Rusiya prezidenti Vladimir Putin ABŞ və onun G7 tərəfdaşlarının Moskvanın neft gəlirlərini boğmaq və onu hərbi texnologiyadan məhrum etmək üçün bütün səylərinə baxmayaraq, Rusiyanın beynəlxalq sanksiyalara qarşı müqaviməti və ehtimal olunan iqtisadi dayanıqlığı ilə öyünür. Avropanın iqtisadiyyatlarını ələ salan Putin bu yaxınlarda keçirilən tədbirdə deyib: “Bizim artımımız var, onlar isə tənəzzülə uğrayıb... Onların hamısının böyük problemləri var, hansı ki, bizim problemlərimizlə müqayisə oluna bilməz”.
Doğrudur, Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı işğalının ikinci ildönümü yaxınlaşdıqca, Rusiya dövləti neft və almaz ixracından milyardlarla gəlir əldə edir, onun hərbi fabrikləri normal işləyir və bir çox Rusiya bankları hələ də beynəlxalq maliyyə sisteminə daxil ola bilir.
Rusiya Qərb dövlətlərinin tətbiq etdiyi geniş sanksiyalara uyğunlaşıb. Onların çəkisi altında çökmək bir yana, Rusiya iqtisadiyyatı əslində işğal ərəfəsində olduğundan 1% daha böyükdür.
Lakin uzunmüddətli perspektiv daha az çəhrayıdır. Müharibə iqtisadiyyatı təhrif edir və ehtiyatları qeyri-davamlı bir sürətlə hərbi istehsala sovurur.
Rusiyanın dövlət müdafiə şirkəti olan “Rostex”in sədri Sergey Çemezovun sözlərinə görə, noyabr ayına qədər zirehli texnika istehsalını təxminən 5 dəfə artırıb. Sursatların və dronların istehsalında oxşar böyük artımlar var.
"Biz odlu silahlar və MLRS [çoxburaxılışlı raket sistemləri] üçün döyüş sursatlarının istehsalını 50 dəfə artırdıq", - Çemezov dekabrda Kreml görüşündə Putinə deyib.
Amma döyüş meydanında məhv olmamaq üçün silah-sursat istehsal etmək iqtisadi uğura aparan yol deyil.
Atlantik Şurasının yaratdığı məlumat bazasına əsasən, bu prosesdə onlar Rusiyanın 15 mindən çox hüquqi və fiziki şəxsə qarşı sanksiyalar tətbiq ediblər. Amma sanksiyaların təsir göstərməsi üçün vaxt lazımdır. Rusiyanın neft və digər malları satmaq üçün hələ də xeyli müştəriləri var. Asiyanın böyük hissəsi sanksiyalara qoşulmayıb, Rusiyanın nefti üçün hazır bazarlara çevrilib, eləcə də onu vaxtilə Qərbdən aldığı yüksək texnoloji avadanlıqlarla təmin edir. Baş nazirin müavini Aleksandr Novakın sözlərinə görə, hazırda Rusiya neft ixracının 90%-i Hindistan və Çinin payına düşür. 2023-cü ildə Çinin ən böyük neft tədarükçüsü Rusiya olub və müharibə davam etdikcə Rusiyanın sanksiyalardan yayınma üsulları da inkişaf edir.
Rusiyanın neftdən əldə etdiyi mənfəəti məhdudlaşdırmağa çalışan G7 ölkələri elan etdilər ki, Qərb gəmiləri və sığortaçıları yalnız neftin bir barelinin qiyməti 60 dollardan aşağı olduqda istifadə edilə bilər. Beləliklə, Rusiya məhdudiyyətləri aradan qaldırmaq və Hindistan və Çinə satışı davam etdirmək üçün yeni yükdaşıma şəbəkələrini inkişaf etdirdi.
Qlobal xam neft qiymətləri 2023-cü ilin sonuna doğru azaldıqca, Rusiyanın gəlirləri də azaldı, təkcə noyabr ayında bu rəqəm hələ də 15,2 milyard dollar idi.
Sanksiyaların təsirini izləyən Atlantic Council analitik mərkəzi hesab edir ki, Rusiya neft ixracının 71%-ni mülkiyyət və qeydiyyat detalları kamuflyaj edilmiş xəyali donanma vasitəsilə həyata keçirir.
Gəmiçilik üzrə analitik şirkəti “Windward” sentyabr ayında hesablamışdı ki, qərbin sanksiyalarına zidd olaraq Rusiya neftini daşımaq üçün 1400-ə yaxın gəmi istifadə edilib, onların çoxu sığortasız üzür.
“Rusiya sanksiyaları: Rusiyanın Ukraynanı işğal etməsinə iqtisadi reaksiya” kitabının müəllifi Kristin Abeli deyir ki, zaman keçdikcə həm neft qiymətlərinin həddi məhdudiyyətin şərtlərini birbaşa pozması, həm də Rusiya tərəfindən neft nəql etmək üçün öz kölgə donanmasını yaratması ilə daha geniş şəkildə hədəfdən yayınmalara məruz qalıb.
Bundan əlavə, “Atlantic Council” qeyd edir ki, Rusiya banklarının əksəriyyəti SWIFT-ə - bütün dünyada maliyyə institutlarını birləşdirən mesajlaşma xidmətinə bağlıdır və bu durum beynəlxalq əməliyyatlar aparmağa və transsərhəd ödənişləri həyata keçirməyə imkan verir. Sanksiyalar çərçivəsində yalnız bəzi bankların platforma ilə əlaqəsi kəsilib. ABŞ-ın yüksək rütbəli məmurlarından biri Geoffrey Pyatt bu yaxınlarda “Financial Times”a deyib: “Bu, Putin bu müharibədə israr etdiyi müddətcə, qarşıdakı illər ərzində sadiq qalacağımız bir şeydir”.
ABŞ Maliyyə Nazirliyinin sanksiya üzrə baş iqtisadçısı Rachel Lyngaas-a görə, Rusiya liderləri “uzunmüddətli perspektivləri qurban verəcək getdikcə daha ağrılı sövdələşmələrlə üzləşirlər – çünki investisiyaların azlığı, məhsuldarlığın yavaş artması və işçi çatışmazlığı yalnız dərinləşəcək”. Beləliklə, Rusiya indiyə qədər sanksiyaların təsirini alt-üst etsə də, onlar uzunmüddətli perspektiv üçün tutqun proqnozlu töhfələr verə bilərlər.
Qaranlıq gələcək
Ukraynadakı müharibənin bədəli artıq öz təsirini göstərməkdədir. Rusiya çox güman ki, 2024-cü ildə büdcəsinin 40%-ni, milli gəlirin 8%-ni orduya ayıracaq.
Müharibə səylərinə daha çox resurs töküldükcə təhsil və səhiyyə kimi sektorlar buna uyğun olaraq əziyyət çəkir. Finlandiya Bankı deyir ki, Putin tərəfindən irəli sürülən iqtisadi artım “Rusiyanın idxaldan daha az asılı olduğu və bununla da Qərbin sanksiyalarından daha az təsirlənən hazır metalların istehsalı kimi nisbətən aşağı texnologiyalı sahələrdən” gəlir: “Hərbi istehsala yönəlmiş hazırkı diqqət resursları Rusiyanın mülki sənayelərindən yayındıraraq, uzunmüddətli artımı təmin etmək üçün adətən qabaqcıl iqtisadiyyatların əsasını təşkil edən sahələrə etibar etməyi çətinləşdirir”. Bu da öz növbəsində işçi çatışmazlığı və inflyasiya kimi problemləri daha da pisləşdirdi. Nəticədə Rusiya iqtisadiyyatı həddən artıq zəiflətdi. Rəsmi məlumatlara görə, postsovet Rusiyasında işsizlik 3%-dən azdır.
Rusiya Mərkəzi Bankı 21 iyul 2023-cü ildə rublun faiz dərəcəsini ötən ilin sentyabrından bəri ilk dəfə olaraq 8,5 faizə qaldırdı. Bu da ölkədə inflyasiyanın artmasına səbəb olacaq. "İnflyasiya gözləntiləri artıb. Daxili tələb tendensiyaları və 2023-cü ilin əvvəlindən rublun ucuzlaşması proinflyasiya risklərini əhəmiyyətli dərəcədə artırır", - Mərkəzi Bankın açıqlamasında deyilir.
Rəsmi olaraq, inflyasiya təxminən 7% səviyyəsindədir, lakin Rusiya Mərkəzi Bankının rəhbəri Elvira Nabiullina dekabr ayında əsgərlərə və onların ailələrinə nağd pul paylanması, eləcə də yüksək istehlak borcları hesabına artımın yenidən yüksəldiyini söylədi. 2023-cü ilin sentyabr ayında subsidiyalaşdırılmış ipoteka üçün istehlakçı borcları bir il əvvəlkindən təxminən 50% yüksək idi.
Buna cavab olaraq Mərkəzi Bank yalnız altı ay ərzində əsas faiz dərəcəsini 7,5%-dən 16%-ə qaldırdı. Nabiullina bildirib ki, Rusiya iqtisadiyyatı çox sürətlə getməyə çalışan avtomobil kimidir. "Gedə bilər, hətta sürətini də artırar, amma bu, uzun müddət deyil", - Nabiullina deyib.
Keçən ilin payızında sorğuda iştirak edən Rusiya bizneslərinin üçdə biri borclanma xərclərinin artması səbəbindən artıq yeni kreditlər ala bilməyəcəklərini bildiriblər. Bu arada, hökumət böyük dövlət şirkətlərinə və əmlak almaq istəyən istehlakçılara milyardlarla dəyərində subsidiyalı kreditlər verib, inflyasiyanın daha da kəskinləşməsinə səbəb olub.
Bu problemlər müharibənin insan xərcləri və on minlərlə gənc mütəxəssisin mühacirətinə səbəb olduğu xroniki bacarıq çatışmazlığı ilə daha da dərinləşir. Kadr agentliklərinin məlumatına görə, Rusiya şirkətlərinin 80%-dən çoxu ixtisaslı işçiləri tapmaq və saxlamaqda çətinlik çəkir. Bu da öz növbəsində məhsuldarlığı aşağı salır.
Rusiyanın böyük yumurta qıtlığı bu qəfil çöküş iqtisadiyyatının nəticələrindən biridir. Yumurtanın qiyməti bir il ərzində 40% artdı və bu, sosial mediada şikayətlərə səbəb oldu və diz çökmüş bir kişinin sevgilisinə üzük əvəzinə bir qutu yumurta təklif etdiyi bir şəkil. Sevgilisi bunun çox baha olduğunu söyləyərək imtina edir.
İstehsalçılar toyuqların idxalını maliyyələşdirə bilmirlər və həm də işçi qüvvəsi çatışmazlığından əziyyət çəkirlər, halbuki onların xərcləri sürətlə artır. Putinə ilin sonunda keçirdiyi mətbuat konfransında yumurtanın qiyməti ilə bağlı sual verildi, o isə problemin həll olunduğuna dair qeyri-müəyyən sözlərlə vəziyyətdən çıxmağa çalışdı.
İndi Rusiyanın idxalının təxminən yarısı Çindən gəlir. Putin üçün bu, çiçəklənən tərəfdaşlıqdır; Pekin isə bunu artan asılılıq kimi qəbul edə bilər. Lakin Rusiyaya komponentlərin satılması Qərbdə daha böyük bazarlara çıxışı riskə atırsa, Pekinin öz fikrini dəyişməsi də istisna edilmir.
Putinin öyünməsinə baxmayaraq, Rusiya dövləti öz gəlirləri üçün primitiv olaraq xammala, xüsusən də neftə arxalanır. Rusiya istehlakçı brendləri Qərb və Çindən illərlə ölçülən məsafədə geri qalır. Məsələn, kim rus istehsalı olan noutbuk və ya soyuducu alar? Beynəlxalq sanksiyaların uzunmüddətli təsiri bu çöküşü daha da dərinləndirəcək.
Beynəlxalq Enerji Agentliyinin proqnozuna görə, avadanlığın dəyişdirilməməsi və xarici sərmayənin kəsilməsi nəticəsində Rusiyanın neft və qaz ixracı növbəti 7 il ərzində 40%-dən 50%-ə qədər azala bilər. Bu məqsədlə Birləşmiş Ştatlar bu yaxınlarda Rusiyanın mayeləşdirilmiş təbii qaz layihəsi olan “Arctic LNG-2”-yə qarşı sanksiyalar qoydu və orada hasil edilən qazı ala biləcək qurumları xəbərdar etdi.
“Təbiətinə görə sanksiyalar rejim dəyişikliyinə təkan verməyəcək və ya Rusiyanın hərbi strategiyasını tamamilə alt-üst etməyəcək,” - Abely CNN-ə açıqlamasında deyib və əlavə edib: “Lakin birbaşa xarici investisiyaları məhdudlaşdırmaqla və texnoloji inkişafa təsir etməklə Rusiya öz iqtisadiyyatının trayektoriyasını dəyişdirmək üçün daha uzunmüddətli potensiala malikdir”.
Bununla belə, Rusiya top mərmilərinin (indi də pilotsuz təyyarələrin) istehsalından tutmuş işçi anbarlarına qədər hər şeydə daha kiçik qonşusu Ukraynadan kütlə üstünlüyünə malikdir. Ukraynanın edə biləcəyi ən yaxşı şey (və yalnız Qərb texnologiyasının boru kəməri nasosla işləməyə davam etdiyi müddətcə) Kremlin döyüş maşınına qarşı durmaqdır. Və ümid edirəm ki, Rusiyanın iqtisadi xətaları çoxlarının gözlədiyindən daha sürətlə pisləşəcək.
Tərcümə etdi: Ovqat.com
Paylaş:
