İqor Subbotin
“Nezavisimaya qazeta”, 13.01.2021
 
Yunanıstan İon dənizindəki ərazi sularının 13 min kv/km (ölkə ərazisinin 10% -i) genişləndirilməsini düşünür. Parlament bu ay qərar verməlidir. Məqsədləri BMT-nin Dəniz Konvensiyası ilə əsaslandırılan bu cür addımlar şərq qonşusuna – Türkiyəyə ismarış sayıla bilər. Ankara təkcə BMT-nin konvensiyanı deyil, həm də yunanlıların konvensiya şərtlərinin icrasını müharibənin başlanmasına səbəb kimi qəbul edir. Mütəxəssislər Afinanın öz şərtlərini Ankaraya sırımaq istədiyini düşünür.

Qanun layihəsi “İon dənizi və İon adalarından Tenaron burnuna qədər sahil zonası genişliyinin təyin edilməsi” adlanır. Yunanistan ərazi sularının, Dəniz hüququ haqqında Konvensiyanın təyin etdiyi kimi, qərbə doğru 12 dəniz milinə (22 km) qədər uzadılmasını nəzərdə tutur.
Müvafiq tədbir artıq İtaliya səlahiyyətliləri ilə razılaşdırılıb. Yeganə əngəl –  Məhkəməsinin iki ölkənin müstəsna iqtisadi zonalarını (MİZ) ayırmaq məsələsini həll edə bilmədiyi Albaniyanın mövqeyidir. Afina bunu ziddiyyətlər əlaməti olaraq qəbul edilmədiyini iddia edir – beynəlxalq səlahiyyətlilər mübahisələrin həlli ilə məşğul olacaq.

Parlamentin milli müdafiə və xarici əlaqələr komitəsinin iclasında çıxış edən Yunanıstan xarici işlər naziri Nikos Dendias “zamanın tarixiliyinə diqqət çəkib”, çünki bu, “Yunanistan parlamentinin milli suverenliyin əhatə etdiyi ərazini artırmaq üçün 1947-ci ildən bəri səs verməyə çağırıldığı ilk haldır”.

Nazirin sözlərinə görə, genişləndirmə təşəbbüsü ölkə ərazisini 10 min kv/km artıracaq. Beynəlxalq hüquqa görə, İon dənizindəki körfəzlərin su hövzəsi nəzərə alınmaqla, artım əslində 13 min kv/km olacaq. Ölkənin ümumi sahəsi – müqayisə üçün – 131 min kv/km-dir.

Afinada qərbə doğru genişlənməni mübahisəli bir mövzu olaraq qəbul edilmir. “Yunanıstan suveren hüququndan istifadə edir. İon dənizindən Tenarona qədər”. Dendias ölkəsinin digər ərazilərdə də ərazi sularının artırılması və “milli suverenlik hüquqlarından istifadə etmək” haqqını tamamilə özündə saxladığını əlavə edib. “Heç bir halda onlardan heç birindən imtina edilməməlidir. Növbəti mərhələnin Kritin cənubundakı bölgəyə aid olacağını söyləyən baş nazir Kiriakos Mitsotakisin sözlərinə görə, bu mövzuda müvafiq araşdırmalar aparılır”.

Dendias Yunanıstanın hələ də Türkiyə ilə kompleks ziddiyyətləri olduğu Egey dənizində ərazi sularının 12 dəniz mili qədər artırılması ehtimalını istisna etmədiyinə diqqət çəkib. Ankara BMT-nin Dəniz Konvensiyasını imzalamayıb. 1990-cı illərdə, bu razılaşmanın Afina tərəfindən təsdiqlənməsi zamanı, Türkiyə rəhbərliyi Egey dənizindəki yunan ərazi sularının 12 mil uzanmasının milli suverenliyin pozulması kimi qəbul ediləcəyini, buna görə müharibə elan edilməsinin rəsmi səbəbi olacağını açıq şəkildə bildirib. Həmin təhdidlər 2020-ci ildə Türkiyənin vitse-prezidenti Fuat Oktay tərəfindən Aralıq dənizindəki tədqiqat fəaliyyətləri ilə bağlı yaşanan mübahisələri şərh edərək səsləndirilib.

Maraqlıdır ki, Yunanıstan və Türkiyə sərhəd məsələləri (dəniz və MİZ) ilə bağlı danışıqlar üçün çərçivə təmin etmək naminə təmasları yanvarın 25-də bərpa etməyə razılaşıb. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Avropa İttifaqı səfirləri ilə görüşdə dediyi kimi, bu dialoq iki ölkə arasındakı münasibətlərdə “yeni bir dövr açacaq”. “Şərqi Aralıq dənizində rəqabət və ya qarşıdurma arenası yaradılması dayandırmalıdır. Bölgədəki bütün tərəflərin maraqlarına cavab verəcək  əməkdaşlıq qurulmalıdır”.

Ərdoğanın açıqlamaları Türkiyə rəsmilərinin ritorikasındakı ümumi dəyişiklik fonunda verilib. Ankarada getdikcə daha çox ölkənin Aİ-nin bir hissəsi olduğu deyilir.

Yunanıstan baş naziri bundan əvvəl “Antenna” telekanalına verdiyi müsahibəsində təmasların “danışıqlar deyil, qeyri-rəsmi müzakirələr olduğunu” qeyd edib. Mitsotakis xatırladıb: “Danışıqların davam etdirilməsi üçün müəyyən bir çərçivə qurulub”. Kontekst çox aydındır: Yunanıstanın MİZ-ində tədqiqat gəmiləri olmamalıdır və təmasları dayandırıldığı yerdən davam edəcəyik. Yəni dəniz zonalarını ayırmaq üçün müəyyən edilmiş çərçivədə. O zaman yalnız bu, Egey dənizində idi, indi də əlavə edəcəyəm – Egey dənizində və Şərqi Aralıq dənizində”. Bununla birlikdə, baş nazir vurğulayıb: Afina Egey dənizindəki adaların hərbisizləşdirilməsini Ankara ilə müzakirə etməyəcək.

Rusiya Beynəlxalq Məsələlər Şurasının mütəxəssisi Timur Axmetov “NG” ilə söhbətində Ankaranın son aylarda digər beynəlxalq oyunçularla əlaqələri bərpa etmək niyyətini göstərdiyini qeyd edib. “Türk rəhbərliyi açıq şəkildə Yunanıstan, Fransa, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və İsrailə müsbət siqnallar göndərərək təcriddən keçməyin lazım olduğunu hiss edir”.

Axmetovun sözlərinə görə, ola bilsin ki, yunan tərəfi də fərqli mövqelərdə və digər tələblərdə Türkiyə ilə dialoqun mümkün bir şəkildə bərpa olunmasına hazırlaşır. “Yəqin ki, bunun üçün İon dənizindəki ərazilərin böyüməsinə dair bir qanun layihəsinə ehtiyac var və səsvermə yanvarın 19-na planlaşdırılır”.

Tərcümə: Strateq.az