Firuz Mustаfа 1952-ci ildə Gədəbəy rаyоnunun İsаlı кəndində ziyаlı аiləsində аnаdаn оlub. 1975-ci ildə Аzərbaycan Pedaqoji Universitetin filоlоgiyа fакültəsini bitirib. 1985-ci ildə fəlsəfə üzrə nаmizədliк, 1992-ci ildə dокtоrluq dissеrtаsiyаsı müdаfiə еdib. İlk bədii kitabı 1985-ci ildə “Gənclik” nəşriyyatında, ilk elmi monoqrafiyası 1989-cu ildə “Elm” nəşriyyatında işıq üzü görüb. Firuz Mustаfаnın onlarla еlmi və bədii кitаbı nəşr еdilmiş, ssеnаriləri əsаsındа bir çox filmlər çəкilmişdir. Əsərləri хаrici dillərə tərcümə еdilmişdir. О, bir sira xarici filоsоf, şair və yаzıçılаrın əsərlərini hаbеlə “Putin. Birinci şəхsdən” кitаbını Аzərbаycаn dilinə tərcümə еtmişdir. Firuz Mustаfа 40-dan çox kitabın müəllifidir. Onlarla pyеsi müхtəlif dövlət tеаtrlаrındа tаmаşаyа qоyulmuşdur. Firuz Mustаfаnın yazdığı mətnlərə görkəmli bəstəkarlar- Xəyyam Mirzəzadə, Zabitə Məmmədova, Tahir Əkbər, Şahid Əbdülkərimov və b. musiqi bəstələmişlər. Azərbaycan Fəlsəfə Cəmiyyətinin və Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. Аzərbаycаn Yаzıçılаr Birliyi drаmаturgiyа bölməsinin rəhbəri, “Tаc” qəzеtinin və “Tеаtr” jurnаlının təsisçidir. İki övladı var.

 

                  KÖHNƏ  KİTABLARA ELEGİYA

                                (hekayə)

  Rəhmanla kitab dükanında rastlaşdı. Çoxdandı görüşmürdülər. Əvvəlcə bir-birlərinin kef-əhvalını soruşdular. Sonra gənclik illərində olduğu kimi, ciddi danışıq tərzindən yüngül zarafata keçdilər.

 Rəhman əlini ətrafındakı iri kirab rəflərinə sarı uzadıb gözlərini bic-bic qıyaraq dedi:

  -Deyəsən, sən hələ də oxumağı davam etdirirsən.

  Nadir dostunun atmacasına eyni tərzdə cavab verdi:

 -Sən isə deyəsən təzəlikcə oxumağa başlamısan.

 Gülüşdülər.

 Onlar köhnənin tanışı idilər. Vaxtilə, tələbəlik illərində eyni həyətdə kirayədə qalmışdılar. Rəhman hələ o vaxtdan Nadirin kitab həvəskarı olduğunu yaxı bilirdi.

  -Doğrudan, xeyir ola belə, burada nə axtarırsan?

Rəhman: 

  -Düz tapmısan, mən də kitab oxumağa başlamışam,-dedi və əlavə etdi:-Amma sən oxuyan kitablardan yox. Mən ömrüm boyu cəmi bir kitab oxumuşam- muhasibat kitabı. Deyirlər, bu günlərdə yenisi çapdan çıxıb, amma satıcı qız nə qədər axtardısa tapa bilmədi. O kitabın təzəsini tapsam, köhnəni dəfn edəcəyəm. Zəhləm gedir köhnə kitablardan. Gərək kitab da təzə pul kimi qət təzə olsun…Vərəqlər şax-şax şaqqıldasın.

 Sonra Rəhman nəyisə xatırlayıbmış kimi, əlini köhnə dostunun çiyninə qoyub ciddi görkəm aldı.

  - Nadir, bura bax, burada kitabları gördüm yadıma düşdü, gəl sənə kefin istəyən qədər kitab verim. Bilirəm, sən kitab azarkeşisən.

 -Bu gün hardan doğdu belə?

 -Evimi dəyişdirmişəm. Yeni mənzilin sahibi özü ilə kitabları götürüb aparmaq istəmir. Çünki onun köçdüyü mənzil, yəni mənim köhnə evim, bir az darısqaldır.

 - Mübarəkdir təzə mənzilin...

 - Təşəkkür... Hə, onu deyirəm, mənzil sahibəsi yaşlı, xəstə, tənha qadındır, bir oğlu var o da xaricdə yaşayır, əri isə alim imiş, çoxdan rəhmətə gedib, bir otaq başdan-başa kitab rəfidir, rəflərin də hamısı ağzınacan kitablarla doludur. Axı mənim nəyimə lazımdır o kitablar? Kürüyüb hamısını çölə atasıyam. Yaxşı ki, sən rast gəldin, gəl onları verim sənə, maşının da, yüklənməyin də xərci məndən. Ta nə istəyirsən?

 Nadir ani tərəddüddən sonra:

 -Yaxşı, bəs o kirablar hansı sahə üzrədir?-deyə, soruşdu.

 -Arvadın deməyinə görə, əri böyük alim olub. Düzü, ad-familiyasını demişdi, unutmuşam. Rəflərdəki kitablara göz gəzdirmişəm, məncə  orada elə hər sahədən kitab var.

  -Madam ki, təklif edirsən, vədələşib bu günlərdə görüşərik.

    İki gündən sonra görüıdülər. Əvvəlcə, yeni mənzillə tanış oldular.

    Böyük otaqlardan birinə mərhum ev sahibinin kitabları toplanmışdı. Həqiqətən, Rəhmanın dediyi kimi, burada az qala hər sahəyə aid kitablar vardı. Nadirə nədənsə elə gəldi ki, bu rəflərə uzun illərdən bəri insan əli dəyməyib.  Kitabların arxasındakı və üzqabığındakı yazılardan və müəlliflərin ad-familiyasından onu da bilmək olurdu ki, burada riyaziyyata aid kitablar daha şoxdur. Bəlkə də bu kitabların belə tez diqqəti cəlb etməsi Nadirin özünün vaxtilə riyaziyyat ixtisası alması ilə bağlı idi. O, sonralar başqa bir sahədə, şirkətlərin birində proqramçı peşəsində çalışsa da, bu əsərlərin əksəriyyətini çoxdan, hələ tələbəlik illərindən oxumuşdu.

  Nadir kitabların və onların müəlliflərinin adını ucadan, sanki zümzümə edərək, oxumağa başladı.

  -Kramer, Markus, Qodunov…

  Mətbəxdə qazı yandırıb çay süfrəsi hazırlamaq istəyən Rəhmanın arabir səsi gəlirdi:

  -Hə, necədir, mənzil xoşuna gəldi? Mən çoxdan bu tərəflərə köçmək istəyirdim, uşaqların anası da bu rayonda böyüyüb, qohum-əqrəbanın çoxu bu tərəflərdə yaşayır. Evi dəyişdim, üstündə də bir az pul verdim...

 Nadir qısa cavablarla kifayətlənirdi.:

 -Yaxşı evdir, sağlıqla yaşayın... Eyler, Paskal, İbrahimov... Toylara, şadlıqlara gələk.

 -Qaz nəsə zəif gəlir...

 -Eybi yox, çaysız da keçinərik... Samarski, İvanov, Xəlilov...

 Səliqə ilə ipçin-ipçin yan-yana düzülmüş bu kitablar divar daşları kimi hörülmüş, sanki bir-birinin içinə geyindirilmişdi.

  Kirablar rəflərə konkret sahələr üzrə yığılmışdı. Elmi kitablar bir yanda toplanmışdı. Bədii əsərlərsə müəlliflərin yaşadığı dövrlər üzrə qruplaşdırılıb ayrı-ayrı rəflərə düzülmüşdü. Sanki buradakı köhnə   kitabların qalaqlandığı rəflərdə zaman donmuş, daha doğrusu, kitabların əsirinə, girovuna çevrilmişdi.

   Burada çox qədim kitablar da gözə dəyirdi; onlardan çoxunun üstü naxışlarla bəzədilmişdi. Bu cür kitablar rəfdə sinədaşı kimi yan-yana düzülmüş kiçik ölçülü kitabların yanında iri baş daşına bənzəyirdi.

  Nədənsə Nadirə elə gəldi ki, bu otaq da, buradakı rəflər də, və hətta o rəfdəki kitablar da ona çox doğma və tanışdır. O, elə bil bu mənzildə nə zamansa olmuşdu; amma yüz faiz əmin idi ki, buraya birinci dəfədir ki, yolu düşür.

  Nadir əlini atıb kitablardan birini götürdü, titul səhifəsini nəzərdən keçirdi. O, mızıldaya-mızıldaya orada yazılanları oxumağa başladı: “Əziz dostum, böyük alim Yılmaz Qulamzadəyə müəllifdən”.

   Və səsini xırp kəsdi. Elə bil kitab oda-közə dönüb əlini qarsıdı. Bir dünyanın işlərinə bax! Yılmaz Qulamzadə vaxtilə onun müəllimi olmuşdu.  Nadir əlləri əsə-əsə o biri kitablardan götürüb vərəqləməyə başladı. Kitabların az qala hamısını müəlliflər öz imzaları ilə bağışlamışdılar, onların əksəriyyəti eyni ifadələrlə başlayırdı: “Hörmətli Yılmaz Qulamzadəyə...” Deməli, bura onun müəlliminin mənzili imiş. Nadirin gözünün önündə Qulamzadənin surəti canlandı; o, qarabuğdayı, dolubədənli, dalğalı saçlı, dalğın baxışlı, qalın qaşlı bir kişi idi. Mühazirə deyərkən gur səsi qonşuluqdakı auditoriyalara da yayılırdı, buna görə də sanki eyni vaxtda bir neçə qrup və birləşməyə dərs keçirdi. Yılmaz müəllim hamının, ələlxüsus tələbələrin, sevimlisi idi. O, təkcə riyaziyyat elminə yox, həmçinin dünya ədəbiyyatına dərindən bələd idi. Kefi kök olan vaxtlar, adi görüş və yığıncaqlarda, dost məclislərində tarda və sazda el havalarını şövqlə ifa edir, hətta hərdən yoğun-gür, amma nədənsə məlahətli təsir bağışlayan səslə, qədim xalq mahnılarını oxuyardı. Deyilənə görə, yaxşı rəqs etməyi də vardı Yılmaz Qulamzadənin. Kasıb tələbələrə əlindən gələn köməyi əsirgərdi.

 Bir dəfə qrup nümayəndəsi Nadiri dərsdən sonra ayaqqabı mağazasına dəvət etmişdi. Yaxşı yadındadır, onda qış idi, şəhərə möhkəm qar yağmışdı. Onun ayaqqabısının burnu qopmuşdu, üst-üstə geydiyi corabların bir xeyri yox idi, ayaqları suyun içində donurdu. Qrup nümayəndəsi məsələnin nə yerdə olduğunu ona orada, mağazada açıb dedi. Onda Nadir bərk tutuldu, pərt oldu. Belə məlum oldu ki, Yılmaz müəllim bu pulu verərkən oğlana tapşırıbmış ki, ad çəkməsin və əgər Nadir israr edib bu pulun mənbəyi ilə maraqlansa desin ki, bu, əlaçı tələbəyə həmkarlar təşkilatının yazdığı yardım və ya mükafatdır. Amma o vaxt oğlan ağzıyırtıqlıq edib pulu ona Qulamzadənin verdiyini demişdi. Elə bir yana baxanda, yaxşı da ki, həqiqəti demişdi. Yəqin ki, Nadir o vaxt başqa birisinin sədəqəsini qəbul etməyəcəkdi. Amma Yılmaz Qulamzadə... Bu, başqa məsələ... Hamı bilirdi ki, bu insan hər şeyi təmənnasız, yalnız xeyirxahlıq məqsədilə edir. O, isti ayaqqabıları geyib küçəyə çıxanda canının necə qızındığını günü bu gün də xatıtlayır. 

 Qulamzadə riyaziyyatdan dərs dediyi zaman bir də görürdün ki, klassik şairlərdən və ya filosoflardan bir misal da çəkdi. O, klassikləri çox sevirdi, elə özü də zamanın əsl klassiklərindən biri idi...

 Nadirin yaxşı yadındadır, Yılmaz Qulamzadə onlar sonuncu kursda oxuyanda qəflətən vəfat etdi. Mərhumun cənazəsini iş yerindən, dərs keçdiyi universitetin akt zalından götürdülər. Deyilənə görə, onun xəstə arvadı və vunderkint, istedadlı bir oğlu qalırdı. Hamı göz yaşı tökürdü Yılmaz Qulamzadənin dəfnində. Sonra həyat yenə öz məcrasına düşdü. Yadda qalanlar yaddaşlarda yaşadı, unudulanlar unuduldu. Dünyanın qəribə işləri olur; gör bir aradan neçə illər keçib, hələ o zaman deyirdilər ki, qəlbi həyat eşqi ilə dolub-çağlayan Yılmaz müəllimin xəstə arvadı var. Aradan neçə illər keçmişdi, yəqin ki, rəhmətlik Qulamzadənin sümüyü indi əriyib sürmə olmuşdu, amma onun xəstə arvadı hələ də sağ idi və ərindən qalan mənzili ərindən qalan köhnə kitablarla birlikdə indiyəcən qoruyub saxlamışdı, həmin məzili bu günlərdə dəyişmişdi və iş elə gətirmişdi ki, innən sonra bu mənzildə Rəhmanın ailəsi yaşayacaqdı. Allah bilir hələ bundan sonar Yılmaz Qulamzadənin xəstə arvadı neçə il ömür sürəcəkdi. Nə edəsən ki, bu, dünyadır və bu dünyada hərə öz taleyini yaşamağa məhkumdur. İndi qalırdı təkcə bu köhnə  mənzildəki kitabların taleyi.

  Nadir doluxsundu. Gözündən diyirlənən yaşlar əlindəki kitabın üstünə düşdü.

  Mətbəxdən Rəhmanın səsi gəlirdi:

  -Nadir, xoşuna gələn bir şey tapdın? Qorxma, əvəzində səndən heç nə alan deyiləm. Əgər sən götürməsən, mən məcburam bunları aparıb zibilliyə töküm. Mənim nəyimə lazımdır kitab-dəftər... Düz demirəm? Mənə cəmi bir kitab lazımdır-mühasibat… Gəl əlini yu. Çay hazırdır. İstəsən bu görüşü araqla da qeyd etmək olar. Amma nəzərə al ki, mən içmirəm, çünki son günlər dərman qəbul edirəm. Hə, nə oldu, niyə səsin gəlmir?

  Nadir əllərini bir-birinə şırpdı.

  Rəhmanın ayaq səsləri eşidildi.

                                        DURNA OVU

                                          (hekayə)

 

  -Abbas, prezident səni gözləyir.

  Bayaqdan bəri həyətdəki skamyada əyləşib fikrə getmiş Abbas əvvəlcə diksindi,  sonra bu xəbəri gətirən ortayaşlı qaraşın adamın, prezidentin köməkçisinin üzünə baxıb zorla, candərdi gülümsəyərək soruşdu:

   -Prezident yerindədir?

   -Bəli. İndi səni gözləyir.

   Söhbət Abbasın işlədiyi şirkətin prezidenti barədə gedirdi. Prezidentin adı Cavad idi, iş yerində hamı ona üzbəüz söhbətdə “Cavad müəllim” deyə müraciət edirdi. Amma haqqında söhbət düşəndə nədənsə hamı ona bir nəfər kimi “prezident” deyirdi. “Prezident” elə gəldi, “prezident” belə getdi... Deyəsən, Cavad müəllimin özü bunu  xoşlayırdı; qoy adamlar onu üzdə yox, yalnız arxada bu cür, əzizləyə-əzizləyə “prezident” adlandırsınlar. Yoxsa üzə irişməyə, adamı gözünün içinə tərifləməyə nə var ki?

   Cavad müəllimin şirkəti çox böyük idi. Buraya ofislər, tikinti qrupları, yükdaşımalar daxil idi. Deyilənə görə, vaxtilə adı heç “it dəftərində” belə olmayan, kasıbyana həyat tərzi keçirən Cavad müəllim bu son illərdə yuxarıda sanballı vəzifə tutan qohumunun vasitəsi ilə şirkət açmış, qısa vaxtda böyük sərvət sahibi olmuş, var-dövlət toplamışdı.

   Cavad müəllim son vaxtlar daha yeni bir sahəyə maraq göstərməyə başlamışdı. İndi onu turizm cəlb edirdi. Elə buna görə də şirkətin nəzdində turizm firması yaratmışdı. Firmaya yığışanların şoxu cavan qızlar, gəlinlər idi. Abbasın ordan-burdan eşitdiyinə görə, həmin qız-gəlinlərin bir qismi Cavad müəllimin yaxın qohum-əqrəbası, bir qismi isə “gəzdiyi” qadınlar idi. Abbas da həmin firmanın işçisi hesab olunurdu.

   Abbas ali təhsilli idi. İngilis dilini bilirdi. Sürücülük vəsiqəsi vardı. Cavad müəllim onu işə xarici dil bildiyinə görə götürmüşdü, ona on-oniki yerlik təzə bir minik avtobusu vermişdi. Abbas gələcəkdə bu avtobusla xaricdən gələn qonaqları gəzintiyə aparacaq, onları ölkənin səfalı yerləri ilə tanış edəcək, məlumatlandıracaqdı.

   Cavad müəllimin qəbul otağında iki ucaboy, xoşsifət qız vardı.

   -Buyurun, içəri keçin, prezident sizi gözləyir,-deyə, qızlardan biri dilləndi.

   Cavad müəllim böyük otağın ortasında dayanıb açıq pəncərədən uzaqlara baxırdı. Abbas salam verib gözlədi.

   Cavad müəllim Abbasın salamını dilucu alıb, birbaşa mətləbə keçdi:

   -De görüm, maşın sazdırmı?

   -Bəli.

   -Qonaqlarımız var. Xaricdən gəliblər. Mənim tanışlarımdır. Turistdirlər. Sabah onları götürüb ova aparacaqsan.

   Abbas şirkət prezidentinin üzünə baxıb susurdu.

   -Niyə dillənmirsən?

   Abbas duruxub mızıldandı, astadan:

   -Oldu, Cavad müəllim-deyə, dilləndi.

   -Bilirsən onları hara aparmaq lazımdır?

   -Ova...

   -“Ova”... Bəs bilirsən ov harada olacaq?

   -Xeyr, bilmirəm...

   Cavad müəllim yenə pəncərəyə yaxınlaşıb başqa bir adamla söhbət edirmiş kimi izah etməyə başladı:

   -Şəhərdən xeyli kənarda bizim şirkətə məxsus bir böyük sahə var, adına “Qarayer” deyirlər. Orada meşə də var, çəmənlik də, göl də. Sabah sübh tezdən, saat yeddidə birbaşa gəlirsən bura, şirkətin həyətinə. Qonaqlar da öz silah- sursatları ilə bura gələcəklər. Sən onları həmin yerə ova aparacaqsan. Gecikmə ha, bu avropalılar çox dəqiq adamlar olur. Sizə mənim köməkçim Qaflan bələdçilik edəcək. O, oraları yaxşı tanıyır. Ova elə buradan çıxarsınız. Oldu?

    -Oldu...

    Doğrudan da qonaqlar deyilən vaxt, sübh tezdən şirkətin həyətinə toplaşıb Abbası gözləyirdilər. Qaflan da onlarla idi.Abbas qonaqlarla salamlaşdı. Turistlər iri torbalaı maşının arxa hissəsinə-yük yerinə yığdılar.Yəqin ki, onların necə deyərlər, “silah-sursatları” bu torbalarda idi.

   Qonaqlardan biri irəlidə, Abbasın yanında əyləşdi. Bu, Corc adlı dilli-dilavər, irigövdəli, alagöz, çatmaqaş bir kişi idi. Səfər yoldaşları yol boyu dil boğaza qoymayan bu “nəhəngin” danışdığı lətifələrə, atmacalara sakitcə qulaq asırdılar; aradabir Corc şaqqanaq çəkib gülsə də, onunla az adam “həmrəylik” edirdi. Hiss olunurdu ki, səyyahlar Corcun gəvəzə-gəvəzə danışmağına elə də məhəl qoymurlar. Amma arada qonaqlar arasında fikir mübadiləsi gedirdi. Hətta, Abbasdan işi-gücü ilə bağlı müəyyən şeylər də soruşurdular. Bu söhbətlərdən bir şey anlamayan təkcə Qaflan idi; prezidentin köməkçisi elə maşına minən kimi etiraf etmişdi ki, ingiliscə bir kəlmə belə bilmir.

   Corc biləndə ki, Abbas ova ilk dəfədir gedir, bərk təəccübləndi.

   -Bəs sizin prezident bizə demişdi ki, dilmanc həm də təcrübəli ovçudur...

   -Bəlkə məndən əvvəlki sürücünü deyirmiş.

   -Yox. Nə əvvəlki? O, səni deyirdi. Bəyəm sənin adın Abbas deyil.

   -Bəli,-deyə, Abbas dilucu cavab verdi.

   Söhbət əsnasında Abbas onu da bildi ki, dünyanın o başından basa-basa dünyanın bu başına gələn səyyahlar ov üçün Cavad müəllimin şirkətinə bir xeyli pul da keçiriblər.

   Maşın kolların arası ilə uzanan yolla üzüyuxarı qalxdı. Az sonra bu seyrək kolları sıx ağaclar əvəz etməyə başladı.

  Burada, “Qarayer” adlanan bu mənzərəli yerdə payızın gəlişi aydın hiss olunurdu. Meşədəki ağacların yaşıl yarpaqlarına artıq “qızılı çınqılar”  bir yandan od qoymuşdu, yerə tökülmüş quru yarpaqlar ayaq altında xışıldayırdı. Meşənin ortasında kiçik, şəffaf sulu, dibindəki yosunları aydın görünən bir göl vardı.

   Corc Abbasa sarı dönüb ucadan:

  -Saxla,-deyə, qışqırdı.-Yəqin ki, durnalar bu gölün üstündən uçurlar. Buralarda ayrı yerdə göl yoxdur ki?

  Abbas qonağın dediklərini Qaflana tərcümə etdi. Qaflan başını yellədib dedi:

  -Hə, kişi düz deyir, bu, bizə lazım olan göldür. Payızda durnalar bu gölün üstdən uçub gedirlər.

  Abbas əyləci basdı. Ovçu səyyahlar maşından yerə tökülüşüb səfər çantalarını açdılar, tüfənglərini götürüb cəld gölə sarı addımladılar.

  Corc, deyəsən, aralarında ingilis dilini bilən adamın olduğunu unudub, dodaqaltı mızıldandı:

  -Axmaq adam, bizi ələ salıb deyəsən? Bəs durnalar hanı?

  -Hanı durnalar?-deyə səyyahların hamısı sanki xorla dillənib Abbasın üzünə baxdılar.

  Corc hikkəli-hikkəli Abbasa üz tutdu:

   -O dostundan soruş gör buralarda haçansa öz gözləri ilə durna görübmü?

   Abbas deyilənləri Qaflana tərcümə etdi.

   Qaflan əlüstü cavab verdi:

   -Əlbəttə, görmüşəm. Hətta, bəzən durnalar bu gölün sahilinə enir, burada dincəlib nəfəslərini dərir, sonra təzədən yollarına davam edirlər.

   Corc dedi:

   -Siz özünüz indiyəcən heç durna ovuna çıxmısızmı?

   Abbas bir az duruxdu.

  -Yox... Bizdə, ümumiyyətlə, durnaya güllə atmırlar.

  Corc təəccüblə müsahibinə baxdı; indi onun çatma qaşları daha da dartılmışdı.

  -Sizinkilər niyə ovlamırlar durnanı?

  -Bu, günah hesab olunur.

  Corc qəfildən qəşş edib güldü:

  -Günah? Paho, bunlarda quşlara güllə atmaq günah sayılır. Yaxşı, bəs onda sizin prezideniniz bizi buraya nə üçün dəvət edib? Axı o, özü bizə dedi ki, mən hər il pzyız düşəndə durna ovuna çıxıram. Elə isə, ya siz yalan deyirsiniz, ya da sizin şefiniz.

   Abbas çiyinlərini çəkib susdu.

   Səyyahlar  çantalarını yerə, bozarmış otların üstünə qoyub qurdalanmağa başladılar.

    Abbas məəttəl qalmışdı: əcnəbilərin hər torbasıdan beş-altı “durna” çıxırdı. Abbas handan-hana bu quşların kauçukdan düzəldiyinin fərqinə vardı. Qonaqlar “durnaların” qanadlarının altındakı düyməni basıb uzun boynundan yapışaraq quşları bir-bir gölə atmağa başladılar. Durnaların hərəkəti pultla idarə olunurdu.

   Sonra iri bir yeşiyi qucaqlarına alıb ağacların sıx yerində quraşdırmağa başladılar. Az sonra yeşikdən durna səsləri gəlməyə başladı.

  Abbasın gözlərindəki heyrəti oxuyubmuş kimi, Corc gülə-gülə öz “sirlərinin” bəzilərini açıb tökməyə başladı:

   -Bu maqnitofonda bir çox quşların, heyvanların səsi yazılıb. Burada, hətta, yırtıcı hayvanların da səsi var. Çox güman ki, bu meşədə pələng yoxdur, olsaydı o yeşikdən pələng nəriltisi eşidəcəydik. Axı biz pələng ovuna da çıxırıq... Hə, indi durnaları “oxuduruq”. Özü də bu, durnaların gündüz uçanda çıxardıqları səslərdır. Axı onlar gecələr başqa “nəğmələr” oxuyurlar.

   Abbas durnaların səsini dinləyərək susurdu. “ Bunlar nə qəribə adamlardır. Camaat maqnitofona müğənnilərin səsini yazdırıb qulaq asır, bunlarsa quş səsini...”

   Sonra Abbasın ağlına bir sual gəldi: “Görəsən, bunların durnaları ilə bizim durnaların səsi arasında bir fərq varmı? Onlar bir-birlərinin dilini başa düşürlərmi? Eh, deyəsən, mən də xərifləyirəm. Əlbəttə, yəqin ki, dünyadakı bütün durnalar eyni dildə danışırlar. Ta onlar da bir-birini tərcüməçi vastəsi ilə anlayası deyillər ki... Yox, bəlkə də hər durna dəstəsinin öz dili var. Axı bu yer üzünə səpələnmiş insanların da hamısının dili eyni deyil ki... O ki ola quş...” Abbas öz suallarına özü cavab tapa bilmirdi.

   Maqnitofandakı durna səsləri haray qoparır, göldəki “durnalar” qanad açıb üzürdülər. Durnaların səsinə meşədəki çəyirtkələrin civiltisi qarışmışdı.

   Səyyahlar tüfənglərini çıxarıb sazlamağa başladılar. Abbas ömründə bu cür silah görməmişdi. Tüfənglərin par-par yanan lülələri lap durna boğazına bənzəyirdi. Allah bilir, bəlkə də bu silahlar elə durnaları öldürmək üçün kəşf olunmuşdu...

   Elə bil qəfildən möcüzə baş verdi. Yerdəki durnaların qıy səsinə göydən “cavab” gəldi. Az sonra açıq səmada nizamla qatarlanıb cənub istiqamətinə uçan durna köçü göründü. Durnalar ləngər vuraraq uçurdular; sanki par-par yanan iri mirvari dənələrini hansı ustanınsa mahir əlləri səliqə ilə görünməz bir sapa düzmüşdü.

   Durna qatarı gölün üstündə halay vurub uçuşun istiqamətini dəyişdi.

   Ovçular cəld ağacların sıx yerinə çəkildilər.

   Corc Qaflanla Abbasa baxıb əli ilə öz ağzını qapadı:

   -Sssssssss...

   Bu, o demək idi ki, cıqqırınızı çıxarmayın.

   Pusquda duran ovçular silahlarının tətiyini çəkib ğözləməyə başladılar.

   Durna qatarı gölün üstündə halay vurdu. Göldəki “durnalar” səs-səsə verib qaqqıdaşırdılar. Görəsən, bu saxta, yalançı durnalarla gölün üstündə dövrə vuran durnalar bir-birlərini anlayırdılarmı? Görəsən onlar bir-birini “tərcüməsiz” başa düşə bilirdilərmi? Daha doğrusu, əsl quşlar bu saxta, “bic” durnaların qaqqıltısından bir şey anlayırdılarmı? Bu həssas quşlar doğrudanmı onları gözləyən fəlakətdən bixəbər idilər?

   Abbasın diqqəti göydə idi. “Ay bədbəxtlər, hara gəlirsiniz. Bu adamlar indiyəcən gördüyünüz bütün yırtıcılardan qorxuludur. Öz marşurutunuzdan çıxmayın, uçun gedin, yolunuza davam edin”.

  Deyəsən, quşlar duyuq düşməyə başladılar; onların qırımından hiss olunurdu ki, nədənsə yerə enmək istəmirlər. Sanki quşlar Abbasın ürəyindən keçənləri duymuşdular. Di gəl ki, durnaların qırımını qazdan ayıq Corc çox tez duydu.

   Durnalar gölün üstündə bir-iki dəfə halay vurub təzədən nizama düzüldülər.

  Corc astadan əmr verdi. Tüfənglərin hamısı eyni vaxtda şaqqıldadı. Yaralı durnalar daş parçaları kimi tappıltı ilə gölə düşməyə başladılar. Gölün üstündəki kiçik qırmızı qan ləkələri get-gedə tündləşib böyük həlqələrə çevtilirdi.

   Göldəki kauçuk durnalar hələ də öz işlərində idi: onlar suda cəh-cəh vuraraq atılıb-düşür, bu yandan baş vurub o yandan çıxırdılar.

  Göydəki durnaların səfi, nizamı pozulmuşdu. Sanki onların düzüldüyü “sap” indi qırılmış, oradakı iri, parlaq mirvarı dənələri yerə-göyə səpələnmişdi. Səfdən qopub suya tökülən durnaların yanıqlı qıy-qiyaməti aləmi başına götürmüşdü.

   Çaxmaqlar çaqqıldayır, güllələr şaqqıldayırdı.

 Suda çırpınan yaralı durnalar zərif boyunlarını irəli uzadıb  sahilə sarı üzürdülər. İnda sanki onlar imdadı göydən yox, qurudan gözləyirdilər. Amma onları burada odlu lülələrdən səpələnən odlu qurşun -qırmalardan başqa neç nə, heç kəs gözləmirdi.

   Salamat qalan, amma parakəndə halda səpələnmiş durnaların bir neçəsi nəhayət özlərində güc taparaq təzədən qatara düzülüb qıy vurudular. İndi onlar dövrə vurub təzədən cənuba sarı istiqamət götürmüşdülər. Allah bilir o sağ qalan quşlar qıy çəkməklə nə demək istəyirdilər? Bəlkə bununla ölən dəstə üzvləri ilə vidalaşırdılar? Bəlkə də onlar bu yolla göldə üzən “durnalara” öz nifrətlərini bildirirdilər?  Bütün bunları bilmək insanlar üçün çətin bir iş idi. Axı kim idi durna dilini anlayan?

   Corc kolların arasından çıxıb ağır addımlarla gölə sarı yeridi. Dəstə üzvləri də onun arxasınca irəliyə yönəldi. Səyyah ovçular maqnitofonu söndürüb bir xeyli göldəki ölü və diri quşlara tamaşa etdilər. Maqnitofon söndüyündən kauçuk quşlar “susmuşdu”,  indi yalnız yaralı quşların səsi eşidilirdi.

    Yaralı durnalardan biri qanadlarını sürüyə-sürüyə sahilə çıxıb ətrafa boylandı. Sonra quş ləngər vura-vura adamlara sarı sürünməyə başladı. Corc tüfəngi sinəsinə yaxınlaşdırıb nişan aldı. Bayaqdan içini yeyə-yeyə qalmış Abbas qeyri-ixtiyari əlini irəli uzadıb silahın durna boğazına bənzəyən lüləsini yuxarı qaldırdı. Tüfəngin ağzından çıxan tüstü topasının qoxusu ətrafa yayıldı.

   Corcün qaşları təəcüblə çatıldı. Amma bir an keçməmiş onun qəhqəhəsi yaralı quşların səsinə qarışdı.

   -Hm... Təbiətə sevgi... Quşlara, heyvanlara məhəbbət... Əlbəttə, bu yaxşı əlamətdir. –Corc bir az susub üzünü Abbasla Qaflana sarı tutdu:-Amma məncə sizin hər biriniz quş əti də yeyir, heyvan əti də.

   Qonaqların hamısı güldü. İngilis dilində bir kəlmə söz belə anlamayan Qaflan da qonaqlara qoşulub gülməyə başladı.

  Göydəki durna qatarı çəkilib getmişdi.

  Meh əsirdi.

   Bir müddət araya sükut çökdü. Deyəsən, artıq yaralı quşların hamısı ölmüşdü. Bayaqdan yanlarını basa-basa onlara sarı sürünən durna yaxınlıqdakı nəhəng ağac kötüyünün dibində yerə çökmüşdü; quşun uzun boynu ilan kimi qıvrılmışdı. Abbasın heç olmasa bir durnanı xilas etmək cəhdi də puça çıxmışdı.

   Səyyah ovçulardan biri kənardan idarə edilən pultu basıb göldəki durnaları sahilə çağırdı.

    Quşlar sürətlə sahilə sarı üzməyə başladılar. Suyun şappıltısı aydın eşidilirdi.

   Ölü quşlar gölün üstündə boz yumaq kimi qıvrılıb qalmışdılar.

   Tüfəngləri və “durnaları” maşında qabqarandan sonra Corcun gur səsi eşidildi:

-Hə, indi hamı maşına. Getdik...

 Abbas mat-məəttəl qalmışdı; əgər quşlar bunlara lazım deyildisə, onda bu boyda vur-çatlasın, bu boyda qırğın-qiyamət nədən ötrü idi?

  Maşın yerindən tərpəndi.