Qərb ölkələrinin Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə münasibətlərini gücləndirməsi post-sovet məkanında yeni reallıqlar yaradır və istər-istəməz Rusiya rəsmilərində bir sıra sualların meydana çıxmasına  yol açır.

Ovqat.com-un məlumatına görə, Rusiya XİN-in MDB ölkələri üzrə üçüncü departamentinin direktoru Aleksandr Stern RİA agentliyinə müsahibəsində bu suallara aydınlıq gətirib. 

Müsahibənin tərcüməsini təqdim edirik:

– Son vaxtlar Mərkəzi Asiya ölkələrinin Avropa İttifaqı və ABŞ ilə təmasları nəzərəçarpacaq dərəcədə güclənib: bir sıra birgə sammitlər, görüşlər keçirilib, yeni formatının – Almaniya-Mərkəzi Asiyanın formatının yaradılması imkanları müzakirə olunur. Avropa İttifaqı regiona böyük həcmdə investisiya yatırır. Moskva bu cür siyasətə qarşı çıxa və regiona nə təklif edə bilər? Mərkəzi Asiya ölkələrinin Qərb dövlətləri ilə yaxınlaşması Rusiyanın milli maraqlarına nə dərəcədə təhlükə yaradır?

- Geosiyasi təlatümlərə baxmayaraq, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistanla münasibətlərimiz inkişaf edir. Müttəfiqlik və strateji tərəfdaşlıq prinsipləri bunun üçün kifayət qədər təhlükəsizlik marjası təmin edir. Bütün səviyyələrdə intensiv siyasi dialoqlar gedir. Rusiya xarici ticarətdə və Orta Asiya ölkələrinə investisiyalarda lider mövqelərdədir. Bizim bu ölkələrlə sıx elmi-təhsil, mədəni-humanitar əlaqələrimiz vardır. Birgə səylərlə yeni, altıtərəfli, əməkdaşlıq mexanizmi inkişaf edir. Ötən ilin oktyabrında Astanada "Rusiya – Orta Asiya" sammitinin ilk toplantıdı, cari ilin iyun ayında isə eyni formatda – Alma-Atada təhlükəsizlik şuraları katiblərinin görüşü keçirilib. Rusiya regional təhlükəsizliyə əhəmiyyətli bir sabitləşdirici töhfə verir: Qırğızıstan və Tacikistandakı hərbi bazalarımızı, müdafiə və güc idarələri xətti ilə əməkdaşlığı nəzərdə tuturam.

Biz regionun bir sıra ölkələrinin ən böyük donorlarına BMT institutları, Avrasiya Sabitlik və İnkişaf Fondu, eləcə də ikitərəfli kanallar vasitəsilə böyük vəsait ayırırıq.

Mərkəzi Asiya dövlətlərinin iştirak etdiyi çoxsaylı digər formatlara gəldikdə, biz onların müxtəlif istiqamətlərdə diplomatik fəallığı inkişaf etdirmək kimi suveren hüququna hörmət edirik. Şübhə etmirik ki, MDB, AİB, KTMT, ŞƏT-də, eləcə də ikitərəfli razılaşmalar çərçivəsində qəbul etdiyimiz birgə öhdəliklərin yerinə yetirilməsi, o sənədlərin dayanıqlığı, depolitikliyi, sosial-iqtisadi və siyasi sabitliyə real təsir imkanlarına görə region ölkələrinin paytaxtları tərəfindən də yüksək qiymətləndirilir.

Bununla belə, biz Qərbin və Mərkəzi Asiya regionunun diqqətinin səbəbləri ilə bağlı sadəlövh deyilik. Bilirik ki, tərəfdaşlar da gizli gündəmi və daha konkret desək, geosiyasi rəqiblərimizin eqoist motivlərini yaxşı başa düşürlər. Onlar niyyətlərini ikinci dərəcəli sanksiyaların cibində gizlətmirlər, ölkəmizlə tamamilə qanuni ticarət, iqtisadi, müdafiə və hərbi-texniki əlaqələrə malik olduqlarını suveren dövlətlərin qarşısında açıq şəkildə səsləndirirlər.

- NATO-nun Mərkəzi Asiya ölkələrində hərbi inkişaf riski nə dərəcədə böyükdür? Bu günlərdə Qazaxıstanda NATO-nun Sülhməramlı Əməliyyatlar Mərkəzində konfrans zalı açılıb, bu xəbər böyük səs-küyə səbəb olub. Moskva vəziyyəti aydınlaşdırmaq üçün Astanaya müraciət etdimi? NATO-nun Ermənistanla "flört" etməklə yanaşı, Rusiyanın Orta Asiyadan olan tərəfdaşlarını da öz sıralarına cəlb etməyə çalışması ehtimalı nə qədərdir?

- Qərb strateqlərinin Rusiyanı təcrid etmək kimi real olmayan istəklərini nəzərə alsaq, Orta Asiya ölkələri onların düşüncəsində qiymətli bir tərəfdaş deyil, hər şeydən əvvəl, Moskvanın qarşısını almaq üçün bir tramplin (və eyni zamanda Çinin quru sərhədlərini izləmək üçün əlverişli bir zona), qiymətli materiallar mənbəyidir.

Əfqanıstan hökuməti Taliban hərəkatının "mərhəmətinə" təslim edildikdən sonra amerikalılar qonşu ölkələrə hərbi və kəşfiyyat varlıqlarını orada möhkəmləndirmək üçün yanaşmalar axtarırlar. Düzdür, tarix öyrədir ki, bu, yaxşı heç nəyə gətirib çıxara bilməz. Bu cür yanaşmalar yalnız radikal-ekstremist və terror təşkilatlarının riskləri dəfələrlə artacaq. Baldakı milçəklər kimi, bu cür obyektlərə uçacaqlar, bölgədə görünəcəklər.

Konfrans zalının ABŞ-ın vəsaiti hesabına açılmasına gəlincə, söhbət Qazaxıstan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin Sülhməramlı Əməliyyatlar Mərkəzindən gedir. 2006-cı ildən bəri hərbi, polis və mülki personalın NATO standartlarına uyğun olaraq BMT-nin sülhməramlı əməliyyatlarında iştirak etmək üçün kontingent hazırlamaq meyarlarına cavab vermək üçün fəaliyyət göstərir. Buna görə Qazaxıstanda "NATO Mərkəzi"nin açılması barədə danışmaq düzgün deyil. Eyni zamanda, aydındır ki, Amerika tərəfi Qazaxıstanda sülhməramlıların və buna görə də bütövlükdə hərbi personalın təlim proqramlarına təsirini genişləndirmək maraqları naminə bu cür aksiyalarla özünü reklam etməyə çalışır.

Başa düşdüyümüz qədəriylə, Amerika hərbi mütəxəssislərinin və onların infrastrukturunun Qazaxıstanda yerləşdirilməsi barədə söhbət getmir. Üstəlik, KTMT-yə üzv olan bütün ölkələr müttəfiqləri ilə razılaşdırılmadan üçüncü ölkələrin hərbi kontingentlərinin yerləşdirilməsinin qarşısını almaq öhdəliyinə əməl etməlidirlər və edirlər.

-Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev bəyan edib ki, Astana sanksiyaların tətbiqi sahəsində Rusiya Federasiyasına qarşı tədbirlərə əməl edəcək. Moskva Qazaxıstan Hakimiyyəti ilə onların mövqeyini müzakirə edibmi? Rusiya Qərbin ikinci dərəcəli sanksiyalarından qorxaraq region ölkələri ilə bir sıra sahələrdə əməkdaşlığı dayandırmağa və ölkəmizə ixracın həcmini azaltmağa başlaya biləcəyindən narahatdırmı?

- Qərb sanksiyaları istənilən nəticəni vermədi-iqtisadiyyatımız mövcud vəziyyətə uyğunlaşır, artım göstərir. Bunu Dünya Bankının, BVF-nin və digərlərinin müstəqil analitikləri təsdiqləyirlər. Əlbəttə ki, sanksiyalar olmadan hər kəs üçün daha asan olardı. Axı birtərəfli məhdudiyyətlər yalnız təhdid və hədə-qorxu ilə tətbiq oluna bilər, onların arxasında qanuni beynəlxalq qüvvə, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri yoxdur. Onlar yalnız bütün dünyada etimad atmosferini zəhərləyir, bazarları, xüsusən də enerji daşıyıcıları və qida bazarlarını sabitsizləşdirirlər. Aİ ölkələri də daxil olmaqla bir çox dövlətlər bundan əziyyət çəkir. Prezident Kasım-Jomart Tokayev bu ilin oktyabr ayında Bişkekdə MDB üzvü olan Dövlət Başçıları Şurasının iclasında çıxış edərək ölkəsinin prinsipial olaraq qlobal ticarətə və dövlətlərin rifahına mənfi təsir göstərən iqtisadi sanksiyaların tətbiqinə qarşı olduğunu bildirdi.

Sanksiyalar üzrxahları yaxın tərəfdaşlarımızı qamçı və zəncəfilli çörəklə inandırıb öz tərəflərinə çəkməyə çalışırlar, onlara bir növ "zərər kompensasiyası" vəd edirlər. Məhz bu məqsədlə bölgənin paytaxtlarını gəzirlər. Bütün bu risk faktorlarını nəzərə alırıq, özümüzü qorumaq üçün tədbirlər görürük, tamamilə qanuni münasibətləri həyasız şantaj və haqsız rəqabətlə pozmağa çalışdıqlarını vurğulamaq istəyirəm.

- Rusiya Federasiyasının prezidenti Vladimir Putin bundan əvvəl Moskvanın Asiya ölkələrinə enerji ehtiyatlarının tədarükünü necə genişləndirmək barədə düşündüyünü bildirmişdi. Söhbət yeni marşrutların tikintisindənmi gedir? Yoxsa mövcud olanlar modernləşdiriləcək?

-Rusiya enerji həftəsi – 2023-ün plenar sessiyasında çıxışı zamanı Rusiya prezidenti Vladimir Putin açıq şəkildə bildirib ki, ixracın yeni coğrafiyası Rusiya yanacaq-enerji kompleksinin transformasiyasının elementlərindən biridir. Təchizatımızın yenidən istiqamətləndirilməsi uzunmüddətli bazar tendensiyalarının nəticəsi idi. Tətbiq olunan sanksiyalar, eləcə də Aİ-nin Rusiya enerji daşıyıcılarından imtina kursu yalnız bu prosesi sürətləndirdi. Qısa müddətdə biz karbohidrogen ixracını digər perspektivli bazarlara uğurla yönləndirə bildik.

Modernləşməyə gəldikdə, bu, artıq davam edir: tərəfdaşların xahişi ilə Orta Asiya – Mərkəz qaz boru kəməri sistemi, ümumi səylərimizlə Qazaxıstan ərazisindən Özbəkistana qaz nəqlinin başlanması ilə ikinci bir həyat qazandı. Onların artan iqtisadiyyatlarının əlavə enerji resurslarına ehtiyacı var. Bu sistemin modernləşdirilməsi zamanı qabaqcıl Rusiya texnologiyaları tətbiq edilmişdir.

Hazırda" Qazprom " Yeni mümkün marşrutlar və Qaz təchizatı parametrləri üzərində işləyir.

- "Üçlü qaz İttifaqı" nın yaradılması haqqında əvvəllər səsləndirilən təşəbbüsə baxmayaraq, Qazaxıstan və Özbəkistan əməkdaşlığın ikitərəfli formatda aparıldığını deyirlər. Moskva üçtərəfli tərəfdaşlıq haqqında rəsmi təkliflər göndəribmi? Regionun digər ölkələri bu formatda əməkdaşlığa maraq göstəriblərmi?

- 2023-cü ilin yanvarında "Qazprom" və Özbəkistanın Energetika Nazirliyi qaz sahəsində əməkdaşlığa dair yol xəritəsi imzalayıblar. İyun ayında Özbəkistana Rusiya qazının ixracı və Qazaxıstan ərazisindən daşınması üçün müqavilə bağlandı. Bərpa işləri aparıldı. Nəticədə magistral qaz kəmərinin 1760 kilometrlik hissəsi hazırlandı.

7 oktyabr 2023-cü ildə Rusiya, Özbəkistan və Qazaxıstan liderlərinin iştirakı ilə bu iki Orta Asiya ölkəsinə qaz tədarükünə start verildi. Layihə kommersiya xarakterlidir və qarşılıqlı faydalılıq prinsipinə əsaslanır. Qaz tədarükünün etibarlılığını təmin edir, yəni faydalananların enerji təhlükəsizliyini gücləndirir.

- Türkmənistan Aşqabadın Rusiya Federasiyası, Özbəkistan və Qazaxıstan arasında Üçlü qaz İttifaqının yaradılmasının digər dövlətlərin maraqlarına təsir etməsindən narahatlığına görə Rusiyaya müraciət edibmi?

- Rusiya və Türkmənistanı bir-birinə dostluq əlaqələri bağlayır, ona görə də münasibətlərimizdə nöqsanlar ola bilməz. Biz müntəzəm dialoqu, o cümlədən yanacaq-enerji sahəsində məsələləri dəstəkləyirik. Əminəm ki, aramızdakı əməkdaşlıq bundan sonra da energetikada konstruktiv və sərfəli strateji tərəfdaşlıq nümunəsi yaratmağa xidmət edəcəkdir.

- Xəbər verildiyi kimi, Rusiya və Qırğızıstan respublika ərazisində aşağı güclü atom stansiyası tikməyi planlaşdırırlar. Bu mövzu ilə bağlı məsləhətləşmələr hansı mərhələdədir? Gələn il müvafiq müqavilə imzalana bilərmi?

- 2022-ci ildə "Rosatom" dövlət korporasiyası ilə Qırğızıstanın Energetika Nazirliyi arasında kiçik tutumlu atom stansiyasının tikintisi üzrə əməkdaşlıq haqqında memorandum imzalanıb. Layihənin əsaslandırılması hazırlanıb və Qırğız tərəfinə göndərilib. Hal-hazırda layihənin əsas aspektlərinin və texniki parametrlərinin ictimaiyyət tərəfindən qəbuledilirliyinə xüsusi diqqət ayırılaraq qiymətləndirilmə işləri aparılır.

- Rusiya uzun müddətdir ki, bu layihə üçün xarici yardım axtardığını nəzərə alaraq Tacikistanda Rogun su elektrik stansiyasının tikintisinə investisiya qoymağı planlaşdırırmı?

- Bildiyimə görə, Rusiyanın Rogun SES-ə investisiya iştirakı qoyması gündəmdə deyil. Eyni zamanda, "Hidroproekt" ASC uzun illərdir bu sahədə müəllif nəzarəti həyata keçirir və belə geniş miqyaslı bir obyektin texniki tərəfinə töhfə verir.

Tərcümə etdi: Ovqat.com