Seçkilər II tura qalarsa (xaricdə yaşayan türklərin səsi hələ tam sayılmadığından Ərdoğanın seçilib-seçilmədiyi bəlli deyil), “Cümhur” ittifaqı liderinin ciddi fərqlə zəfər çalacağı ehtimalı var.
Səbəblər:
a) Ərdoğanın II turda qələbəsini şərtləndirən daxili amillər
- İlk turda Kılıçdaroğlunun yanında yer alan bir sıra siyasilər II turda Ərdoğanı dəstəkləyə bilərlər. Məsələn, İYİ Partinin sədri Meral Akşener xanım I turda belə, “Millət” İttifaqının cərgəsində könülsüz yer almışdı. Onun fikrincə, Kılıçdaroğlu heç bir şəkildə Ərdoğana qalib gələ bilməzdi və seçkinin nəticələri Akşeneri haqlı çıxardı. Sözsüz ki, onun və tərəfdarlarının növbəti dəfə potensial məğlubun yanında dayanacağı rasional deyil. Eyni sözləri “Millət” ittifaqının digər bəzi partiyaları barədə də demək mümkündür.
- CHP elektoratı I tur seçkilərində ağır psixoloji yara aldı. Onlardan bəzilərinin “onsuz da xeyri yoxdur, hamımız səs versək belə, Ərdoğan seçiləcək” deyib II tura qatılmaması ehtimalı var. Nəticədə II tura qatılanların faizi “Millət” ittifaqının əleyhinə aşağı düşə, bu da dolayısıyla Ərdoğana səs verənlərin nisbətini artıra bilər. Ərdoğana isə seçkidə qələbə qazanmaq üçün topladığı səsi “qıl payı” artırmaq lazımdır. “Millət” ittifaqının aktivliyinin azalması belə, bu imkanı ona təkbaşına qazandıra bilər.
- Birinci turda gözlənəndən xeyli artıq – 5%-dən çox səs toplayan Sinan Oğanın II turda Ərdoğana daha yaxın mövqe tutacağı ehtimalı yüksəkdir. Ülkücü camiadan gələn, seçkilərə Halkların Demokratik Partisi (HDP) və Hür Dava Partisindən (HÜDA-PAR) dəstək alan, dolayısıyla gələcək siyasi fəaliyyətlərində bu partiyalardan asılı vəziyyət düşən ittifaqların seçilmək imkanlarını məhdudlaşdırmaq üçün qatıldığını bəyan edən və bu hədəfinə çatan Sinan Oğanın II turda AKP ilə daha rahat sövdələşməsi gözləniləndir. Çünki CHP II turda uğur qazanmaq istəyirsə, seçkilərə Yeşil Sol Parti adıyla qatılan HDP-dən imtina edə bilməz. Belə ki, ilk turdakı nəticələr göstərir ki, HDP hardasa 8.8% səs oranına malikdir. Bu isə onunla ittifaq quran CHP üçün həyati önəm daşıyan rəqəmdir və HDP-nin gətirdiyi səsdən imtina etmək Kılıçdaroğlunun topladığı səsləri 20-25% azalda bilər. I turda Cümhur ittifaqına cəmi 0.08% səs gətirən HÜDA-PAR`dan Sinan Oğanın elektoratını qazanmaq naminə imtina etmək və ya onu ikinci plana atmaq Ərdoğan üçün daha rahatdır. Sinan Oğanın siyasi məfkurəsinin də mühafizəkar kəsimlə eyni cizgidə olduğunu hesaba qatsaq, onun II turda Ərdoğanın yanında dayanmaması üçün heç bir səbəb yoxdur. Üstəlik, onun seçkilərdə Ərdoğana yaxınlığını gizlətməyən Azərbaycanla da yaxın əlaqələri var və zənnimizcə, bu amil də Sinan Oğanın II turdakı mövqeyini müəyyənləşdirməsində önəmli rol oynayacaq.
- I turda göbəkdən aşağı şantajlara məruz qalaraq yarışı yarıda buraxan Mühərrəm İncə də bu təxribatın törədilməsində ən çox keçmiş partiyadaşlarından şübhələnir. İncə bunu açıq ifadə etməsə də, şübhələrini bəzi eyhamlarla dilə gətirib. Odur ki, İncənin də II turda Ərdoğana daha yaxın mövqe tutması sürpriz olmaz. Üstəlik, o, Kılıçdaroğlunun qələbə çalacağına inansaydı, öz namizədliyini verməz, keçmiş başkanını dəstəkləyər və ondan hansısa vəzifə qopara bilərdi. Bu baxımdan Məmləkət liderinin ümidvar olmadığı bir namizədə səs verməsi və onu dəstəkləməsi inandırıcı görünmür və bu amil İncənin II turdakı tutumunu Ərdoğanın xeyrinə formalaşdıra bilər.
- Sirr deyil ki, Ərdoğan son seçkilərə bir çox zəif məqamlarla qatılmışdı. İqtisadi böhran, zəlzələ və xarici siyasətdə qeyri-ənənəvi geosiyasi təmayül və s. kimi faktorlar bu həssas problemlərin başında gəlirdi. Türk xalqının yarısının səsini alması isə Ərdoğanın əvvəlki populyarlığını itirmədiyini göstərdi. AKP liderinin keçən seçkilərdə topladığı səs oranına baxanda görə bilərik ki, o yenə eyni sayda seçicinin rəğbətini qazanmışdı. Bu mənzərə Türkiyə insanının nə bahasına olursa olsun öz siyasi tərcihini dəyişmədiyini göstərir. Başqa sözlə, Türkiyə xalqının sümükləşmiş siyasi mövqeyi var və heç bir fəlakət onun mövqeyini dəyişdirə bilməz. Bunun ən bariz örnəyini biz zəlzələ bölgəsinin Ərdoğana verdiyi səslərin timsalında görürük. Millət ittifaqı və onun xarici havadarları zəlzələdən zərər çəkən bölgə insanlarının AKP-yə səs verməyəcəyini düşündükləri halda, Ərdoğana bu vilayətlərdən çox ciddi dəstək gəldi. Məlumata görə, 85%-ə yaxın iştirak payı ilə seçkilərdə öz sözünü deyən zəlzələ məğdurlarının 54%-dən çoxu Ərdoğana, təxminən 42%-i isə Kılıçdaroğluna səs verdi. 12%-lik üstünlük böyük rəqəmdir və bu, Ərdoğanın zəlzələ bölgəsindəki nüfuzunun sarsılmadığından xəbər verir.
b) Xarici amillər
Kılıçdaroğlu ABŞ və Avropa ölkələrinin onun sonsuza qədər dəstəkləyəcəyinə ümid edir və bunu gizlətmirdi. Hətta paylaşımlarının birində Rusiyanın ünvanına sərt fikirlər səsləndirərək siyasi oriyentasiyasını bəlli etmişdi. Amma məsələ burasındadır ki, Rusiya ilə ağır hesablaşmalara hazırlaşan Qərb ölkələri Türkiyənin güclü lider tərəfindən idarə olunmasını istərlər. Müxtəlif məfkurələrə malik 6+1 partiyanın dəstəklədiyi halda 45% belə səs toplaya bilməyən Kılıçdaroğlunun hakimiyyətinin möhkəmliyi şübhə isə altındadır. Ən adi mübahisə bu koalisiyanın dağılması ilə nəticələnə bilər, bu da görüləcək işlərin ən həlledici məqamda yarıda kəsiləcəyi mənasına gəlir.
Sözsüz ki, Qərb dünyası Türkiyə kimi geosiyasi baxımdan önəmli bir məmləkəti təsadüflərin ümidinə buraxmazdı. Zənnimcə, Ərdoğana qarşı Kılıçdaroğlunun dəstəklənməsi blef idi və məqsəd Türkiyə liderini öz məxrəclərinə gətirməkdi. Prinsipcə, Ərdoğan da Rusiyaya yaxın siyasət yürütməklə manevr edir, Qərbdən Türkiyə üçün daha çox güzəştlər qoparmağa çalışırdı.
Türkiyənin güney-doğusunda baş verən zəlzələdən sonra Ərdoğan Qərblə konfliktə son qoydu, öz manevrlərini dayandırdı. Çünki bu təbii fəlakət nəticəsində Türkiyə zəif düşmüşdü və daha çox güzəşt qoparmaq sevdasının əks nəticə verəcəyi təhlükəsi vardı. Ərdoğanın zəlzələdən sonra istər Yunanıstan, istərsə də NATO-ya daxil olmaq istəyən Finlandiya ilə münasibətləri yumşaltması, hətta sonuncunun sözügedən alyansa qoşulmasına yaşıl işıq yandırması da buna dəlalət edir. Yəqin ki, yaxın günlərdə İsveçin də NATO-ya daxil olmasına razılıq veriləcək. Amma təbii ki, ondan tələb olunan güzəştlərin ən azı prinsipial qismini aldıqdan sonra.
Fikrimcə, dünənki seçkilərdən sonra Türkiyənin Qərb müttəfiqlərindən istədiyi güzəştləri daha rahat almasının da önü açıldı. Zira Qərbin qarşısında yenə güclü Ərdoğan dayanacaq və Türkiyə liderinin II turda əldə edəcəyi böyük üstünlük onun sözünün çəkisini də artıracaq. Beləcə, Türkiyənin yeni mərhələdə Rusiya ilə isti münasibətlərə də ehtiyac qalmayacaq. Çünki Rusiya həm Türkiyə ilə təbii rəqib, hətta coğrafi baxımdan ən yaxın düşməndir, həm də Ərdoğanın artıq bu manevri də öz hədəfinə çatıb və daha güclü şəkildə danışıqlar masasında oturmaq zamanı gəlib. Belə vəziyyətlərdə inadkarlığı davam etdirmək insanı hədəfdən yayındıra və qabını çatladan tünd sirkə effekti verə bilər.
Heydər Oğuz
Paylaş:
