Ukraynadakı müharibəyə daha çox diqqət ayırdığından, Rusiya tarixi təsir dairəsinin çox hissəsində — xüsusən də Cənubi Qafqazda aktiv iştirak edə bilmir. Aprelin 11-də Ermənistan və Azərbaycan arasında Dağlıq Qarabağda 35 ildir ki, həll olunmamış münaqişədə yeni zorakılıq baş verib, iki tərəfin artilleriya və pulemyotdan atışması nəticəsində dörd erməni və üç Azərbaycan əsgəri həlak olub.

Beynəlxalq hüquqa əsasən, Azərbaycanın suveren ərazisi kimi tanınan bu vilayət 1994-cü ildə Birinci Dağlıq Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra 26 il ərzində Ermənistan hərbçiləri tərəfindən işğal olunub. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının nizamnaməsinin şərtlərinə görə, Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın ərazisidir. Lakin vilayətdə həm də 1988-ci ildə Sovet İttifaqı dağılarkən birtərəfli qaydada Azərbaycandan müstəqilliyini elan edən çox sayda etnik erməni əhalisi yaşayır.

1990-cı illərdə əyalətdə ermənilərin qələbəsi və azərbaycanlıların bölgədən qovulması ilə başa çatan birinci müharibədən sonra İrəvanın dəstəklədiyi separatçıların de-fakto müstəqillik qərarını dünyanın heç bir ölkəsi, hətta Ermənistanın özü belə rəsmən tanımadı. 2020-ci ildə Azərbaycan Ermənistanın ötən dörddəbir əsrdə işğal etdiyi ərazilərin böyük hissəsini geri aldı. 44 günlük döyüşlərdən sonra İkinci Dağlıq Qarabağ müharibəsi 2020-ci ilin noyabrında rusların vasitəçiliyi ilə atəşkəs razılaşması ilə başa çatdı.

Atəşkəs zahirən iki qonşu arasında rəsmi sülh razılaşmasına yol açmaq məqsədi daşıyırdı. Lakin bir çox ekspertlər şübhələnirlər ki, Ermənistanla müttəfiq olan Rusiya münaqişəni dondurulmuş vəziyyətdə saxlamaq istəyir - lakin davamlı sülh kövrək atəşkəs yolu ilə həll olunmur. İstənilən sülh müqaviləsi çox güman ki, Azərbaycanın xeyrinə olacaq və Kremlin Cənubi Qafqazda təsirini zəiflədəcək.

Ötən ilin noyabrında Ermənistan əsilli, Kremlə bağlı oliqarx Ruben Vardanyanın Dağlıq Qarabağdakı etnik erməni separatçılarının qeyri-rəsmi “bir nömrəli naziri” təyin edilməsindən sonra bu şübhələr daha da artdı. Vardanyanın dövründə sülh danışıqları dalana dirəndi. Bununla belə, onun spoyler rolu fevral ayında, gözlənilmədən separatçıların prezidenti Arayik Arutyunyan tərəfindən tutduğu vəzifədən qovulması ilə vaxtından əvvəl başa çatdı.

Onun vəzifədən çıxarılmasının dəqiq səbəbləri bəlli deyil, lakin bu, Moskvanın geri addımı kimi şərh edildi. Aprel döyüşləri Rusiyanın atəşkəs razılaşmasının şərtlərinə uyğun olaraq 2000 silahlı sülhməramlı yerləşdirdiyi regiona nəzarəti saxlamaq imkanını itirdiyinin daha bir sübutudur. Bu tənəzzülün qarşısını almaq üçün Kreml ötən həftə general Aleksandr Lentsovu Dağlıq Qarabağ sülhməramlı qüvvələrinin yeni rəhbəri təyin etdi.

Təyinat ona görə vacibdir ki, Lentsov Rusiyanın ən təcrübəli hərbi xadimlərindən biridir və onun gəlişi Moskvanın Qafqazda öz nəzarətini bərpa etməkdə ciddi olduğuna işarədir. O, əvvəllər 2014-cü ildə Ukraynada baş verən ilk münaqişədən sonra Donbasda atəşkəsə nəzarət, koordinasiya və sabitləşdirmə üzrə qondarma birgə mərkəzin rəhbəri vəzifəsində çalışıb, həmçinin Rusiyanın Çeçenistan və Cənubi Osetiyada, həmçinin Suriyadakı hərbi əməliyyatlarında iştirak edib.

Qərb nöqteyi-nəzərindən bu, narahatedici bir hadisədir: bu münaqişələrin hər biri son nəticədə Rusiyanın xeyrinə olan, Qərb dəyərlərinə və maraqlarına zidd olan şərtlərlə başa çatıb. Lentsovun Dağlıq Qarabağa gəlişi Vaşinqton, London və Brüsseldə həyəcan təbili çalmalıdır.

Rusiyanın Cənubi Qafqazda spoyler rolunu oynamağa çalışması regional ekspertlər arasında geniş şəkildə qəbul edilir. Dondurulmuş münaqişə Moskvaya yarayır. O, Bakı ilə İrəvan arasında həll olunmamış narazılıqlara arxalana bilər ki, bu cür hərəkətlər məqsədəuyğun olanda qarşıdurmanı qızışdırsın. Sülh sazişi həmçinin Moskvanın vilayətdəki sülhməramlılarına ehtiyacı aradan qaldıracaq ki, bu da Kremlin yaxın qonşuları üzərində güc proyeksiyası baxımından arzuolunmazdır. Əgər Qərb nizamlanmaya vasitəçilik etsə, o, həm də Moskvanın öz arxa bağçası hesab etdiyi regionda ABŞ və Avropa təsirini genişləndirər.

Hudson İnstitutunun Yaxın Şərqdə Sülh və Təhlükəsizlik Mərkəzinin direktoru Maykl Doran mövzu ilə əlaqədar açıqlamasında “Azərbaycan və Ermənistan arasında sülhün ABŞ və Avropa üçün çoxlu faydalı nəticələri olacaq” deyib: “Bu, ilk növbədə Avropanın enerji təhlükəsizliyinə töhfə verəcək, çünki Azərbaycandan və potensial olaraq Mərkəzi Asiyadan Azərbaycan vasitəsilə neft və qaz tədarükünün artırılması imkanlarını açacaq”. Doran əlavə edir ki, belə bir nəticə həm də “ABŞ-ın marağında olan Gürcüstanı gücləndirəcək. Ümumiyyətlə, ABŞ-ın himayəsi ilə həyata keçirilən sülh Cənubi Qafqazda tarazlığı Rusiyanın əleyhinə dəyişəcək”.

Lentsovun təyinatının zamanlaması da diqqətçəkicidir. O, təyin olunanda Ermənistan və Azərbaycanın xarici işlər nazirlərinin ABŞ dövlət katibi Antoni Blinkenlə görüşmək üçün Vaşinqtona getməsinə cəmi dörd gün qalmışdı. Danışıqlarda əldə edilən “məlum tərəqqi” bu həftəsonu Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan arasında Brüsseldə keçiriləcək növbəti görüşdə davam etdiriləcək. Bu görüş ABŞ-Avropa İttifaqı arasında keçən il dalana dirənməmişdən əvvəl müəyyən nailiyyətlər əldə etmiş ikili yol prosesini bərpa etməyi qarşısına məqsəd qoyub.

Amerikalılar, yəqin ki, sülhün faydalarını bilirlər. Lakin avropalı vasitəçilərin ardıcıl olmayan siqnalları keçmişdə Azərbaycanın qəzəbli ittihamlarına səbəb olub və nəticədə Rusiyanın prosesə mane olması üçün qapını aralayıb. Lakin Kiyevin yeni əks-hücum əməliyyatına başlaması ilə bu ilin yazında daha da güclənəcəyi gözlənilən Ukrayna müharibəsi Moskvanı tükəndirdiyi bir şəraitdə, Lentsovun manevrləri danışıqları qarışdırmazdan əvvəl Qərb tərəflərə sülh sazişini imzalatdıraraq Rusiyanı iki cəbhəyə yönəlmək fürsətindən istifadə etməlidir.

Belə bir sülh sazişi Ermənistanın Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın suveren ərazisi olduğunu tanımasından irəli gəlməlidir. Həqiqətən, Paşinyan bu yaxınlarda daxili millətçi təzyiqlərə görə bəzi uğursuzluqlara baxmayaraq, ilk münaqişənin bitməsindən bəri sülh razılaşmasında ən böyük maneəni aradan qaldıraraq bunu qəbul etməyə hazır olduğunu açıqladı. Əvvəllər Rusiya Ermənistanı Kremlin rəhbərliyi altında vasitəçiliyə meylləndirib, yaxın gələcəkdə vilayət statusunu müzakirə etməmək təklifi irəli sürürdü. Ancaq bu, Bakı üçün qırmızı xətt sayılır.

2020-ci il münaqişəsindən sonra Dağlıq Qarabağ separatçılarına Azərbaycan dövlətinə reinteqrasiya məqsədilə Bakı ilə danışıqlar aparmaq üçün təzyiqlər edilir. Hazırkı sülh danışıqları bunun necə başa çatacağı və ermənilərin Azərbaycan daxilində azlıq qrupu kimi hüquqlarına hörmət edilməsi üçün hansı təminatların verilə biləcəyi ətrafında cəmlənir.

Lakin hərbi üstünlüyünü nümayiş etdirərək, danışıqlarda demək olar ki, bütün təsir rıçaqları əlində saxlamaq imkanı Azərbaycandadır. Üstəlik, Bakı beynəlxalq hüquqa uyğun mövqedə dayanır. 1993-cü ildə BMT Təhlükəsizlik Şurası erməni qoşunlarının Azərbaycandan çıxarılmasını tələb edən dörd ayrı qətnamə (822, 853, 874 və 884 nömrəli) qəbul edib. Bu qətnamələrə İrəvan məhəl qoymayıb. Bakı bu mənada İkinci Dağlıq Qarabağ müharibəsindəki qələbəsinə öz suverenliyinin qanunsuz pozulmasına son qoyan əsaslandırılmış islah tədbiri kimi baxır. Deməli, Azərbaycanı danışıqlarda çox şeyə razı salmaq çətin olacaq, xüsusən də ermənilərə öz ərazisi daxilində xüsusi status vermək məsələsində.

Beynəlxalq aktorlar Ermənistanı inandırmalıdırlar ki, o, həm real, həm də hüquqi perspektivi olmayan ağaclar (Qarabağ erməniləri üçün xüsusi status) naminə meşəni (Azərbaycanla davamlı sülh sazişini) əldən verməməlidir.

Yenidən zorakılıq təhlükəsini aradan qaldırmaqla yanaşı, sülh həm Ermənistan Respublikasına, həm də etnik separatçılara iqtisadi fayda gətirəcək. Birinci Dağlıq Qarabağ Müharibəsindən bəri Ermənistan regional olaraq təcrid olunmuş vəziyyətdə, sərhədlərinin 80 faizindən çoxu - şərqində Azərbaycanla və qərbində Bakının müttəfiqi Türkiyə ilə olan bağlı qalıb. Bu, Ermənistanın xarici dünya ilə yeganə əlaqəsini onun şimalında Gürcüstanla sərhədi (Rusiyaya gedən kanal) və cənubunda dağlıq ərazidən keçən İranla dar sərhədi arasında qoyub.

Tərcümə etdi: Ovqat.com

Ana səhifəyə qayıt Baxış: 5 962 Tarix: 13-05-2023, 18:25

Xəbəri paylaş

Paylaş: