Əhməd Məcidyar

"Middle East İnstitute" ("Yaxın Şərq İnstitutu") (ABŞ)

Tehranın Suriyadakı iqtisadi təsir sahəsini genişləndirməyə çalışdığına dair son işarə İran hökumətinin Suriyadakı elektrik şəbəkəsini və infrastrukturunu bərpa etmək üçün rəsmi Şam ilə bir neçə razılaşmanı imzalamasıdır. Suriya müharibəsi sona çatmasa da, İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (İİKK) artıq altı ildir ki, Bəşər Əsəd rejiminə dəstək verdiyi üçün maliyyə mükafatları alır.

Suriyanın şimalındakı Hələb şəhərini ələ keçirildiyi gündən Suriya hökuməti İİKK şirkətlərinə gəlirli müqavilələr paylayır. Livanda olduğu kimi, İİKK-nin Suriyadakı uzun müddətli varlığı və təsirini gücləndirmək üçün o, missiyasını iqtisadi layihələr və digər yumşaq güc strategiyaları ilə tamamlayır.

Suriyanın güc infrastrukturunun təmiri

İran və Suriya mətbuatının verdiyi məlumata görə, İranın enerji naziri vəzifəsini icra edən Səttar Mahmudi və suriyalı nazir Zahir Xarbuti Tehranda "bir neçə yüz avro dəyərində" müqavilələr imzalayıb. "Bu müqavilələrin əksəriyyəti Suriya müştərilərinə daha yaxşı xidmətlər göstərə bilmək üçün elektrik avadanlığı, elektrik stansiyaları və ötürmə xətlərinin yenidən qurulması ilə bağlıdır", – deyə Mahmudi Suriya nümayəndə heyəti ilə görüşdən sonra bildirib.

Müqavilələr əsasında, Suriyanın şimal-qərbindəki Hələb şəhərində 5 qaz-yanacaq stansiyası qurulacaq. İİKK ilə şübhəli əlaqəsi olan İran müəssisəsi – "Mapna Group" 130 milyon avroluq layihəni həyata keçirəcək.

Əlavə olaraq, nazir Mahmudi Şamın əsas, habelə Homs və Deyr əz-Zor əyalətlərində elektrik stansiyalarının bərpası ilə əlaqədar əvvəlcədən razılığa gəlindiyini bildirib. Deyr əz-Zorda 90 meqavatlıq stansiyanın yenidən qurulması layihəsi ilə bərabər, Suriya ordusu və İranın rəhbərliyində olan qüvvələr bölgəni İŞİD-dən geri almaqda davamlı irəliləyişlər edir.

Digər bir anlaşma memorandumuna əsasən, Suriyanın Latakiya əyalətinə İrandan 540 meqavatlıq elektrik enerjisi də idxal ediləcək.

İmzalanmadan sonra jurnalistlərə danışan Mahmudi, İranın Suriyanın yenidən qurulmasında əhəmiyyətli rol oynayacağını, Suriya hökuməti və xalqının İranın ölkənin bərpa prosesindəki iştirakını qəbul etdiyini iddia edib.

İİKK-yə maliyyə mükafatları

Suriya hökuməti onu dəstəklədiyi üçün İİKK-nin simasında Tehrana çox borcludur. Onun regional nümayəndələri Əsədin sağ qalmasında əhəmiyyətli rol oynayıblar. Buna görə də, İİKK indi bunun qarşılığında maliyyə dividentləri alır.

Baş nazir İmad Xamisin yanvar ayında Tehrana səfəri zamanı İran hökuməti Suriya heyəti ilə bir sıra razılaşmalar imzalayıb. Suriyadakı mobil telefon şəbəkəsini qurmaq üçün əsas müqavilə İİKK-yə bağlı “Mobil Telekommunikasiya Şirkəti”nə verilib və bu, İranın elit hərbi gücünə əlavə gəlir mənbəyi gətirib. İİKK artıq İranın telekommunikasiya sektorunun çox hissəsinə nəzarət edir, Suriyanın mobil şəbəkəsini qurmaqla İİKK həm də qiymətli kəşfiyyat və nəzarət vasitəsi əldə edir.

Qeyd edək ki, İran konqlomerasiyasının rəqibi Fransanın “Orange S.A.“ və Birləşmiş Ərəb Əmirliyinin “Etisalat” telekommunikasiya şirkəti olub.

İkili ticarət

Suriya rejimi artıq ölkənin əksər hissəsini nəzarət altına alıb və İranın Suriyaya ixracatı artır. 2010-cu ildə, Suriya münaqişəsinin başlamasından əvvəl İranla Suriya arasında illik ticarət dövriyyəsinin həcmi 545 milyon dollar səviyyəsində idi. Suriyanın İrana ixracatı təxminən bu göstəricinin 30 faiz qədər olub.

Ancaq bu ilin aprel ayında İranın Şam səfirliyindəki ticarət attaşesi Əli Kazmeni iki ölkə arasında illik ticarət dövriyyəsinin bir milyard dollardan – savaşdan əvvəlki dövrünə nisbətən təxminən iki dəfə çox olacağını söyləyib. O, Tehran və Şamın ticarəti artırması üçün iki göndərmə xətti qurmağı planlaşdırdığını, İranın Suriyaya ixracının yaxın gələcəkdə daha da artacağına ümid etdiyini bildirib: "Suriya bazarları Səudiyyə Ərəbistanı, İordaniya və digər ərəb ölkələrindən mal almağa davam edir, Suriya xalqı və hökuməti isə İran mallarını və məhsullarını istifadə etməyi üstün tutur".

Ötən ay, Suriya altı il ərzində ölkənin ilk beynəlxalq ticarət sərgisini açdıqda, İran ən böyük iştirakçı idi və tədbirdə 30-dan çox İran şirkəti iştirak edirdi. Tədbir çərçivəsində İran nümayəndə heyəti Suriyanın iqtisadiyyat və xarici ticarət naziri Məhəmməd Samir əl-Xəlilə iki ölkə arasında azad ticarət sazişinin həyata keçirilməsi üçün xüsusi bir nümayəndəsi təyin etməyi xahiş edib.

Son bir ildə İran hökuməti ölkənin iş adamlarını əhalisinin əksəriyyəti şiə olan Şamdakı məhəllələrdə mülk satın almağa təşviq edir. İki ölkə bank əlaqələrini gücləndirmək üçün addımlar atıb.

Yumşaq güc təsiri

İranın güc strategiyası və Suriyadakı hərbi rolu tez-tez başlıqlara gətirilsə də, ölkədə və daha geniş regionda yumşaq gücünün təsiri böyük ölçüdə nəzərə alınmır. Səttar Mahmudi suriyalı həmkarı ilə son müqaviləni imzaladıqdan sonra jurnalistlərə bildirib ki, İranın Suriyadakı mövcudluğu ikitərəfli iqtisadi əməkdaşlıqdan daha çoxdur. "Bu, dünyaya ideoloji, humanitar və siyasi mesajlar verir", – deyə o vurğulayıb.

İİKK bölgədəki hərbi strategiyasını tamamlamaq üçün yumşaq enerji aktivlərini sistemli şəkildə istifadə edir. Kiçik tikinti layihələri, xeyriyyə işləri, mədəni və media fəaliyyəti və dini (tez-tez məzhəb) proqramları daxil olmaqla, geniş yumşaq enerji səyləri vasitəsilə İİKK öz ideoloji, siyasi və hərbi gündəmini təbliğ edir.

Qeyd edək ki, İranın “yumşaq strategiyası” Tehranın regionda geniş yayılmış gündəmi ilə bağlıdır. Məsələn, 2006-cı ildə İsrail-“Hizbullah” müharibəsindən sonra İİKK cənubi Livanda “Hizbullah”ın hakim bölgələrini bərpa etmək üçün Livanın yenidən qurulması üzrə İran Komitəsini (İ.S.R.L.) təsis edib.

İki ildən sonra ABŞ-ın Xəzinədarlıq Departamenti İ.S.L.L.-i "Hizbullah"ın fəaliyyətini maliyyələşdirən terror təşkilatı kimi tanıyıb. Həsən Şateri – “Qüds” Qüvvələrinin o zamankı komandiri (Həsən Xoşnevis saxta adı ilə) İ.S.L.L.-ə 2013-ci ilin fevral ayında Suriyada öldürülənə qədər rəhbərlik edib.

Şateri ilə işləyən “Hizbullah” əməliyyatçısı Həsən Hicazinin sözlərinə görə, “Qüds” Qüvvələrinin komandiri, Livandakı 5 minə yaxın tikinti və yenidənqurma layihəsini həyata keçirib. 2008-ci ildə Livanda təhlükəli siyasi-hərbi böhrana səbəb olan “Hizbullah”ın gizli fiber optik şəbəkəsini də İ.S.L.L. qurub.

İranın Suriyada artan iqtisadi fəaliyyəti də iki ölkə arasındakı güc əlaqələrini təsir edir. İslam Respublikası tarixən Əfqanıstan kimi kiçik ticarət tərəfdaşlarından siyasi güzəştlər almaq üçün iqtisadi təfəkküründən istifadə edib. İranla Suriya arasındakı ticarət həcmi artması da Tehrana daha çox xeyir verir: İran ixracatı iki ölkə arasında bir milyard dollarlıq ticarət həcminin təxminən 95 faizini təşkil edir.

Suriya hökuməti son illərdə İrandan milyardlarla dollar borc alıb. İqtisadi əlaqələrdəki bərabərsizlik Suriyanın uzun müddətə Tehrana asılı olmasını təmin edir. Buna görə də, Qərb və bir çox regional güclərin tezliklə Şam ilə əlaqələri bərpa etməsi mümkün olmayacaq.

Tərcümə: Strateq.az