Avropada yumşaq pul-kredit siyasəti ən azı ilin sonuna kimi davam etdiriləcək, FES dolların faiz dərəcəsini qaldırmayacaq

Avropa Mərkəzi Bankının rəhbərliyi son iclasda əsas faizlərini dəyişməz saxlamaqla onları tarixi minimum səviyyəsində saxlayıb. Beləliklə, yenidən maliyyələşdirmə faizi 0%, mərkəzləşdirilmiş depozitləri üzrə faizi mənfi 0,4% səviyyəsində müəyyən edilib. Eyni zamanda AMB elan edib ki, ilin sonunadək aktivlərin geri alınması proqramı çərçivəsində hər ay 60 mlrd. avro həcmində qiymətli kağızlar geri alınması prosesi davam ediləcək. Bu iki addım, yəni faizlərin aşağı səviyyədə saxlaması və aktivlərin geri alınması onu deməyə əsas verir ki, Avropa Mərkəzi Bankı yumşaq pul-kredit siyasətini və iqtisadiyyatı stimullaşdırmağı davam edəcək.

Bu siyasət 2011-ci ildə Avropada baş vermiş suveren və korporativ borclar böhranı zamanı aktual hesab olunub və 2015-ci ildə iqtisadiyyatı bərpa etmək üçün, o cümlədən iqtisadi artım səviyyəsini lazım səviyyəyə çatdırılmasını dəstəklənmək, deflyasiya zolağından çıxmaq, sənaye istehsalın fəallaşdırmaq, istehlak tələbatı stimullaşdırmaq kimi addımlar atılıb. İlk növbədə faizlər aşağı salınıb və aktivlərin geri alınması prosesi başlanıb. Birinci addımın əsas mahiyyəti ondan ibarətdir ki, borcalma ucuzlaşsın. Bu isə öz növbəsində bir neçə müsbət nəticələr verir - məsələn, sənaye istehsalın mayə dəyəri ucuzlaşır, yeni sənaye güclərin işə salınması prosesi asanlaşır, istehsal və digər sahəsində çalışan subyektlərin maliyyə vəziyyəti yaxşılaşır ki, bütün bunlar yekun nəticəsində iqtisadiyyatın bərpasına xidmət edir. İkinci addım isə, yəni aktivlərin geri alınması müəyyən mənada daha güclü və vacib bir amildir, çünki ilk növbədə təsir müddəti daha qısadır, digər tərəfdən isə qiymətli kağızların geri satılmaqla investorlar lazım olan vəsaitləri əldə edirlər. Bu vəsaitlər həm cari likvidliyin təmin edilməsi üçün, həm cari bocların ödənilməsi üçün, həm də inkişaf üçün istifadə edilir ki, nəticədə ümumi iqtisadi vəziyyətə müsbət təsir edilir.

Hazırda AMB-nin qərarı onu göstərir ki, Avropanın maliyyə rəhbərliyi hesab edir ki, hələlik iqtisadiyyatın bərpası lazımı səviyyəyə çatmayıb, bəzi göstəricilər hədəf rəqəmlərdən hələ də uzaqdır, iqtisadiyyatın real sektoruna və istehlak tələbatına isə hələlik dəstək lazımdır. İlk növbədə diqqət mərkəzində inflyasiyadır ki, o da avrozonada orta hesabla 1,9% təşkil edir. Bu da hədəf olan 2%-lik səviyyəsinə yaxın olsa da, tendensiya hələlik istənilən kimi güclü deyil. AMB-nin rəhbəri Mario Draqa martın ikinci yarısında aparılmış təhlilə əsasən bəyan edib ki, iqtisadiyyatın bərpası tendensiyası getdikcə güclənir, inflyasiya səviyyəsi isə ortamüddətli perspektivdə 2%-lik səviyyəsindən yuxarı həddədək möhkəmlənəcək. Faktiki olaraq, AMB deyir ki, hadisələr istənilən istiqamətində inkişaf edir, lakin pul-kredit siyasətinin sərtləşdirilməsi üçün hələ tezdir, yaranmış tendensiyalar “sına” bilər. Bu səbəbdən AMB seçildiyi yolu davam etdirmək niyyətindədir. Mərkəzi Bankın statistikasına görə, 2017-ci ilin mart ayında AMB 80,3 mlrd. avro miqdarında qiymətli kağızlar şəklində aktivlər geri alınıb, bu da planlaşdırılmış həcmə (80 mlrd. avro) demək olar ki, bərabərdir. Nəticədə, martın sonuna kimi proqramın işə salınmasından sonra geri alınmış aktivlərin həcmi 1,8 trln. avroya çatıb. Qeyd etmək lazımdır ki, aprel ayına kimi aktivlərin geri alınma miqdarı hər ay 80 mlrd. avro təşkil edib, indi bu həcm 60 mlrd. avroya qədər endirilib. Bu, siyasətdə yeganə dəyişiklikdir. Eyni zamanda AMB öz qərarının şərhində bildirir ki, bu həcm dekabra qədər qüvvədə qalacaq, ondan sonra məsələyə yenidən baxılacaq və makroiqtisadi vəziyyətindən asılı olaraq həcmin miqdarı yenidən qaldırıla bilər. Faktiki olaraq, mənzərə belədir - əgər pul-kredit siyasəti dəyişilmirsə və tarixi yumşaq səviyyəsində saxlanılırsa, deməli, makroiqtisadi vəziyyət hələlik tam bərpasını

əks etdirmir. Eyni zamanda həm bəyanatlar, həm rəqəmlər, həm də geri alınan aktivlərin planlaşdırılan həcminin azaldılması onu deyir ki, tendensiya müsbətdir. Qeyd edək ki, 2016-cı ildə avrozonada ümumi iqtisadi artım 1,7%, Avropa İttifaqı ölkələri üzrə isə həmin göstərici 1,9% təşkil edib. Bu rəqəmlər birmənalı olaraq müsbət kimi qiymətləndirilir, lakin hələlik artım potensialı var, iqtisadi stimullaşdırılma proqramların dayandırılması vaxtsızdır. Xüsusən də onu nəzərə alsaq ki, bunun iqtisadiyyat və maliyyə bazarlarına mənfi təsiri yoxdur. Məsələn, ABŞ-dan fərqli olaraq.

ABŞ-da oxşar vəziyyət müşahidə olunurdu və tam oxşar stimullaşdırma proqramları reallaşdırılırdı. Yəni həm faizlər tarixi minimum səviyyəsində idi, həm də aktivlərin geri alınması proqramları həyata keçirilirdi. Amma əvvəl geri alınmalar dayandırılıb, yaxın zaman ərzində Federal Ehtiyat Sistemi artıq iki dəfə faizləri qaldırıb. Hər tərəfdən pul-kredit siyasətin sərtləşdirilməsi həyata keçirilir. Əgər aktivlərin geri alınması artıq bir ildən çoxdur edilirsə, faizlərin qaldırılması yalnız ötən ilin sonunda başlanılıb. Bunun əsas izahı kimi o göstərilir ki, aşağı faizlər nəticəsində və iqtisadiyyatda əlavə pul kütləsinin və likvidliyin artıq olmasının nəticəsində hazırda ABŞ-da maliyyə bazarlarında “köpüklərin” yaranması təhlükəsi və ehtimalı formalaşıb. FES ehtiyatlanır ki, maliyyə “köpüklərin” formalaşmasından sonra yeni maliyyə böhranı yarana bilər. Bu nəzəriyyə müəyyən mənada onunla da təsdiqlənir ki, son aylar ərzində ABŞ fond bazarında indekslərin kəskin artımı müşahidə olunur, indekslər dəfələrlə tarixi maksimumlarını yeniləyir. Digər tərəfdən isə faizlərin qaldırılması dolların möhkəmləndirilməsinə gətirib çıxarıb ki, nəticədə hətta yeni seçilmiş prezident Donald Tramp məsələyə münasibətini bildirərək bəyan edib ki, hazırda dollar iqtisadiyyat üçün təhlükəli səviyyəyə qədər möhkəmlənib. Paralel olaraq prezident ümid etdiyini bildirib ki, FES faizlərin qaldırılması prosesini saxlayacaq.

Federal Ehtiyat Sistemi böyük ehtimalla faiz dərəcələrini sabit saxlayacaq. Bizim belə proqnozumuz Trampın bəyanatının təsiri deyil ümumi vəziyyətə əsaslanır. Belə ki, FES bu il daha bir və ya iki dəfə faizlərin qaldırılmasını elan edib, faizlərin ardıcıl qaldırılması isə bu planlara bir qədər uyğun gəlmir. İkincisi, FES bəyan edib ki, növbəti iclasa qədər maliyyə “köpüklərinin” yaranması prosesi təhlil edilərək qərar qəbul ediləcək. Bunun indikatoru kimi fond indekslərini götürmək olar. Burada vəziyyət belədir ki, hazırda ABŞ-ın əsas fond indeksləri martın əvvəlindəki səviyyədədir. Bu amil FES tərəfindən həm müsbət, həm də mənfi faktor kimi qiymətləndirilə bilər, çünki bir tərəfdən indekslər sabitdir, digər tərəfdən isə son 10 gün ərzində dayanmadan artım müşahidə olunur. Nəticədə bu dövr ərzində Dow Jones və S&P 500 indeksləri 2% artıb. Yəni bu amilin FES-ə necə təsir edəcəyi barədə əminliklə demək olmaz və bu amilin faizlərin sabit saxlaması və ya qaldırması lehinə olduğu sual altındadır. Nəhayət, FES makroiqtisadi göstəriciləri təhlil etməlidir ki, burada əsas kimi inflyasiya götürüləcək. Əgər inflyasiya 2%-dən yuxarıdırsa, FES faizləri qaldırıla bilər, əks halda isə qaldırmayacaq. Amma yenə də vurğulamaq lazımdır ki, ardıcıl iki iclasında faizlərin qaldırılması barədə qərarların qəbul edilməsi inandırıcı görünmür.

Avropada yumşaq pul-kredit siyasəti ən azı ilin sonuna kimi davam etdiriləcək, çünki hələlik hesab olunur ki, əldə edilmiş makroiqtisadi nailiyyətlər iqtisadiyyatın tam bərpasından xəbər vermir, müşahidə olunan müsbət göstəricilər isə hələlik sabit deyil. Eyni zamanda ABŞ-da hesab olunur ki, iqtisadiyyatın bərpası formalaşıb və hazırda əlavə likvidlik səbəbindən iqtisadiyyatda “qızma” təhlükəsi yaranmaqdadır, bu zaman siyasəti sərtləşdirmək lazımdır. Müəyyən mənada, böhranın dalğalanmasını nəzərə alaraq, hər iki addımda məntiq var. Unutmaq lazım deyil ki, böhran ABŞ-da yaranıb və Avropaya yalnız iki ildən sonra, 2011-ci ildə “gəlib”. Hər halda ABŞ-da faizlərin qaldırılması, Avropada isə yumşaq siyasətin müsbət nəticələrə gətirib çıxarılması onu deməyə əsas verir ki, böhran artıq tam olaraq başa çatmaq üzrədir. Əgər, əlbəttə ki, yeni bir hadisə baş verməzsə. Bunun üçün isə istənilən (və ya istəməyən) qədər səbəblər ola bilər – İtaliyada baş verə biləcək bank böhranı, neftin kəskin ucuzlaşması, Fransada prezident seçkilərin qeyri-müəyyən nəticələrinin iqtisadiyyata qeyri-müəyyən təsiri, miqrasiya böhranın yenidən baş qaldırılması, ABŞ-ın dünya ticarətinə mənfi təsir edə biləcək hansısa qərarlar, nəhayət, istənilən ciddi siyasi və hətta hərbi qarşıdurma – bütün bunlar böyük çətinliklərlə ötürülmüş iqtisadi böhranı yenidən dalğalana bilər. Ümid edək ki, sadalanmış hadisələrin heç biri reallaşmayacaq, çünki dünya iqtisadiyyatı böhranla mübarizədən “yorulub”...

Vahab Rzayev

Mənbə//Apa.az//