Ramazan SİRACOĞLU, professor
Ötən həftənin cümə günü Bağdadda ABŞ-a məxsus PUA (pilotsuz uçuş aparatı) vasitəsilə İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun Qüds qüvvələri komandanı Qasim Süleymaninin qətlə yetirilməsindən sonra ABŞ-la İran arasında onsuz da gərgin olan münasibət daha da gərginləşdi. Bu münasibətin hərbi konfliktə çevrilmək təhlükəsi çox yüksəkdir.
İrana hər hansı hərbi müdaxilə bölgənin həssas ölkəsi olaraq bizim üçün olduqca arzuolunmazdır.
İran İslam Respublikasında son iyirmi ildə çox önəmli vəzifə tutmuş, iranlıların milli qəhrəman saydıqları general (sərdar) Qasim Süleymaninin həlak olması hazırda dünya mediasının əsas diqqət mərkəzindədir. Onun haqqında, qətlə yetirilməsinin təfərrüatları barədə müxtəlif fikirlər irəli sürülür, daha sonra nə baş verəcəyinə dair mülahizələr söylənilir.
Siyasi kuluarlarda 2015-ci ildə Q. Süleymaninin Moskvaya gəlməsindən, Suriya rejiminin məhz Q. Süleymani sayəsində hələ də ayaqda qalmasından, islam dövləti qurmaq üçün fəaliyyət göstərən İŞİD və ya DAİŞ adlandırılan bəzi silahlı birliklərin məhz onun qətiyyətli əməliyyatları nəticəsində tərksilah edilməsindən, Kərkükün təkrar Bağdad rejiminin nəzarətinə qaytarılmasındakı müstəsna rolundan və sairə xidmətlərindən söhbətlər gedir. Bunların nə dərəcədə doğru olub-olmadığını bilmək üçün hələlik lazımı materiallar aşkara çıxarılmamışdır.
İranın özündə onu prezident kimi görənlər vardı. Hətta 2017-ci il seçkilərində Q. Süleymanidən prezidentliyə namizədliyini irəli sürməsini xahiş edən siyasi qüvvələr də mövcud idi.
General Q. Süleymaninin nüfuzu İranla bərabər, Əfqanıstan, Suriya, İraq və Livanda çox yüksəkdi. Şübhəsiz ki, məqtul general son illərdə bölgədə nüfuz uğrunda ciddi mübarizə aparan dövlətlərin xüsusi xidmət orqanlarının ciddi nəzarəti altında idi. Onun hərəkətləri, danışıqları daim havadan, sudan, qurudan və kosmosdan izlənilirdi. Təbii olaraq, dərhal sual yaranır ki, İranın ali rütbəli komandanı Q. Süleymaniyə qarşı əməliyyat niyə məhz indi gerçəkləşdirildi? Nə üçün 2019-cu ilin may ayında Hörmüz boğazında hərbi şərait yarananda, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə aid neft emalı zavoduna zərbələr endiriləndə, ABŞ-ın Bağdad yaxınlığındakı bazasına hücum olunduğu zamanda və ya ABŞ-ın Bağdaddakı səfirliyinin qoruyucu divarları yandırılanda Q. Süleymani haqqında bir tədbir görülmürdü?
Bəzi analitiklər hətta güman edirlər ki, Qüds birləşmələrinin başçısının qətlə yetirilməsi planından ABŞ Prezidentinin, guya, heç xəbəri olmayıb. Dərhal qeyd edək ki, Konstitusiyanın müvafiq maddəsi belə ehtimala heç bir bir əsas vermir. Son dərəcə konfidensial şəkildə planlaşdırılmış məlum əməliyyat əvvəldən axıradək cənab Trampın iştirakı və bilgisi əsasında gerçəkləşdirilib.
Süleymaninin müəmmalı şəkildə qətlində Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin də rol aldığını, Süleymaninin qərargahında hətta MKİ agentinin olduğunu, komandanın yerini də lazımı mərkəzə məhz onun tərəfindən ötürüldüyü barədə versiyalar da irəli sürülür. Bizcə, bu da tutarsız ehtimaldır. Su kimi aydındır ki, dünyanın istənilən yerində istifadə edilən bütün elektronik cihazlara, elektron poçtlara, telefon danışıqlarına və s. vasitələrə müdaxilə etmək imkanı vardır. Hətta müasir cihazlar saatda 90 km sürətlə hərəkət edən avtomobillərin, min metr uzaqlıqdakı evin pəncərələrinin şüşələrini membran kimi istifadə edib onu çox uzaqdan asanlıqla dinləmək imkan yaradır. Bunun üçün “texniki böcək – ötürücüyə” heç ehtiyac yoxdur. Çox uzaqdan, insanın səsini eşitmədən ağız hərəkətlərini “oxuyan” loqoped mütəxəssislər var. Başqa sözlə, Q. Süleymanininin koordinatlarını hərbi kəşfiyyat ovcunun içi kimi bildiyi halda, agentə nə gərək vardı ki?
Bizim fikrimizcə, “Qüds” qüvvələri komandanına sui-qəsdin əsas məqsədi amerikan vətəndaşlarında Prezident Trampa rəğbət hissini gücləndirmək olub. 2019-cu ilin dekabr ayının 18-də Amerika ictimai-siaysi həyatında baş vermiş hadisə hamımızın yadındadır. O zaman Konqresin Nümayəndələr palatasının ABŞ Prezidenti cənab Donald Tramp haqqında impiçment qərarı bütün dünyanı təəccübləndirmişdi. ABŞ Konqresinin nümayəndələr palatası prezidentlik vəzifəsinin sonuncu ilində cənab Donald Tramp barədə qəbul etdiyi impiçment qərarı, Ağ evin hazırkı respublikaçı sahibini vəzifə məqamından uzaqlaşdıra bilməsə də (bu qərarın hüququ qüvvəyə minməsi üçün Senatın 100 üzvündən 67-si impiçmentin lehinə səs verməlidir, orada isə 53 nəfər senat respublikaçıdır, demokratların sayı isə 45 nəfərdir), bu ilin noyabrında keçirilməsi nəzərdə tutulan seçkilərdə cənab Trampın nüfuzuna yetərincə xələl gətirib.
Bunu hər kəsdən əvvəl Trampın özü və müşavirləri də yaxşı dərk edirlər. Belə məqamda respublikaçı cənab Prezidentin zədələnmiş nüfuzunu qaldırmaq, onu amerikan seçicilərinə sevdirmək, seçkilərdə siyasi divident qazandırmaq üçün lokal səciyyəli, “blits kriq” lazımdır. Başqa sözlə, imicmeykerlərin məsləhəti əsasında dəqiq nöqtə atışları ilə seçicilərin ürəyini ələ almaq lazımdır. Məhz bu məqsədlə də Qasim Süleymani kimi nüfuz sahibi hədəf seçilmişdir.
İndi bütün dünya ictimaiyyətinin əsas müzakirə obyektinə çevrilmiş bu qeyri-adi hadisəyə iki baxış açısından— ABŞ və İranın mövqeyindən nəzər yetirsək, fərqli mənzərələr görəcəyik.
Qasim Süleymaninin həlakından bir neçə saat sonra Prezident Trampın kütləvi informasiya vasitələrinə rəsmi açıqlamasında bir neçə məqam diqqət çəkir. Bu baxımdan, fikrimizcə, dəyərli oxuculara təqdim olunan 58 saniyəlik videomaterial çox mətləblərdən xəbər verir. (Bax: https://www.youtube.com/watch?v=XKooUZGDLwU )
Cənab Tramp çıxışında həlak olmuş general Qasim Süleymanidən bəhs edərkən “biz onun terror səltənətinin bitdiyini biləndə, rahatladıq” deyir (“We take comfort in knowing that his reign of terror is over”— 15- 19-cu saniyələr ).
ABŞ Prezidenti həlak olmuş komandanı terrorçu kimi qələmə verməklə, ictimaiyyətin nəzərində onun dəyərini azaltmağa, general haqqında verdiyi qərarın isə ədalətli olmasını isbatlamağa çalışır. Onun düşüncəsinə görə, “Orta Şərqdə sabitliyi pozmaq üçün Süleymani son iyirmi ildə terror aktları törətmişdir” (“Solemani has been perpetrating acts of terror to destabilize the Middle East for the last twenty years” – 22- 28-ci saniyələr).
Cənab Tramp daha sonra, iranlı komandanın qətlə yetirilməsinin vacibliyini “çoxlu insan həyatını xilas edilməsi” ilə əsaslandırır (“a lot of lives would have been saved” – 34- 35-ci saniyələr). Başqa sözlə, ABŞ Prezidenti general Süleymaniyə qarşı gerçəkləşdirilmiş sui-qəsdin son zərurətdən yarandığını, böyük ictimai təhlükənin aradan qaldırılması üçün onun qətlinin yeganə düzgün variant olduğunu vurğulayır. Son zərurət (“extreme necessity”) isə hüquqda cinayət sayılmır.
Öz açıqlamasında cənab Tramp bu məsələnin hətta yubadıldığını da xatırlatmaqdan vaz keçmir: “ABŞ dünən etdiyini çoxdan etməli idi” (“what the USA did yesterday should have done long ago” – 30-32-ci saniyələr).
Özündən əmin şəkildə olub-bitənlər barədə açıqlama verən Tramp Bağdad aeroportunda gecə gerçəkləşdirilmiş qətl hadisəsinin “müharibəni başlamaq üçün deyil, müharibəni durdurmaq naminə” edildiyini söyləyir (“we took action last night to stop a war, we did not take action to start a war” – 50-57-ci saniyələr).
ABŞ Prezidentinin Q. Süleymani haqqındakı qərarı hətta Amerikada birmənalı qarşılanmayıb. Onun bu qərarını həm təqdir edənlər, həm də tənqid atəşinə tutanlar var. Məsələn, sabiq vitse-prezident və prezidentliyə namizəd Jozef Baydenin düşüncəsinə görə, “Prezident Tramp az öncə barıt çəlləyinə dinamit çubuğu atdı – President Trump just tossed a stick of dynamite into a tinderbox” (Bax: https://www.thedailybeast.com/joe-biden-says-trump-tossed-a-stick-of-dynamite-into-a-tinderbox-with-killing-of-qassem-soleimani).
2020-ci il seçkilərində Demokratlar partiyasından namizəd olacaq tanınmış və nüfuzlu amerikan senatoru Bernard Sanders də məlum hərəkətdən öz məyusluğunu gizlətmir: “Tramp sonsuz savaşları durduracağına söz vermişdi, amma bu hərəkət bizi daha bir savaşa götürür – Trump promised to end endless wars, but this action puts us on the path to another one”.
Massaçusets ştatından olan hüquqşünas alim və senator Elizabet Varren isə yazdığı tvitində “bu düşüncəsiz hərəkətin İranla vəziyyəti gərginləşdirəcəyini, Orta Şərqdə yeni konflikt yaradacağını və daha çox ölüm olacağı ehtimalını artıracağını” ifadə edib (“This reckless move escalates the situation with Iran and increases the likelihood of more deaths and new Middle East conflict”).
Vaşinqtonda fəaliyyət göstərən “Müharibəsiz qazan – Win Without War”– ictimai hərkatının icracı direktoru Stefen Mayls da təəssüf hissi ilə bildirir: “Donald Tramp bu gecə bizi İranla savaşın eşiyinə gətirdi— tonight, Donald Trump has driven us to the brink of war with Iran”
(Bax: https://www.commondreams.org/newswire/2020/01/03/we-must-pull-back-brink-war)
İran İslam Respublikasının Ali dini rəhbəri Ayətullah Əli Xamenei həlak olmuş general Qasim Süleymaninin ailəsinə təziyə vermək üçün mərhumun mənzilini ziyarət etmiş, səmimi hisslərlə ailə üzvlərinə başsağlığı vermişdir. Əyanilik üçün oxuculardan 1 dəqiqə 15 saniyəlik videomateriala nəzər yetirmələrini istəyirik.
Təqdim olunan videomaterialda Ağa-ye Xamenei məqtul general Qasim Süleymaniyə böyük dəyər verir (https://www.youtube.com/watch?v=d5IPIypKYj4).
İnqilab rəhbərinin sözlərinə görə, “Hacı Qasim yüz dəfə şəhidlik tutqusuna giriftar olmuşdu. ALLAH yolunda vəzifəsini icrada, ALLAH uğruna cahadda qorxusu yoxdu.”
(هنگام وظیفه، در راه جهاد فی سبیل الله پروا نداشت. حاج قاسم صد بار در مرض شهادت قرار گرفته بود. در راه خدا، در راه – Bax: 1-12-ci saniyələr )
Ali dini rəhbər əzizlərinin ölümündən sarsılmış ailə üzvlərinə səbr diləyərək, onun “heç kəsdən qorxu duymadığını, savaşının böyük cihad olduğunu, millətin hamısının onun ölümünə kədərləndiyini, Uca ALLAH yanında şəhadət dərəcəsinin də yüksək olacağı” ilə təsəlli edir.
(– از هیچ كی پروا نداشت. جهادش جهاد بزرگ بود. همه مردم عزادارند. خدای متعال شهادت اورا هم شهادت بزرگ قرار میگرد. Bax: 16- 23-cü; 41- 44-cü saniyələr.)
İran rəsmiləri qətlə yetirilmiş əfsanəvi general (sərdar) Q. Süleymaninin qisasını alacaqlarını əsla gizlətmirlər. Həlak olmuş generalın ailəsinə təziyyə üçün gəlmiş Prezident Həsən Ruhani mərhum komandanın qızının “Atamın qanının intiqamını kim alacaqdır?” sualına qətiyyətli və təsəlliverici şəkildə “Əsla nigaran qalmayın, onun intiqamını bütünlüklə alacaqlar” – deyə cavab verir.
( Bax: 17-26-cı saniyələr. https://www.youtube.com/watch?v=3cOvYV9mXlU )
Prezident Həsən Puhani mərhumun ailəsinə başsağlığı verərkən, “bu gün qəmgin olan yalnız siz deyilsiniz, yalnız iranlılar deyil, bütün müsəlmanlar bu şəhid sərdarın böyük acısına şərikdirlər” – تنها شما نیستید كه امروز غمگینید، تنها ایرانی ها نیستند، همه مسلمان ها در غم بزرگ این سردار شهید هستند – söyləyib.
İslam Şurası Məclisinin (Parlamentin) Sədri Əli Laricani də Qüds komandanının intiqamının alınacağını bəyan edib: “İran xalqı öz qəhrəman övladlarının qanından əsla keçməyəcəkdir – ملت ایران هرگز از خون فرزندان قهرمان خویش نخواهد گذشت”.
Məlum hadisəyə münasibət bildirən İran İslam Respublikasının Müdafiə naziri Əmir Hatəmi Qüds komandanına qarşı gerçəkləşdirilən terror aktının cavabsız qalmayacağını bildirib: “Nahaq axıdılan qanın intiqamı onu törədənlərin hamısından alınacaqdır – انتقام این خون به ناحق ریخته شده از تمامی عاملین و مرتکبین گرفته خواهد شد.
(Bax: https://www.isna.ir/news/98101309224/ شهادت-سردار-سلیمانی-و-واکنش-های-داخلی-و-خارجی )
Siyasətdə tribunaya oynamaq üslubu bütün zaman üçün aktualdır. İran rəsmilərinin ABŞ ünvanına səsləndirdikləri fikirlərin, hər şeydən öncə, qəzəbli publikanı sakitləşdirmək məqsədi daşıdığını düşünürük. ABŞ-İran münasibətlərinin yaxın günlər və həftələrdə qarşılıqlı ittihamlar və təhdidlərin müşaiyətində keçəyi şübhəsizdir. Lakin, fikrimizcə, bu söz duelindən, rəcəzdən (hərbə-zorba gəlməkdən) o tərəfə aşmayacaqdır. Hər iki tərəf biri-birinin potensialını, atacaqları addımın, qəbul edəcəkləri qərarın doğuracağı siyasi, iqtisadi və hərbi sonucun nə olacağını çox yaxşı bilir.
Qüds komandanın qətli iranlılara 2019-cu ilin noyabr etirazlarını, amerikanlara isə impiçment məsələsini indilik unutdurmuş kimi görünür…
Strateq.az
Paylaş:
