Amerika yəhudilərinə məxsus “Jewish Journal” dərgisi Qarabağda tapılan kütləvi məzarlıqlardan bəhs edən məqalə yayımlayıb. Müəllif Rabbi İsrail Barukun qələmə aldığı məqalədə deyilir:

Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin 30 illik erməni işğalından azad edilməsindən keçən 2,5 il ərzində getdikcə daha çox kütləvi məzarlıqlar aşkar edilir. Ötən həftə 1990-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanın suveren ərazisinin 20 faizini işğal edən Ermənistanın etnik təmizləməyə məruz qoyduğu, 20 min nəfəri qətlə yetirdiyi, 800 min sakini öz doğma yurd-yuvasından didərgin saldığı torpaqlarda Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğalın ilk dövrlərində əsir götürülmüş azərbaycanlıların qalıqlarının olduğu daha bir gizli məzarlıq tapıldı. Üç on il davam edən işğal zamanı Ermənistan Qarabağda 10 min kvadrat kilometr təmiz təbiəti, 900 tarixi kəndi və 7 şəhəri yerlə-yeksan etmişdir.

Qəddar müharibə başlayandan bəri Qarabağdan olan 4000-dən çox azərbaycanlı, o cümlədən 719 mülki şəxs (326 qoca, 267 qadın və 71 uşaq) itkin düşmüşlər siyahısına salınıb və ən son tapıntılar hələ də sağ qalma ehtimalı ilə bağlı ümidləri yox edir. Ən son kütləvi məzar avqustun 15-də 44 günlük müharibə nəticəsində artıq yaxşı tanınan Şuşa şəhərində tapıldı. Şuşa Azərbaycanın ən şöhrətli və qəhrəman əsgərlərindən biridir, dağ yəhudisi Albert Aqarunov Şuşanın müdafiəsində iştirak edən və erməni işğalı nəticəsində həyatını itirən son döyüşçülərdən idi.

Sözügedən kütləvi məzarlıq işgəncə düşərgəsi kimi məşhur olan Şuşa həbsxanasının ərazisində çirkab su quyusunun içində tapıldı. Orada aşkarlanan 17 qurbanın hamısında dəqiq işgəncə əlamətləri var idi. Qurbanlardan 6-nın qalıqlarında mismarlar tapılıb ki, bu da qurbanların işgəncə ilə mismar udmağa məcbur edildiyini göstərir. Eynilə dəhşətli üsullarla zəif qurbanlar donuzlara diri-diri yedizdirilirdilər. Bu 17 nəfər artıq işğaldan azad edilmiş Qarabağda gizli qəbirlərdə tapılmış 480 azərbaycanlı qurbanların skeletlərinin yanına əlavə olundu. Onlardan əksəriyyəti kütləvi şəkildə edam edilmişdilər.

Hələ də sağ qaldığı güman olunanlar üçün, indiki məqamda nə qədər ümidlər olsa belə, bundan daha kədərli xəbər düşünə bilmirəm. Bu proqnozlaşdırıla bilənlik kəşflərin ən şokedici və narahatedici komponentlərindən biridir. Çünki 2023-cü ildə işgəncələrə məruz qalmış qurbanların skeletlərinin olduğu gizli kütləvi məzarlıqlar ağlasığan, gözlənilən və ya dözülə bilən çərçivəyə daxil deyil.

Bunlar qədim tapıntılar deyil, son 30 ildə törədilmiş işgəncələr nəticəsində öldürülmüşlərdir və aşkar edilmiş bir çox skelet və bədən parçaları onların işgəncə ilə qətlə yetirildiklərini göstərir. Hər bir qurban, amansız vəhşiliklə qarşılaşmadan əvvəl canlı bir insan idi - kişi, qadın və ya uşaq. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və dünya demokratiyalarının əksəriyyəti tərəfindən məhkum edilmiş Azərbaycana qarşı bu banal soyqırım istilasının reallıqları bundan ibarətdir.

Son dərəcədə sarsıdıcıdır ki, azərbaycanlıların bu gizli, kütləvi məzarlıqları bu gün dünya mediası və insan haqları ictimaiyyəti tərəfindən işıqlandırılmır. Eyni zamanda, əsas qərb mərkəzləri Ermənistanın qurbanı olduğunu iddia edir, tamamilə Ermənistan tərəfindən qurulan və açıq şəkildə sübuta yetirilən qondarma blokadanı tənqid edir, tamamilə uydurulmuş hekayələr tirajlayırlar. Ermənistan blokada iddialarından Azərbaycana qarşı təzyiq göstərmək üçün istifadə edir ki, hazırda Qarabağda formalaşan, artıq 10.000-dən çox olan erməni qüvvələrini özündə birləşdirən ordusuna silah və əsgər qaçaqmalçılığını davam etdirmək üçün nəqliyyat marşrutu açsın. Ermənistanın qeyri-qanuni olaraq işğal etdiyi ərazilərdən geri çəkilməyə məcbur olmasından 3 il ötür və atəşkəs sazişi imzalayıb. Amma bunlar çətin ki, sülhlə nəticələnsin.

Biz hansı dünyada yaşayırıq? Günahsız insanlarının kütləvi məzarlıqlarının tapıldığı, xüsusən müstəqillik qazandıqdan bəri ABŞ və İsrail ilə sıx ittifaq quran, çoxmədəniyyətli və çoxkonfessiyalı harmoniyanı müdafiə edən müsəlman əksəriyyətin yaşadığı bir ölkənin bu qədər şokedici bir şəkildə diqqətdən kənarda qalması necə başa düşülə bilər? Yəhudi və İsrailin qərəzli qlobal media ilə mübarizə təcrübəsini düşünərkən, eyni şeyin başqa bir cəmiyyətdə baş verdiyini izləmək düşündürücüdür; min illərdir yəhudiləri zülmdən qoruyan əsasən müsəlman olan, yüz minlərlə xristianın və digər din mənsublarının bu gün də öz ev adlandığı Azərbaycan onlarla birlikdə dinc yaşayan 30.000 yəhudinin əcdadlarının da vətənidir. Rusiya kimi yerlərdə yəhudilərin və bir çox insanın qalıqlarını gizlədən bu cür saysız-hesabsız məzarlarını nəzərə alsaq, bu faciə yəhudi tarixindəki dərin və ağrılı sarı simə oxşayır.

Bu günə qədər Ermənistan hələ də gizli qalan kütləvi məzarların yeri barədə hər hansı bir məlumat verməkdən imtina edir, buna görə də onları yalnız geniş və zəhmətli axtarışlar nəticəsində tapmaq olar. Eyni şəkildə, ermənilər işğal zamanı və Qarabağı tərk etdikdən sonra əlavə ölümlərə yol açmaq  məqsədi ilə basdırdıqları 1 milyondan çox minanın xəritələrini verməkdən imtina edirlər (2020-ci ildən indiyədək 300-dən çox azərbaycanlı bu minaların qurbanı olub). Hələ də itkin düşmüş sayılanların ailələri və dostları öz yaxınlarının taleyini öyrənməyə və bu qətllərdə günahı olanların mühakimə edilməsinə şahid olmaq istəyirlər. Dünyanın qalan hissəsinin kömək etmək vəzifəsi, həqiqi mənəvi və insani borcları var...