
- Xalq diplomatiyası olsa da, bu, əslində, dövlət siyasətinin nəticəsində ortaya çıxır. Bu isə o vaxt, belə deyək, “işləmədi”. Bunun davamı olmadı, biz erməniləri Qarabağ ətrafında ciddi söhbətə cəlb edə bilmədik. Onlarla Qarabağdan danışanda deyirdilər ki, gəlin mədəniyyətdən, teatrdan, kinodan danışaq. Biz deyirdik ki, bəs Qarabağdan danışmayacağıqsa, onda Berlinə, Moskvaya nəyə gəlmişik? İndi mən çox istəyirəm ki, elə bir məclis yenə olsun və bu dəfə ermənilər desin ki, Qarabağdan danışaq, mən də deyim ki, gəl mədəniyyətdən, kinodan danışaq. Xalq diplomatiyası nəyi həll edəcəkdi ki, heç nəyi. Sadəcə olaraq biz yoxlamaq istəyirdik ki, biz bir-birimizlə danışa bilirik, ya yox. Mən gördüm ki, onlar bizim musiqimizi də, dilimizi də unutmayıblar. Bakı üçün burunlarının ucu göynəyir. Onlar deyirdi Qarabağ bizlik deyil, məsələnizi filankəslərlə həll edin. Biz də onların dediyi şəkildə öz məsələmizi həll elədik.
 
- Bayaq dediniz ki, Şuşada Azərbaycan dilini bilən ermənilərlə söhbət etdik. Sizin şəxsi qənaətiniz necədir, yəni Qarabağ erməniləri, doğrudanmı, Azərbaycanı sevirlər və Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etməyə hazırdırlar?
 
- Qarabağ ermənilərinə inanmıram. Amma Ermənistanda elə adamlar var ki, hardasa bütün bu problemlərə Ermənistana ağırlıq və yük gətirən problem kimi baxırlar.
 
- Şuşaya nə zaman getməyi düşünürsünüz?
 
- Mənim səhhətimdə bəzi problemlər var. Mən bir saatdan artıq otura bilmirəm, mütləq gəzməliyəm. Ona görə bir-iki dəfə Şuşaya getmək təklifi olundu və mən də ürəyim göynəyə-göynəyə gedə bilməyəcəyimi söylədim. Allah qismət edərsə, nə vaxt məndə təpər olarsa, gedərəm.
 
- Pandemiya şəraitində bir neçə gün sonra yeni tədris ilinə başlayırsınız. Azərbaycan təhsili ilə bağlı mərhum Şamil Qurbanovun çoxdan deyilmiş bir ifadəsi var ki, təhsil ölüb, Şeyxi çağıraq gəlib onun fatihəsini versin. Təəssüf ki, bu günə qədər həmin fikir aktuallığını saxlayır. Söhbət ali təhsil pilləsindən deyil, orta təhsil pilləsində sanki şagirdlərdən təcrübə dovşanı kimi istifadə edilməsindən gedir. Tədris yükü də hədsiz dərəcədə çoxdur. Təhsilverən də, təhsilalan da narazıdır. Azərbaycan təhsilini ölü nöqtədən çıxarmaq üçün, dünya təhsil sisteminin bir qolu etmək üçün nələrsə çatışmır. Siz necə fikirləşirsiniz, bu çatışmayan cəhətlər nələrdir? Neyləmək olar ki, biz Azərbaycan təhsili ilə dünyaya çıxaq? Bəlkə öz yol xəritəmizi hazırlayaq və heç kimdən heç nə götürməyək...
 
- Siz niyə elə bilirsiniz ki, dünyaya çıxmamışıq. Təhsil sistemindən narazı olanlar ilk növbədə unutmamalıdırlar ki, təhsili ancaq məktəbdə və universitetdə vermirlər. Məktəb və universitet ondan gözlənilən təhsilin yetmiş faizini verirsə, böyük işdir. Qalanını tələbə və şagird özü-öz üzərində işləməklə qazanmalıdır. Ümumiyyətlə, təhsil mədəniyyəti, təhsilə malik olma mədəniyyətiailəıdən, küçədən başlayır. Görün, küçədə bizim küçə mədəniyyətimiz nə şəkildədir. Maşınlar gedir, çarpaz küçələrdə yolu kəsən maşınları görmüsünüz. O gözləmək əvəzinə sənin yolunu kəsir və sən öz yoluna düşə bilmirsən. Halbuki iki metr geridə gözləsəydi, sən çıxıb gedəcəkdin. Bu mədəniyyətsizlikdir, bu elementar sürücü tərbiyəsizliyidir. Yaxud iki adam küçədə yol gedir, elə bərkdən danışırlar ki, on addım o tərəfdə eşidilir. Bu da mədəniyyətsizlik, tərbiyəsizlikdir. Bu tərbiyə harda verilməlidir, uşaq bağçasından da əvvəl evdə, ailədə verilməlidir. Çox məşhur bir misal var. Deyir ki, mollanın yanına bir körpəni gətirirlər ki, ona tərbiyə ver. Soruşur ki, neçə aylıqdır? Deyirlər ki, üç aylıqdı. Molla da deyir ki, üç ay gecikmisən. Bu sözün çox böyük fəlsəfi və həyati anlamı var. Biz deyirik ki, uşaq məktəbə gedəndə düzələr. Elə deyil, o tərbiyə məktəbdən əvvəl verilməlidir. Məktəbdə təkcə təhsil tədris olunmamalıdır, tərbiyə də tədris olunmalıdır. Məktəbdə bilikdən çox biliyə məhəbbət tədris olunmalıdır. Ali məktəbdə də həmçinin. Mən ali məktəbdə çalışıram və dediyim nöqsanlar bura gəlib çıxarkən formalaşmış şəkildə olurlar və onları düzəltmək bəlkə də çox çətindir. Sən bilirsən ki, bu nöqsan məktəbdən, o biri ailədən, digəri məhlədən, dostdan-yoldaşdan gəlir. Bunlar hamısı insanı formalaşdıran mühitdir. Hər bir mühitin özünün funksiyası, missiyası var. Biz bunları kənara qoyub deyirik ki, niyə Norveçdə belədir, yaxud Finlandiyada başqa cürdür? Niyə bizdə belə deyil? Çünki onlar təhsili dediyim nöqtədən başlayırlar. Kompleks şəkildə. Ailə, küçə, məktəb və sairə. Biz həmişə gecikirik.
 
- Pandemiya dövründə onlayn dərsə keçməkdən başqa çarə qalmadı. Bu dəqiqə sürətli internet dövründən danışırıq. Amma nəinki əyalətlərdə, heç Bakıda sürətli internet yoxdur. Düşünürsünüzmü ki, təhsil sistemi bu dönəmdə xeyli şeylər itirdi. Təhsilin verə biləcəyi daha çox şeylər var idi və soruşmaq istəyirəm ki, yeni dərs ilinə başlayırsınız, bilirəm ki, tələblərə tam cavab verən geniş auditoriyalarınız yoxdur. Pandemiyanın təhsil sisteminə vurduğu fəsadları soruşmaq istəyirəm və Dillər Universitetində bu boşluğu doldurmaq üçün nə edəcəksiniz? Yəni yeni tədris ilində o çətinliklərdən çıxmaq üçün alternativ alətləriniz nədən ibarət olacaq?
 

 
- Pandemiya dövründə biz onlayn rejimə keçdik və bu rejim bir tərəfdən bizim pandemiyadan qorunma üsulumuz kimi ortaya çıxdısa da öz bəhrəsini verdi. Amma eyni zamanda mən deyə bilmərəm ki, biz bu üsulla təhsilə ehtiyacı yüz faiz ödədik. Canlı təhsillə, ünsiyyətlə onlayn ünsiyyətin arasında əlbəttə ki, fərq var və biz bunu hiss edirik. Düzdür, itirdiklərimiz oldu və biz çalışacağıq ki, onu yavaş-yavaş tələbəyə buranı qurtadığı müddətdə əlavə olaraq verək. Bizdə universitetdə “Auditoriya-plus” proyekti var, bu proyekt vasitəsilə biz auditoriyada verə bilmədiyimizi çalışırıq hansısa əlavə dərslər, master-klaslar vasitəsilə verək. Yəni, tələbəyə onun auditoriyada gözlədiyindən daha artıq nəsə verək. Bu istiqamətdə bizim əlbəttə ki, görəcəyimiz iş çoxdur. Mən indi sizinlə söhbətə o biri binadan gəlirəm və biz həmkarlarla auditoriyalarımızın həcmi ilə tələbələrimizin sayını götür-qoy edirdik. Əlbəttə ki, burda əlli nəfər söhbəti var. Bizim əlli nəfərlik qrupumuz yoxdur, həcmi kiçikdir. Amma o həcmdə otaqları biz axtarıb tapırıq. Bizim universitetin potensialı var, amma təəssüf ki, bu potensialdan bəzən doğru-düzgün istifadə etmirik. Tutalım ki, əvvəllər iyirmi nəfərlik qrupu əlli nəfərlik otaqda yerləşdirirdik, otuz nəfərlik qrupu isə iyirmi nəfərlik otaqda sıx şəkildə otuzdururduq. Doğru-düzgün planlaşdırma isə bizə imkan verir ki, biz bu situasiyadan çıxa bilək. Ona görə də biz canlı ünsiyyətə üstünlük veririk və mən istərdim ki, tələbələr müəllimlə canlı təmasdan mümkün qədər çox bəhrə götürsünlər. Pandemiyanın isə bizə verdiyi zərərli boşluqları biz çalışacağıq ki, qısa müddətdə dolduraq.
 
- Universitetinizdə tibb məntəqəsi varmı?
 
- Hər binamızda tibb məntəqəsi var. Söhbət təkcə koronavirusdan yox, insan orqanizmindən gedir. Tələbə ola bilsin ki, auditoriyada özünü pis hiss edər, ürəyi gedər. Bizdə hər bunada tibb məntəqəsi var.
 
- Ola bilərmi TƏBİB-lə danışılsın və həm müəllimlər, həm də tələbələr universitetdə peyvənd olunsunlar...
 
- Bu barədə fikirləşməmişəm. Bunu yəqin ki, peyvəndlə məşğul olan qurumlar koordinasiya etsə, daha yaxşı olar. Bizdə yer də var və təşkil də edə bilərik. İmkan olarmı bunu həyata keçirməyə, onu bilmirəm.
 
- Kamal müəllim, siz vaxtilə Bakı Slavyan Universitetində yaradıcılıq fakültəsi açmışdınız və arxanızca yaradıcılıqla məşğul olan gənclik ordusu yetişirdi. Amma çox təəssüflər olsun ki, o fakültəni sizdən sonra bağladılar. O fakültəni rektoru olduğunuz Dillər Universitetində yenidən bərpa etmək haqda düşünməmisiniz ki?
 
- O universitetdə yaradıcılıq fakültəsinin mahiyyətini, mənasını, təkcə ədəbi mühit üçün deyil, hətta ölkə üçün vacibliyini başa düşmədilər. Məndən sonra onu bağladılar, yavaş-yavaş yox oldu getdi. Yaradıcılıq fakültəsinə bölgələrimizdən gənclər gəlirdi ki, məhz orda oxusunlar. Küçələrdən, bazarlardan, çayxanalardan gəncləri yığıb auditoriyaya yığmaqdan söhbət gedirdi. Küçədə avara-avara gəzmə, gəl universitetdə özünü tələbə kimi hiss elə, niyə də yox. Səninlə yanaşı, o biri auditoriyada universitetin dövlətin seçdiyi tələbələri oxuyur, sən də cəmiyyətin, universitetin seçdiyi tələbəsən. Biz sonda o gənclərə sertifikat verirdik və bu sertifikatla da nə qədər adam işə düzəlirdi. Bunu mahiyyətini başa düşmədən o gəncləri yenidən küçələrə qaytardılar. Halbuki onlar auditoriyada həm yazı texnikalarını təkmilləşdirirdilər, həm dünyagörüşlərini genişləndirirdilər. Onlara, özü də böyük həvəslə, Azərbaycanın böyük ziyalıları, intellektualları dərs deyirdi. Rəhman Bədəlov, Niyazi Mehdi, Aydın Talıbzadə, Rəhilə Qeybullayeva, Tehran Əlişanoğlu və başqalarının adını çəkə bilərəm. Dillər Universitetində də bunu etmək olar, amma o effekti verməz. Hər şey öz vaxtında gözəl olur. Burda bir dəfə onu etdik, amma nəsə alınmadı, pandemiya ortalığa girdi və biz onu yaşada bilmədik.
 
Baxaq. Pandemiyadan sonra biz o fakültəni aça bilərik, niyə də olmasın. Yaşayıb görərik.