Ovqat.com Worldcrunch.com-un İsrail-İran müharibəsi ilə əlaqədar qələmə aldığı analizi təqdim edir. 

İsrail və İran arasında tam bir həftəlik görünməmiş müharibədən sonra siyasi və təhlükəsizlik ekspertləri “Biz artıq münaqişənin yeni mərhələsindəyikmi?” sualı ətrafında düşünürlər. Buna cavab vermək üçün bu böhranda dörd əsas elementə analitik nəzər salmalıyıq.

Atəşkəs ehtimalı

Hazırkı şəraitdə hərbi əməliyyatların dayandırılması İsrail üçün strateji uğursuzluq olardı. Əgər İsrail bu məqamda geri çəkilsə, İran rejimi nüvə bombası proqramını daha cəsarətlə bərpa edər.

İsraili dayandıra biləcək yeganə ssenarilər bunlardır:

• Tehran rejiminin tam təslim olması;

• iranlıların daxili üsyanı;

• rejimin daxildən dağılması.

Bu variantlardan heç biri qısa müddətdə real görünmür. Beləliklə, İsrailin növbəti günlərdə və həftələrdə hücumlarının davam etməsi ehtimalı çox yüksəkdir.

İran rejiminin təslim olması?

Siyasi şiəliyin ideoloji əsaslarına bələd olan hər kəs bilir ki, tam təslimiyyətin İslam Respublikasının lüğətində yeri olmayıb və şübhəsiz ki, indi də yoxdur. Rejim, əsasən maliyyə, təhlükəsizlik və ideoloji şəbəkələrdən ibarət daha geniş dayaq bazasının yalnız 15%-nə arxalanaraq 45 ildir sağ qalmağı bacarıb. Təslim olmaq bu əsas bazanın dağılmasına səbəb olacaq.

Təslim ola biləcək yeganə ssenari rejim daxilində üsyan və ya təhlükəsizlik/hərbi çevrilişdir ki, nəticədə ilkin quruluşu qorumaq üçün Qərblə kompromis əldə edilir, təbii ki, maskalanmış sifətlə.

ABŞ-ın iştirakı

Prezident Donald Trampın yenidən hakimiyyətə gəlməsi ilə “Öncə Amerika” siyasəti və müharibədən qaçmaq prioritet məsələyə çevrildi. Trampın Respublikaçılar Partiyasının “MAGA” qanadındakı seçici bazası yeni hərbi macəralarla maraqlanmır. Demokratlar da ümumiyyətlə İranda rejim dəyişikliyinə qarşıdırlar. Tramp narahatdır ki, hətta İrana hava hücumu ABŞ-ın bölgədəki bazalarına qarşı böyük cavab verə bilər və onu daha geniş şəkildə müdaxilə etməyə (və ola bilsin ki, quru qoşunları göndərməyə) məcbur edə bilər ki, bu da istənilən mühafizəkar administrasiya üçün qorxulu yuxudur.

Tənliyi dəyişə bilən yeganə amillər bunlardır:

• İsrail İran rejiminin artıq cavab vermək iqtidarında olmadığına dair etibarlı sübutlar təqdim edir;

• və ya rejim ABŞ-ı bu münaqişəyə cəlb edə biləcək Amerika hədəflərinə birbaşa hücum edərək səhv edir.

İran daxilində iğtişaşlar?

İslam Respublikası rejimi dünyanın ən güclü repressiv maşınlarından birini qurmaq üçün 40 illik intellektual, maliyyə və struktur resurslarını yatırıb. İslam İnqilabı Keşikçiləri tərəfindən idarə olunan Bəsic milisləri və polis kimi qüvvələr təkcə təlim keçmir, həm də yüksək ideoloji fikirlərlə yüklənirlər. Onların fikrincə, xalqı sıxışdırmaq ibadətə bənzəyir və bu prosesdə öldürülmək cənnətə gedən bir qapıdır.

Biz qaynama nöqtəsinə yaxınlaşırıq.

Digər tərəfdən, iranlılar hazırda daha az qəzəblidirlər və diqqətlərini yorğunluq, yoxsulluq, ümidsizlik və inamsızlıqla mübarizəyə yönəldirlər. Bir çoxları sürgündə olan vəliəhd şahzadə və rejimin görkəmli rəqibi Rza Pəhləviyə dəstək vermək üçün sadə bir qərarı belə qəbul edə bilmirlər. Bu, onun yeganə real alternativ olmasına və rejimlə tam bir qopuşu təmsil etməsinə baxmayaraq.

İranda etiraza səbəb ola biləcək yeganə amillər bunlardır:

• İnsanların əsas ehtiyaclarını ödəyə bilməməsi

• Komandanlıq zəncirinin pozulması və ya repressiya qüvvələrinə maaşların verilməməsi.

Siyasi elmlər professoru Sami Aun izah edir ki, İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu son nəticədə İran rejimini devirmək istəyir, nə qədər çətin olsa da, bu, “birləşmiş Ştatlar tərəfindən paylaşılmayan” bir məqsəddir. Professorun fikrincə, İslam İnqilabının Ali Rəhbəri və İran rejiminin başçısı Əli Xamneyinin öldürülməsi İranda qiyam şansını artıra bilər. "Biz görürük ki, israillilər iranlı mülki şəxsləri vurmamaq üçün mümkün qədər çalışırlar. Niyə? Çünki onlar xalq üsyanına ümid edirlər."

Sami Aunun “İranda rejim dəyişikliyi üçün müəyyən münbit zəmin” kimi təsvir etməsinə baxmayaraq, o, İsrailin hücumlarına reaksiya olaraq İran əhalisi arasında “millətçilik” hisslərini də artırır ki, bu da Xamneyi rejiminə “daha rahat nəfəs almağa” imkan verə bilər. 

Torontodakı Kanada Qüvvələr Kollecinin Təhlükəsizlik və Beynəlxalq Əlaqələr Departamentinin direktoru və professor Pyer Pəhləvi əlavə edir: “İranlıların çoxu rejimdən təngə gəlib, lakin xarici güc tərəfindən təşkil edilən rejim dəyişikliyini qəbul etməkdə güclü istəksizlik olacaq”. 

Növbəti iki həftə proqnozu

Bütün bu amilləri nəzərə alsaq, növbəti iki həftə üçün real proqnoz ola bilər:

• İsrail, ehtimal ki, daha böyük intensivliklə və İrandakı rejimin hərbi strukturunu daha da zəiflətmək məqsədi ilə hücumlarını davam etdirəcək.

• İran rejimi tam miqyaslı qarşıdurma mərhələsinə girməyəcək, ancaq içəridəki tərəfdarlarına müqavimət mesajı vermək üçün ara-sıra və proksi hücumlar təşkil edə bilər.

• Əvvəlcədən ABŞ qüvvələrinə ciddi hücum olmasa, bu dövrdə ABŞ-ın birbaşa müdaxiləsi ehtimalı çox aşağıdır.

• İran daxilində vəziyyət sakit qalacaq, lakin xalqa iqtisadi və psixoloji təzyiqlər artacaq. Təhlükəsizlik qüvvələrinin maaşını kəsəcək bir şey olarsa və ya İnternet tamamilə bağlanarsa, bu, iğtişaşlar ehtimalını artıra bilər.

Biz qaynama nöqtəsinə yaxınlaşırıq, lakin heç bir tərəf hələ tarazlığı tamamilə pozmağa hazır deyil - buna baxmayaraq, hər kəsin taleyini əlindən ala biləcək gözlənilməz hadisə ehtimalı həmişə var.

Tərcümə etdi: Ovqat.com