Son zamanlar Polşa ilə Ukrayna arasında taxıl böhranı getdikcə artır. Polşa fermerləri gah sərhəd keçid məntəqələrini bağlayıb Ukrayna taxılının idxalına imkan vermirlər, gah da vaqonların, yük maşınlarının yük qapaqlarını açıb daşınan buğdanı yerə boşaldırlar. Polşa hökuməti isə bütün bu təxribatların qarşısını almaqda acizlik nümayiş etdirir.

Bəs Ukraynanın bu ağır zamanında bir də Polşadan bu cür münasibətlə üzləşməsinin səbəbi nədir? Ümumiyyətlə, Ukrayna-Polşa arasında getdikcə güclənən taxıl böhranı nədən qaynaqlanır?

"New Eastern Europe" jurnalının əməkdaşı Katerina Prişçepanın qələmə aldığı “Nifaq toxumu” adlı analizini Ovqat.com oxucularına təqdim edirik:

2022-ci ilin may ayının sonunda Rusiyanın təcavüzünə və Ukraynanın dəniz ticarətinin blokadasına cavab olaraq Avropa Birliyi Ukrayna ilə ticarətin müvəqqəti liberallaşdırılmasına qərar verdi. Belə bir qərarın motivləri arasında Ukraynaya kömək etmək niyyəti ilə yanaşı, üçüncü ölkələrə – Ukraynanın ənənəvi alıcılarına kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarükünü təmin etmək istəyi də var idi. Nəticədə, həmin ilin iyun ayından etibarən Ukrayna taxıllarının Polşaya maneəsiz satılması mümkün oldu.

Eyni zamanda, Polşada Ukraynadan taxıl idxalının uçqun kimi artmasına səbəb olan hadisələr baş verdi. 2022-ci ilin yayında dünya taxıl qiymətlərinin kəskin artması ilə bir çox Polşa fermerləri aqroproduksiyalarını müvəqqəti olaraq satışa qoymamağa qərar verdilər. Daxili bazarda müvəqqəti kəsir yarandı və maraqlanan Polşa firmaları Ukraynadan taxıl almağa başladılar.

Ümumilikdə, 2022-ci ilin iyunundan 2023-cü ilin mayına qədər Ukraynadan Polşaya 4,5 milyon ton taxıl və yağlı toxum gətirildi, bunun təxminən 3,5 milyon tonu üçüncü ölkələrə ixrac edilmədi, ancaq Polşada qaldı. Bundan əlavə, 2022 – ci ildə Polşada yüksək məhsul yığıldı-35 milyon ton taxıl və yağlı toxum.

Buğdanın qiyməti Rusiyanın Ukraynaya tam miqyaslı hücumu başlamazdan əvvəl səviyyəyə qayıtdıqda və düşməyə davam etdikdə, anbarlarında satılmamış məhsulu olan polşalı fermerlər Ukraynadan idxala etiraz etməyə başladılar.

Polşa fermerlərinin Ukrayna taxılına olan iddiaları, Ukrayna istehsalçılarının AB-nin bütün ekoloji və digər tələblərinə riayət etməmələri ilə əlaqədardır və buna görə də məhsulları tərifinə görə daha ucuz olur, bu da polyakları əlverişsiz vəziyyətə salır.

Bundan əlavə, 2023-cü ilin aprelində Polşada Ukraynadan sözdə texniki taxıl idxalı ilə bağlı qalmaqal baş verdi. Ümumilikdə ölkəyə 230 min tona yaxın belə taxıl və yağlı toxum (ümumi həcmin təxminən 6,5 faizi) gətirilib. Lakin yoxlamalar bu taxılın daha da qida və ya yem kimi satıldığı halları aşkar etdi. Bu məlumatın açıqlanması Polşada sözdə taxıl qalmaqalına başladı.

Buna anonim mənbələrə istinadən Polşanın sanitariya orqanlarının Ukraynadan taxılın 35 faizində qadağan olunmuş çirkləri tapdıqları barədə nəşrlər əlavə edildi. Nəticədə, ölkə Ukraynadan taxılın keyfiyyətsiz və təhlükəli bir məhsul kimi imicini yaratdı.

Sonradan Polşa hökuməti birtərəfli qaydada Polşaya ixracına qadağa qoydu və öz ərazisindən tranzit imkanını məhdudlaşdırdı.

Təəssüf ki, Ukrayna dövlət qurumları və Ukraynanın Polşadakı səfirliyi Polşa mediasında Ukrayna taxılının keyfiyyəti ilə bağlı ittihamlarla cavab vermədi və bu da dezinformasiyaya əlavə yardım rejimi yaratdı.

Polşada təxminən 1,3 milyon olan fermerlərin birbaşa tələblərinə əlavə olaraq, Polşa hökumətinin qərarı ölkədəki daxili siyasi dinamikadan təsirlənir. 2023-cü ilin oktyabrında ölkədə parlament seçkiləri keçirildi və nəticədə mühafizəkar "Hüquq və Ədalət" Partiyası səkkiz illik hakimiyyətdən sonra müxalifətə qayıtdı. Seçkilərdəki rəqibləri-Donald Tuskun "Vətəndaş Koalisiyası" və Şimon Qolovninin "Polşa Birliyi-2050 "– seçki kampaniyası zamanı taxıl bazarındakı vəziyyəti fəal şəkildə şərh edərək, fermerlərin səsləri uğrunda mübarizə vasitələrindən biri kimi istifadə etdilər, üstəlik, "Vətəndaş koalisiyası" Polşa fermerlərinin müdafiəsi şüarlarını irəli sürən fəal Mixal Kolodzeyçakı seçki siyahısına saldı.

Seçkilərin nəticələrinə görə, siyasi qüvvələr Yeni hakim koalisiyada ("Levitsa" Birliyi ilə birlikdə) tərəfdaş oldular və Mixal Kolodzeyçak Polşanın kənd təsərrüfatı nazirinin müavini oldu. Baş nazir təyin edildikdən və Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula von der Leyen ilə ilk görüşdən sonra Donald Tusk Brüsseldə Polşanın Ukraynadan taxıl və yağlı toxumların idxalı ilə bağlı mövqeyini tam başa düşdüyünü və sələflərinin tətbiq etdiyi qadağanın qüvvədə qalacağını söylədi.

2023-cü il parlament seçkiləri Polşada keçirilən seçki marafonunun yalnız başlanğıcı idi. 7 aprel 2024-cü ildə ölkədə yerli özünüidarəetmə orqanlarına seçkilər, iyun ayında isə Avropa Parlamentinə seçkilər planlaşdırılır. "Vətəndaş platforması" açıq şəkildə bildirdi: fermerlərin hüquqlarının müdafiəsi mövzusu bu kampaniyanın aparıcı mövzularından biri olacaq.

Polşanın hüquq normaları həm yollarda, həm də sərhəd keçid məntəqələrinin yaxınlığında kütləvi toplantıları açıq şəkildə qadağan etmir. 2023 – cü ilin noyabr-dekabr aylarında Polşadakı hökumətlərarası dövr, hökumətlərin blokadaya qanuni olaraq son qoyulmasını istəməməsi demək idi. Polşanın kütləvi toplaşma azadlığı qanunu, hər bir mitinqin və ya etirazın əhəmiyyətli itkilərə səbəb olduğu və ya iştirakçılarının Cinayət Məcəlləsini pozduğu təqdirdə qadağan edilə biləcəyini nəzərdə tutur. Beləliklə, siyasətçilərin maraqları baxımından möhtəşəm bir presedent və Polşada təkrarlana biləcək hakimiyyətə təzyiq vasitəsi meydana gəldi. Ukraynadan taxıl idxalı ətrafında dezinformasiya ilə qidalanan gərgin emosional fon isə kənardan ilhamlanmış təxribatlar üçün əlverişli şərait yaratdı.

Fermerlərin etirazlarına "Konfederasiya" Partiyası da qoşuldu. Onları sərhəd blokadasının davam etdirilməsinə təhrik edir, Polşanın müxtəlif bölgələrindən etirazçıların etiraz yerlərinə girişini təşkil edir və bəzi nümayəndələri sistematik olaraq Ukrayna taxılının keyfiyyəti və guya sistematik olaraq qanunsuz idxalı barədə dezinformasiya yayırlar.

Əvvəlcə yük maşınlarından, daha sonra dəmir yolu vaqonlarından Ukrayna tranzit taxılının tökülməsi ilə təxribatlar qanuni hərəkətlərə əlavə edildi. Bu təxribatların icraçıları bu günə kimi müəyyən edilməyib, baxmayaraq ki, Polşa şərhçiləri bu vəziyyətdən Rusiya Federasiyasının xarici kəşfiyyat orqanları və agentləri tərəfindən ilhamlana biləcəkləri barədə fikirlərini bildirirlər.

Təxribatların radikallaşmasına cavab olaraq, Polşa hökuməti maraqların toqquşması səbəbindən bir qədər gecikmədən sonra Ukrayna ilə sərhədin kilidini açmağa çalışdı, keçid məntəqələrinin kritik infrastruktur obyektləri siyahısına salındığını və onların yaxınlığında kütləvi toplantıların keçirilməsinin mümkün olmadığını bildirdi. Ancaq bu günə qədər blokerləri sərhəddən çıxarmaq üçün aktiv hərəkətlərə əl atılmayıb. Yəqin ki, sərhəddəki gərginlik Polşadakı yerli seçkilərə qədər davam edəcək.

Ukrayna tərəfinin mübahisəni həll etmək üçün sərhəddə görüşmək təkliflərinin Polşada keçiriləcək seçkilər və hazırda mövcud olan Ukraynanın aqrar məhsullarının ixracatı ətrafındakı emosional fon nəzərə alındıqda uğur qazanma şansı yox idi.

Polşada Ukraynadan taxıl ətrafında yaradılan emosional fon səbəbindən yaxın gələcəkdə ölkəyə ixracı bərpa etmək çətin olacaq. Ancaq Ukrayna fermerlərinin maraqlarını nəzərə alaraq taxıl tranzitinin təhlükəsizliyinə nail olmaq lazımdır. Ukraynanın aqrar siyasət və ərzaq Nazirliyinin məlumatına görə, taxıl və yağlı toxumların 11 faizi dəmir yolu, 2-3 faizi isə avtomobil yolu ilə ixrac olunur. Onların böyük hissəsi isə Polşa ərazisindən keçir və keçməlidir.

Eyni zamanda, taxıl böhranı, bundan əvvəl baş verən enerji daşıyıcıları böhranı kimi, 1991-ci ildən sonra inkişaf etmiş Ukrayna-Polşa münasibətlərinin ümumi sxemini təsdiqləyir: böhranlarla kəsilən münasibətlərin qısa müddətləri, bundan sonra soyuma dövrü başlayır. Ancaq bu dəfə Ukraynadakı müharibəni nəzərə alsaq, bu soyuma hərbi dəstəyin azalması demək deyil.

Taxıl böhranı, Ukrayna-Polşa münasibətlərini sarsıtmaq cəhdlərinin tarixi yaddaş problemlərindən istifadə edərək və ya Polşadakı iqtisadi rəqabət mövzusundan və ya ukraynalı əmək miqrantlarından və qaçqınlardan istifadə edərək davam edəcəyinə də işarə edir. Bu həm də o deməkdir ki, Ukraynanın Aİ-yə daxil olması ilə bağlı danışıqlarda Polşa (və digər maraqlı ölkələr) Aİ bazarlarının Ukrayna üçün tam açılması ilə bağlı keçid tələbləri irəli sürəcək və Ukrayna tərəfi buna hazır olmalıdırlar.

Polşa-Ukrayna taxıl böhranı Polşa dövlət qurumlarının Ukraynadan idxalın artmasına hazır olmaması, Ukrayna hökumətinin münaqişənin qarşısını almaq üçün kifayət qədər hərəkətləri və Polşadakı daxili siyasi dinamikanın nəticəsi idi. Vəziyyət mürəkkəbdir, lakin ölkələr arasında aqrar məhsulların tədarükü ilə bağlı açıq qarşıdurmaya baxmayaraq, Polşa rəsmiləri Ukraynaya Qərb hərbi yardımının verilməsini təbliğ edir və bunu davam etdirəcəklər, çünki Ukraynanın müdafiə qabiliyyəti Polşanın dövlət təhlükəsizliyi amili kimi başa düşülür. Polşada Ukraynaya hərbi tədarükün təhlükəsizliyini təmin etmək üçün də səylər göstəriləcək, baxmayaraq ki, Ukrayna əleyhinə təxribatların gücləndiyini nəzərə alsaq, bunun üçün daha çox sayda işçi cəlb edilməlidir.

Tərcümə etdi: Ovqat.com