Həmin dövrdə Ali Sovetin deputatı, eyni zamanda  Qarabağa Xalq Yardımı Komitəsi sədrinin birinci müavini kimi hakimyyət dairələri ilə də yaxın ünsiyyətdə olmuş tanınmış politoloq Cümşüd Nuriyev mövzu ilə bağlı Moderator.az əməkdaşı ilə qısa telefon söhbətində  maraqlı məqamlara toxunub. 

-Bildiyiniz kimi,  bəhs edilən üzdəniraq  olaydan 2 gün öncə 30 avqust 1991-ci ildə Azərbaycan SSR Ali Soveti suverenlik haqqında bəyannamə qəbul etmişdi. Ermənilər isə “Miatsum”, yəni Azərbaycandan ayrılıb Ermənistanla birləşmə hərəkatına 1988-ci ildən başlamışdı. Buna görə də bu, separatçılar tərəfindən gözlənilən bir addım idi. İkincisi də  1990-cı ilin Qara Yanvarından bəri ölkədə Xalq Cəbhəsinin fəal iştirakıyla ciddi hakimiyyət davası gedirdi. 1991-ci il sentyabrın 8-ə isə Prezident seçkiləri təyin edilmişdi və buna hazırlıq gedirdi. Belə bir məqamda separatçı ermənilərin sözügedən addımı Azərbaycan hakimiyyətinə  qarşı bir təxribat kimi qəbul olunurdu. Bu baxımdan əhali arasında təşviş yaranmasın və seçkilərin gedişi pozulmasın deyə məsələ ciddi şəkildə gündəmə gətirilmədi.  Odur ki, Bakıda Xankəndidən verilən bəyanatla bağlı sərt reaksiya görünmədi. Əhali də ermənilərin bu açıq düşmən hərəkətini əvvəlcə qeyri-ciddi qəbul etdi, o qədər də əhəmiyyət vermədi. Yalnız Dağlıq Qarabağ və ətraf rayınlardakı azərbaycanlılar, eləcə də Ermənistandan köçürülmüş qərbi azərbaycanlılar məsələnin ciddiliyini dərk edirdi. Ancaq, demək olar, çox az adamın ağlına gəlirdi ki, ermənilər bu cür “əhəmiyyətsiz” addımlarla torpaqlarımızın işğalına nail ola bilər. Və ən əsası, ermənilər XIX əsrin sonundan bizə qarşı məkrli işğal planlarına, soyqırımlara, deportasiyalara başlamışdı. Bizlər isə sovet dövründə bütün bunları unudaraq bir də 70 il sonra - 1988-ci ildə təzəcə ayılmışdıq. Təbii ki, ermənilərin arxasında duran super güclər də var idi. Həmin qüvvələr bu gün də düşmənlərimizin arxasında durmaqda davam edir. Burada həm Rusiyanın imperiya maraqlarını, həm Cənub qonşumuz İranın bizə olan böyük “məhəbbət”ini nəzərə almaq lazımdı... Təəssüf ki, bu şəraitdə ermənilər Azərbaycana qarşı planlarını bizim siyasi səhvlərimiz sayəsində  yenə də davam etdirir... 

-Bəli, əslində bu, düzgün addım deyildi. Və sonradan məlum oldu ki, Azərbaycan parlamentini belə bir qərar verməyə dolayısıyla vadar edən ermənilərin buradakı emissar və əlaltıları, xüsusilə, “QRU” və Rusiyanın digər təhlükəsizlik qurumlarının Ali Sovetdə olan nümayəndələri vadar edib.  Və sözsüz ki, burada siyasətdə naşı olan, amma yetərincə milli qüruru olan bir sıra  AXC fəallarının da  Qarabağdakı faciələr və xüsusən 20 Noyabr vertolyot teraktından sonra yaranmış gərgin abı-havada eyforiyaya qapılaraq belə bir qərara dəstək və səs verməsinin daha böyük rolu oldu. Açığı, o vaxtkı Azərbaycan Prezidenti Ayaz Mütəllibov da DQMV-nin ləğv edilməsinin əleyhinə idi. Təəssüf ki, noyabrın 20-dən başda AXC olmaqla  müxalif qüvvələrdən  başlanan çox ciddi  daxili basqılar ayın 26-da ermənilərin Azərbaycan Respublikası daxilindəki muxtariyyətinin ləğv olunmasıyla nəticələndi.Və bu da ilk müstəqillik aylarında Azərbaycan parlamentinin atdığı ən böyük səhv addım oldu. Statusun ləğv olunması, keçmiş DQMV ərazisindəki rayonların inzibati cəhətdən bölünüb digər rayonlara verilməsi sanki ermənilərin qaladığı odun içərisinə benzin tökməyə bərabər bir yanlışlıq idi. Deməzdim ki,  Xalq Cəbhəsinin fəalları bu addıma bilərəkdən dəstək verdilər. Amma təəssüf ki, elə bilməyərəkdən, yaxud bilərəkdən Azərbaycanın başına bəla gətirənlər  məhz AXC liderləri oldu. Cəbhəçilərin Qarabağla bağlı ikinci belə çox yanlış addımı hakimiyyətə gəldikdən sonra bu məsələni tamamilə beynəlxalq güclərin, “dişsiz” ATƏT-in himayəsinə buraxması oldu. Çünki onlar siyasətdə çox naşı idilər. Bu gün Ukraynada Zelenskinin atdığı addımları atırdılar o dövrdə və təbii ki, böyük oyunçular bizlərin “peşka”lığından  məharətlə yararlanıb öz planlarını, o cümlədən Qarabağın de-fakto ermənilərə verilməsini məharətlə həyata keçirirdilər. Və 28 ildir ki, biz bəhs edilən yanlış addımın bəlasını çəkirik. Halbuki, dediyiniz kimi, ermənilərin Azərbaycan daxilində hüquqi muxtariyyəti bizim əlimizdə siyasi, diplomatik baxımdan çox böyük bir silah, kozır ola bilərdi. İndi kimlərsə bunu təkzib edib yaxasını kənara çəkməyə çalışacaq. Amma mənim indiki ağlım olsaydı, qətiyyən DQMV-nin ləğv olunmasına razı olmazdım... 

Təəssüf ki, ən qorxulusu odur ki, biz bu gün də dolayısıyal ermənilərin Azərbaycan daxilində yürütdüyü siyasəti davam etdirir və buna qarşı adekvat tədbirlər görmürük... Bu həm daxilimizdəki xəyanətkarların əməllərindən və eyni zamanda bizim bir xalq olaraq saflığımızdan qaynaqlanır. Həmişə namərd düşmənləri güclü, eyni zamanda saf və mərd adamı arxadan vururlar. Azərbaycanı da ermənilər  yüz illərdir ki, arxadan vura-vura irəliləyirlər... Və bu gün faktdır ki, biz siyasi cəhətdən onlara uduzmuşuq...

Söhbətləşdi: Sultan Laçın