Böhrandan sonrakı dövrdə bir çox yataqda neft hasilatı səmərəsiz olacaq. “Bloomberg” yazır ki, milyardlarla dollar ehtiyatı olan yataqlar heç vaxt işlənməyəcək. Rusiyada çətin hasil olunan neftin payı 65%-dən çoxdur və onun istehsal dəyəri “yüngül neft” istehsalından iki qat bahadır.

“Bloomberg” yazır ki, mövcud böhran iqtisadiyyatı məhv edir və tələbi azaldır. Nəticədə, milyardlarla dollarlıq xammal heç vaxt yerdən üzə çıxarılmayacaq. Nümunə olaraq, Folkland Adaları bölgəsindəki mədənlərə istinad edilir. Ehtiyatların kəşfindən 10 il sonra onun həcmi 1,7 milyard bareldir.

Gəlirsiz hasilat problemi qlobal miqyasda daha təmiz enerjiyə keçməklə kəskinləşir. Mütəxəssislər xatırladır ki, koronavirusdan əvvəl də neft sənayesi istehlakçıların alternativ enerji mənbələrinə keçməsi və təklifin tələbdən artıq olmasına görə stres yaşayıb. İndi pandemiya yeni ehtiyatların kəşfiyyatını ləngiyəcək. “Rystad Energy”-nin rəyincə, dünyada neft ehtiyatlarının təxminən 10%-i və ya təqribən 125 milyard bareli hasil olunmayacaq.
Belə mürəkkəb layihələrə sərmayə qoyanların çoxu artıq itki ilə üzləşir. Məsələn, 10 il əvvəl kəşf olunan “Lion Sea” (“Dəniz aslanı”) yatağı hələ bazara neft axıtmayıb. Eyni zamanda, layihənin tərəfdaş şirkəti olan “Premier Oil” işi dayandırıb və bir ay əvvəl 200 milyon dollarlıq sərmayəni tamamilə silib. Fransanın “Total”-ı əvvəllər çətin hasil olunan ehtiyatlara qoyulan 8 milyard dollarlıq aktivləri hesabdan çıxarıb.

“Braziliya sahillərində, Anqola və Meksika körfəzindəki dərin su sahələri böhrana məruz qalacaq”, – “Rystad Enerji” nin vitse-prezidenti Parul Çopra bildirib. Onun sözlərinə görə, Kanada neft qumlarının inkişafı layihələrinin perspektivləri də bəlli deyil. Məsələn, Kanadanın Alberta şəhərində 3,7 milyard dollarlıq bitum ehtiyatı olan “Sunrise” yatağı. İşlənməsi o qədər mürəkkəbdir ki, işin məqsədəuyğunluğuna şübhə yaradır.
Ekspertlər etiraf edirlər ki, mürəkkəb layihələr neft qiymətlərinin daha yüksək olmasını tələb edir. Məsələn, “Dəniz aslanı” yatağından gəlirli hasilatı təmin etmək üçün “qara qızıl”ın qiyməti 1 barel üçün 40 dollardan yüksək olmalıdır. Bununla birlikdə, borc nəzərə alınmaqla, 1 barrel üçün ən azı 50 dollar qiymət tələb olunur.
Xatırladaq ki, “Brent” markalı xam neft bu il qiymətdə üçdə bir qədər ucuzlaşaraq 45 dollara satılır.

Rusiyanın “qara qızıl” ehtiyatının yarıdan çoxu çətin hasil olan neftdir. Rusiya Federasiyasında çətin hasil olunan neft ehtiyatlarının payı hər il artır və artıq ümumi həcmdə 65%-i ötür. Nazirlikdən verilən məlumata görə, “çətin neft”in istehsal dəyəri ümumiyyətlə, ənənəvi qurğuların istehsal xərclərindən 2,2 dəfə yüksəkdir. Nəticədə, gələcəkdə Rusiyada xammal çıxarmağın dəyəri bir çox rəqib ölkələrin qiymətindən bir neçə dəfə çox olacaq.
Əvvəllər “Saudi Aramco” neft şirkəti müxtəlif ölkələrdən gətirilən “qara qızıl”ı qiymətləndirib. Rusiya neftini səudiyyəlilər 1 barel üçün qiyməti 40 dollar müəyyən edib. Müqayisə üçün: Səudiyyə Ərəbistanının özündə istehsal dəyəri 17 dollardır.

Energetika Nazirliyinin rəhbəri Aleksandr Novak etiraf edir ki, OPEC + sazişinə əsasən, neft hasilatına qoyulan məhdudiyyətlər qaldırıldıqdan sonra Rusiyadakı bəzi neft quyuları ümumiyyətlə, bərpa olunmayacaq. “Bloomberg TV”-yə verdiyi müsahibədə o deyib: “Gələcəkdə istehsalın bərpası ilə bağlı hər hansı bir problemimizin ola biləcəyinə dair əsaslar olmadığını düşünürəm. Ancaq bəzi quyuların gələcəkdə bərpa olunmayacağını da istisna etmirəm”.

OPEC + sazişi və karbohidrogenlərə qlobal tələbatın azalması artıq Rusiya büdcəsində kəsirlərə səbəb olub, – Ali İqtisadiyyat Məktəbinin (HSE) İnkişaf Mərkəzinin mütəxəssisləri belə qənaətə gəliblər. Onların hesablamalarına görə, ikinci rübdə enerji ehtiyatlarına dünya qiymətlərinin düşməsi və hasilatın azaldılması ucbatından federal büdcənin neft-qaz gəlirləri demək olar ki, 60% azalıb.

Dünya bazarında neft istehsalçıları üçün çətin bir vəziyyət inkişaf edir, – RANEPA-nın professoru Olqa Malikova deyir. “Koronavirus pandemiyası dünya əmtəə bazarlarında və hər şeydən əvvəl neft bazarında vəziyyəti xeyli pisləşdirib. Epidemiya nəticəsində texnoloji baxımdan ən inkişaf etmiş ölkələrdən neftə olan tələbatın azalması meyli güclənib. Önümüzdəki onilliklərdə Avropa dövlətləri enerji sektorunu modernləşdirərək karbon tullantılarını kəskin şəkildə azaltmağa və aşağı karbonlu enerji istehsal etməyə çalışırlar. Neftin aşağı qiymətləri şəraitində çətin hasil olunan neftlə bağlı ən mürəkkəb layihələr geri ödəmə həddindədir”.

Əlverişsiz xarici iqtisadi vəziyyət Rusiyanın bəzi layihələrinin həyata keçirilməsini çətinləşdirir. “Bunlar təkcə şelfdəki layihələr deyil, həm də ağır yağ istehsal edən layihələrdir. Məsələn, Ural-Volqa bölgəsindəki köhnə yataqlar üçün vəziyyət o qədər də əlverişli deyil”, – deyə ekspert qeyd edir.
NQ mütəxəssisləri etiraf edirlər ki, dünyada çətin hasil olunan neftin payı artır və tələbin azalması şəraitində asanlıqla bərpa olunan qiymətlərlə rəqabət aparmaq daha çətindir. “Ölkəmizdə, müxtəlif hesablamalara görə, bu, təxminən 65-70% təşkil edir. Çətin hasil olunan ehtiyatlar, bahalı avadanlıqdan istifadə ehtiyacına görə daha az qazanclıdır. Arktikada istehsal olunan neftin maya dəyəri 50 dolları keçə biləcəyi təqdirdə, daha keyfiyyətli Yaxın Şərq nefti ilə rəqabət aparır.

Onu bazarda baha qiymətə satmaq olmaz və maya dəyərindən aşağı qiymətə satmaq isə sadəcə mənfəətsiz edir, – deyə “Alor Broker” şirkətinin baş analitiki Aleksey Antonov bildirir. – Yaxın gələcəkdə bütün dünyada çətin hasil oluna bilən neft ehtiyatlarının işlənməsinin rentabelliyi şübhə altındadır”.

Strateq.az