Azərbaycan Ordusunun Dağlıq Qarabağda apardığı mübarizə hərb sənətinin bütün anlayışlarını dəyişdi. I Dünya Müharibəsindən sonra döyüş meydanlarının ən güclü silahı sayılan tanklar Ordumuzun pilotsuz silahlı təyyarələri qarşısında az qala kibrit qutusu qədər asan hədəfə çevrildi və istər-istəməz bu sualları doğurdu: Əcəba tankların zamanı bitdimi?
 
Xatırlayırsınızsa, bir müddət əvvəl ABŞ Silahlı Qüvvələrinin Quru Qoşunları Qərargahının rəhbəri Ceyms Makkonvill  “Army Times” nəşrinin 11 oktyabr buraxılışına verdiyi açıqlamada Dağlıq Qarabağ döyüşlərinin Pentaqonu öz hərbi strategiyasına yenidən baxmağa vadar etdiyini bildirərək demişdi:
 
“Dağlıq Qarabağdakı döyüşlər zamanı pilotsuz uçuş aparatlarının (PUA) fəal tətbiqi onu göstərir ki, Amerika Silahlı Qüvvələrinin müasirləşdirilməsi, o cümlədən hava hücumundan müdafiə sistemlərinin inkişaf etdirilməsi zəruridir”.
  
Ovqat.com-un məlumatına görə, Rusiya hərbçilərini də hazırda eyni mövzu narahat edir. Özü də ABŞ-dan daha çox. Nədən ki, Azərbaycan əsgərinin Dağlıq Qarabağda darmadağın etdiyi erməni silahlı qüvvələri Rusiya texnikası ilə silahlanmışdı. Dolayısıyla, Dağlıq Qarabağda əslində rus zirehli texnikasının dronlara qarşı zəifliyi ortaya çıxmışdı.
 
 Rusiyanın “Vzqlyad” nəşri də bu qənaətdədir. Nəşrin “Qarabağ münaqişəsi tankların ciddi zəifliyini üzə çıxarıb” sərlövhəli məqaləsində bildirilir:


 
 
Qarabağ müharibəsi göstərdi ki, tanklar pilotsuz uçan aparatlar üçün yüngül hədəfdir. Cəmi bir neçə həftə ərzində İrəvan 120-dən çox döyüş maşınını itirdi. Rusiya bu münaqişənin yekunlarına dair hansı nəticələr çıxarmalıdır və indi Rusiya tankları düşmənin vuruş alətləri və döyüş sursatlarından nə dərəcədə müdafiə olunur?
 
İkinci Qarabağ müharibəsi zirehli texnikanın, o cümlədən tankların pilotsuz aviasiya, xüsusilə də yüksək texnologiyalı Türk dronlarının qarşısında zəif olduğunu göstərdi. Həftəlik "Zvezda" nəşrinin yazdığına görə, pilotsuz təyyarələrin səmərəliliyi yerüstü tank əleyhinə vasitələrinin səmərəliliyini üstələyib. Bununla əlaqədar nəşr belə nəticə çıxarır ki, müasir şəraitdə təhdidlərin sayının və xarakterinin artması səbəbindən tankları müdafiə etmək daha da çətinləşir.
 
Rus dizaynerləri isə tankların canlılığını artırmağa çalışırlar. T-72B3M və T-80BVM tanklarına "Arena-m" aktiv müdafiə kompleksini, bortlarda sərt korpusda dinamik müdafiənin əlavə bloklarını və "Kontakt-5" dinamik müdafiəsini T-90M tanklarındakı "relikt" ilə əvəz etməyi planlaşdırırlar.
 
Qərb analitiklərinin hesablamalarına görə, Azərbaycanın qənimət kimi ələ keçirdiyi hərbi zirehli texnikaları nəzərə alınmasa, Ermənistan 120-dən artıq müxtəlif modifikasiyalı tank, 24 zirehli maşın, iyirmi piyada döyüş maşını, 120 ədəd yedəyə qoşulan və 17 ədəd özüyeriyən artilleriya qurğusu itirib.
 
Azərbaycan hərbi dövlət sayılmır, lakin “Bayraktar” tipli pilotsuz uçuş aparatlardan və “Harop” və “Skystriker” tipli döyüş sursatlarından istifadə sayəsində münaqişənin özünəməxsus inkişafı ssenarisini tətbiq edə bilib. Bununla yanaşı, Qarabağın üzərindəki səmanın nəzarəti üçün məsuliyyət daşıyan Türkiyəyə məxsus kəşfiyyat təyyarələrinin və Boeing 737 ay&C-nin "uçan radarların" köməyini də yaddan çıxarmamaq lazımdır.
 
Plexanov adına Rusiya İqtisad Universitetinin Politologiya və Sosiologiya kafedrasının dosenti, "Rusiya Zabitləri" ekspert şurasının üzvü Alexander Perendjievə görə, müasir reallıqlarda tanklardan özüyeriyən artilleriya qurğusu kimi istifadə olunmamalıdır. Bu yanaşma yalnız öz ərazisində antiterror əməliyyatları aparıldığı təqdirdə ümidləri doğruldur.
 
"Hazırda tanklar hava hücumuna qarşı xüsusi bir sistemlə təchiz olunmalıdır. Hansı ki, onlar tankların havadan qorunmasına məsuliyyət daşımalıdırlar”. 
 

 
Ekspert bildirib ki, hərbçilərin döyüş zamanı tankların həddindən artıq təsiredici vəsaitlərlə istifadəsini diqqətlə düşünməsi lazım gəlir. Tanklar hansısa döyüşdə tətbiqi səmərəsizdirsə, bu, onların ümumiyyətlə səmərəsizliyi demək deyil. "Əksinə, komanda məntəqələri müasir döyüşdə tankların əhəmiyyətini anlamırlar. Tankların qoruyucu sistemlərinin gücləndirilməsindən başqa, onların dəstəklənməsi üçün yeni vasitələr yaratmaq lazımdır, məsələn, dronlar”,- ekspert belə düşünür.
 
Hərbi Elmlər Akademiyasının professoru, Adi Silahlar üzrə Layihə direktoru Vadim Kozulin də bir neçə il əvvəl Suriyada hərbi münaqişənin gedişini dəyişmək imkanlarına dair ilk çağırışların olduğunu xatırladıb. Professorun fikrincə, Suriyadakı Rusiya qoşunlarını müntəzəm ordularla deyil, terror qrupları tərəfindən idarə olunan kustar pilotsuz təyyarələrin hücumları ilə durdurmağa çalışdılar. Rusiya aerodromları ən müasir hava hücumundan müdafiə sistemləri ilə qorunurdu. "Düşmən pilotsuz təyyarələrlə hücum etdi. Əgər heç də həmişə etibarlı olmayan müdafiə sistemləri olmasaydı, çox ciddi itkilər verərdik. Çünki hücum çox nəhəng qüvvə tərəfindən hətta keçirilmişdi, hətta PUA-lar kustar olsa da", – deyə Kozulin bildirib.
 
Onun sözlərinə görə, bütün dünyada silahlı pilotsuz təyyarələrə qarşı təsirli qorunma yolları axtarırlar, lakin ən müasir hava hücumundan müdafiə sistemi belə bu problemi çözdüyünü iddia edə bilməz. Yalnız modernləşdirmək deyil, həm də tankları pilotsuz təyyarələrdən qorumaq üçün tamamilə yeni spesifik sistemlər yaratmaq lazımdır. “Mövzu qapalı deyil. Bu, ordular üçün ciddi problemdir və böyük sərmayə tələb edir. İndiyə qədər hava hücumundan müdafiə sistemləri elektron müharibə (EW) ilə əlaqəli olaraq daha effektiv işləyir. Ancaq Ermənistanda belə müasir sistemlər yox idi. Erməni kəşfiyyatı nədənsə bu amili gözdən qaçırdı. Onların məsələyə bu qədər laqeyd yanaşması təəccüblüdür. Digər bir problem odur ki, Rusiyada silahlı dronları yoxdur, ona görə də Ermənistanda bunlar yoxdur. Bu gün tank təkbətək döyüşdə ciddi bir drona qarşı gücsüzdür” – Kozyulin belə deyib.


 
Mütəxəssis fərdi mühafizəni zirehli maşınların dron hücumlarından universal qorunması hesab edir. “Bu, bütün vahidləri eyni anda hava hücumundan müdafiə sistemi ilə əhatə etməkdən daha etibarlı və daha ucuz vasitədir. Eyni zamanda, pilotsuz vuruş sistemi istehsalçıları yeni kəşflər meydana çıxardığına görə davamlı modernləşmə imkanlarını hazırlamaq lazımdır”, - deyə Kozyulin vurğulayıb.