Müəllif: Svenja Petersen

Eurasianet.org

Hindistan-Pakistan rəqabəti ən çox Kəşmirdə qaynayan münaqişə ilə bağlıdır. İki ölkənin Dağlıq Qarabağ münaqişəsində daha da dərinləşməsi az məlumdur.

Qarabağ Cənubi Asiyadakı rəqiblər üçün Kəşmir münaqişəsinin uzantısı kimi ortaya çıxır, hər ikisi hazırda əsas döyüşçülər olan Ermənistan və Azərbaycanı silahla təmin edir. Pakistan 1990-cı illərin əvvəllərində Birinci Qarabağ Müharibəsi başlayandan Azərbaycanın tərəfində olduğu halda, Hindistan Ermənistana silah tədarükçüsü kimi mənzərəyə yalnız İrəvanın 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsində sarsıdıcı məğlubiyyətindən sonra daxil oldu.

Pakistanın Azərbaycana dəstəyi İslamabadın Bakının əsas himayədarı olan Türkiyə ilə sıx strateji əlaqələri ilə bağlıdır. Pakistan hökuməti 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Azərbaycanın müstəqilliyini tanımaqda Türkiyədən sonra ikinci olub və İslamabad heç vaxt Ermənistanın müstəqilliyini tanımayıb. Bildirilir ki, Pakistan və Azərbaycan hərbçiləri 2016-cı ildən birgə təlimlər keçirir və geniş strateji təhlükəsizlik təmaslarını saxlayırlar. Rəsmi olaraq təsdiqlənməsə də, pakistanlı hərbi müşavirlərin İkinci Qarabağ Müharibəsində iştirak etdikləri, Qarabağın yüksək dağlıq ərazilərində aparılan əməliyyatlarla bağlı taktiki məsləhətlər verdiyi iddia olunur. Bəzi müşahidəçilər hesab edirlər ki, İslamabad Azərbaycana Pakistan və Çin istehsalı olan JF-17 qırıcıları sata bilər.

Hindistanın Ermənistana dəstəyi 2022-ci ilin payızında 245 milyon dollar dəyərində Hindistan artilleriya sistemləri, tank əleyhinə raketlər və sursatların verilməsi ilə yüksək səviyyəyə keçdi. May ayında İrəvan Yeni Dehlidəki səfirliyinə ikitərəfli hərbi əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi vəzifəsi daşıyan hərbi attaşe əlavə etdiyini açıqlayıb.

Hindistanın dəstəyinin artması Ermənistan üçün həlledici ola bilər, çünki o, Azərbaycanın Qarabağdakı strateji təzyiqinə qarşı durmağa çalışır. İrəvanın ənənəvi strateji tərəfdaşı olan Rusiya Ukraynanın işğalı ilə fəlakətli bataqlığa düşüb və indi Qarabağ nizamlanmasında əsas rol oynamaq üçün resursları və iradəsi yoxdur. İrəvanda ümid ondan ibarətdir ki, Hindistan yardımı Ermənistana Azərbaycanın Türkiyə, Pakistan və İsraildən aldığı dəstəyi kompensasiya etməyə kömək edə bilər.

Pakistanın Qarabağ münaqişəsində iştirakı qeyri-rəsmi olaraq “Üç qardaş” adlandırılan Ankara-Bakı-İslamabad ittifaqının möhkəmlənməsinə kömək edir. Bu üç dövlətin hamısı plüralist yoldan müəyyən qədər uzaqlaşmış, eyni zamanda əsasən müsəlman əhalisi olan nominal demokratik dövlətlərdir. Hər üçünün ərazi/etnik münaqişələrə qarışması onları bir-birlərinə strateji və diplomatik yardım göstərməyə təşviq edən əlaqə rolunu oynayır. Avqustun əvvəlində Pakistanın tezliklə “Kaan” adlı yeni nəsil radara yaxalanmaz qırıcının hazırlanması istiqamətində Türkiyənin rəhbərlik etdiyi təşəbbüsə Azərbaycanla birlikdə tərəfdaş kimi qoşula biləcəyi barədə məlumat yayıldı.

Hindistanın Qarabağ münaqişəsinə qarışmaq qərarı iki amildən irəli gəlir – biri strateji, digəri iqtisadi; ölkənin İslam dünyası ilə mürəkkəb tarixi də bu mövqenin formalaşmasından önəmli rol oynayır. Azərbaycanın 2020-ci ildə qazandığı qələbə Yeni Dehlinin Qafqazda geostrateji tarazlıq kimi qəbul etdiyi şeyi dəyişdirərək həyəcan təbili çalmasına səbəb oldu. Bölgədə türk-müsəlman təsirinin güclənməsindən ehtiyatlanan Hindistan liderləri Ermənistanla əməkdaşlığı gücləndirmək məcburiyyətində qaldılar və ümid edirlər ki, Ermənistan yenidən regional qüvvə kimi özünü göstərə bilər. Regional münaqişədə qeyri-müsəlman tərəfin yanında yer almaq meyli Hindistanın İsrail, Serbiya və Myanmaya dəstəyində də özünü büruzə verir.

Yeni Dehlidə əsas narahatlıq ondan ibarətdir ki, Azərbaycan Qarabağda strateji məqsədlərinə çatarsa, Ankara-Bakı-İslamabad qruplaşması enerjisini Kəşmirə istiqamətləndirə bilər. Hindistanın Ermənistana dəstəyi Pakistanı Kəşmirdə nəzarətdə saxlamaq üçün irəliyə doğru hesablanmış müdafiə taktikası kimi şərh edilə bilər. Hindistanın Qarabağda iştirakı həm də Xəzər hövzəsində Türkiyə və Azərbaycanın təsirini azaltmaq istəyinə əsaslanan Ermənistanla güclü əlaqələri olan Yeni Dehli və İran arasında daha sıx əlaqələri təşviq edir.

Hindistan da Ermənistanı potensial iqtisadi imkan kimi görür. Yeni Dehli Rusiyanın Qafqazda strateji ixtisarının yaratdığı boşluğu dolduraraq, silah tədarükçüsü kimi qazanc əldə edə biləcəyinə ümid edir. Bununla belə, Yeni Dehlinin ambisiyaları Hindistanın özünün Rusiya silahlarının ağır idxalçısı olması ilə çətinləşir: onun hərbi texnikasının təxminən dörddə üçü Rusiyadan gəlir. Ukraynada döyüş meydanında itkilərini əvəz etmək üçün mübarizə aparan Moskva ixrac sifarişlərini yerinə yetirməkdə getdikcə daha çox çətinlik çəkir. Beləliklə, Hindistanın silah sənayesi Ermənistanı təmin etməklə yanaşı, ölkənin artan ehtiyaclarını da ödəməlidir.

İyunun sonlarında Azərbaycan xəbər agentliyi hindlilərin Qarabağda muzdlu döyüşçü kimi cəlb olunduğunu iddia edən xəbər yayıb. Hindistanın “The Statesman” qəzetinin iyulun 5-də dərc etdiyi analizdə Azərbaycanın bu iddiası Pakistanın ISI kəşfiyyat agentliyi tərəfindən hazırlanmış “xoruz və öküz hekayəsi” kimi qiymətləndirilib.

Pakistan və Hindistanın bu münaqişədə artan iştirakının Qarabağın gələcək inkişafına necə təsir edəcəyini  söyləmək hələ tez olsa da, yeni geosiyasi konfiqurasiya ATƏT, NATO və KTMT kimi ənənəvi güc mərkəzlərinin təsirinin azalmasını göstərir. Hindistan və Pakistan Qarabağda sübut edir ki, geosiyasət çoxqütblü istiqamətdə gedir.

Tərcümə etdi: Ovqat.com