Ötən həftə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın işğal altındakı Azərbaycan ərazilərinə gələrək sərsəm bəyanatlar verməsi Qarabağ danışıqlarının perspektivini sual altında qoydu. Əksər ekspertlər hesab edirlər ki, bundan sonra İrəvanla aparılacaq danışıqların heç bir mənası qalmır. Azərbaycanın sabiq xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov “Yeni Müsavat”a müsahibəsində hazırkı durumu şərh edib

– Tofiq bəy, bəziləri Ermənistanın yeni hökumət başçısının Azərbaycanla münasibətlərin normallaşdırılması siyasətini yürüdərək ölkəsini dalandan çıxaracağını zənn etsə də, əksini müşahidə etdik. Sizcə, Nikol Paşinyanın sələflərindən də radikal mövqe nümayiş etdirməsinin səbəbi nədir?

– Əvvəla, Paşinyanın Qarabağa aid hansısa bəyanatlar verməkdə məqsədi heç də Azərbaycanla danışıqlar aparmaq deyil. Sadəcə, bu bəyanatlar daxili siyasətdə istifadə olunmaq üçün verilir. Çünki böhran onu göstərir ki, artıq ermənilər arasında bölünmə var: Qarabağ və Ermənistan erməniləri. Eyni zamanda, iqtisadi bölünmə mövcuddur. Bu baxımdan Paşinyanın bəyanatları daha çox daxili siyasi məqsədlərə xidmət edir. Çünki Paşinyan Qarabağ klanına qarşı mübarizədə istəmir ki, ona “Qarabağ satqını” deyilsin və bu və ya digər tənqidlərdən istifadə edilsin. Bu baxımdan çox radikal, sərt bəyanatlar verdi. Hamı başa düşür ki, bu bəyanatlar real şəkildə nə danışıqlar prosesində öz əksini tapacaq, nə də Azərbaycan bu bəyanatları ciddi qəbul etməməlidir. Məsələn, onun bəyanatlarından biri bundan ibarətdir ki, Dağlıq Qarabağ erməniləri tərəf kimi danışıqlara qayıtsın. Birincisi, bu, danışıqların formatına aid bir mövzudur. İkincisi, format məsələsi beynəlxalq səviyyədə və Azərbaycan tərəfindən qəbul olunmuş sənədlərdə nizamlanıb. İndi Azərbaycan nəyə görə bu mövqeyi dəyişməlidir? Üçüncüsü, Azərbaycan üçün işğal olunmuş torpaqların azad olunması, Ermənistan ordusunun ərazilərdən çıxması mövzuları maraq kəsb edir. Yəni bu mövzulara aid təzə heç nə bəyan olunmayıb. O halda nəyə görə Azərbaycan ermənilərin maraq göstərdiyi məsələlərə önəm versin? Bu da məntiqsiz bir şeydir.

– Fakt budur ki, Paşinyan danışıqlar prosesini 1994-cü ilə qaytarmaq istəyir. O zaman da Qarabağ ermənilərini masaya gətirmək cəhdi var idi və bu iddia yenidən ortadadır…  

– Onların iddiası çoxdan var idi. Bununla bağlı hamıya məlum vəziyyət mövcuddur. Maraqlı tərəf kimi, bunlar Minsk konfransında iştirak edə bilərlər, vəssalam. Özü də işçi iclaslarda. Plenar iclaslarda dövlətlər iştirak edir. Bu baxımdan o məsələyə qayıtmaq mümkün deyil.

– Bəs, Azərbaycan bu vəziyyətdə nə etməlidir?

– Siyasi proseslərin məntiqi gətirib ona çıxarır ki, Paşinyan ilk gündən addımbaaddım səhvlər edir. Bir səhvi də ondan ibarətdir ki, ümumiyyətlə, onun hakimiyyətə gəlməsi Rusiyanın heç də alqışlamadığı bir hadisədir. Bu da bəllidir ki, Rusiya Ermənistandan uzaqlaşır və İrəvan-Moskva əlaqələri böhran vəziyyətindədir. O məsələlər nə şəkildə həll olunacaq, hələ bilinmir. Bu baxımdan Azərbaycan vəziyyəti diqqətlə izləməlidir. Bir dəfə də demişəm, yenə təkrar edirəm, ermənilərə təkrar imkan verək ki, onlar səhvlərini davam eləsinlər.

– Nə qədər müddət ərzində?

– Müddəti deyə bilmərəm. Səhvlərin kritik çəkisi ciddi şəkildə çoxalandan sonra hansısa məqamda biz daha aktiv addımları ata bilərik. Baxaq, görək Rusiya-Ermənistan münasibətləri nə şəkildə pisləşəcək və hansı dərəcəyə gələcək. Bu tendensiya artıq mövcuddur, gözləyək, görək necə olur.

– Amma bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, gözləmək, fürsəti əldən vermək bizim xeyrimizə deyil. Deputat Qüdrət Həsənquliyev bu günlərdə bildirdi ki, torpaqları azad etmək üçün şans yaranıb və Bakı Moskva ilə danışıqlara gedib hərbi əməliyyatlara başlamalıdır. Siz bu fikirlərlə razısınız?

– Bu qərarı qəbul etmək üçün daha çox məlumat olmalıdır. Yəni hərəkətə keçmək üçün ilk növbədə ordunun vəziyyətini bilməliyik.

– Müdafiə naziri Zakir Həsənov bəyan etdi ki, ordu genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlara hazırdır…

– Həmçinin, beynəlxalq oyunçuların və faktorların bizim xeyrimizə olub-olmaması, onların dinamikasının nə şəkildə qurulacağı da çox vacib məsələdir. Ermənistanın daxilindəki böhranın tendensiyası onun dərinləşməsinə doğru gedir. Məsələn, həm polis rəisi yeni adam təyin olunub, həm də müdafiə naziri. Təbii ki, təzə adam heç də köhnə adamların tam ürəyincə olmayacaq. Bu da böhranlı istiqamətdir. Baxaq, görək onların arasında bu böhran hansı şəkildə inkişaf edəcək, dağılma prosesi nə dərəcəyə gələcək. O da bizimçün vacib amildir. Yəni ölçülmüş bir siyasət olmalıdır. Şəxsən məndə o qədər məlumat yoxdur ki, deyim əməliyyatı bu gün edək, sabah edək, yoxsa dünən etməliydik. Hansısa qərar qəbul etmək üçün məlumat lazımdır. Beynəlxalq vəziyyət necədir, Rusiyadan gələn siqnallar nə göstərir, Qərbin mövqeyi nədən ibarətdir, Qarabağ klanı Paşinyanın dəstəsi ilə necə rəftar edəcək və s. suallara cavab olmalıdır.

– Paşinyan baş nazir seçildikdən sonra qanunsuz olaraq Azərbaycan ərazilərinə uçduğu zaman onu vurmalıydıq, mövqeyi oldu. Siz necə düşünürsünüz, vurmalıydıqmı?

– Hər halda Paşinyanın vertolyotuna tərəf atəş açılsaydı, pis olmazdı. İndi dəyəcəkdi, dəyməyəcəkdi, bu, başqa məsələdir, ən azı qorxutmaq lazım idi ki, belə sərbəst uçmasın. Digər tərəfdən, atəşə tutmaq həm də atəşkəs rejimindən çıxmaqdır. Mən istisna etmirəm ki, Qarabağ klanı da bizə qarşı hansısa hərbi provokasiya edə bilər –  aprel döyüşlərindəki kimi. Ona cavab olaraq, təbii ki, hansısa addımlar atmaq lazımdır. Yəni vəziyyət elə olmasın ki, biz atəşkəsi pozduq. Əksinə, elə vəziyyət yaransın ki, biz onlara cavab zərbəsi endirək, bu da beynəlxalq səviyyədə daha müsbət qəbul edilən vəziyyət olacaq.

– Bir zamanlar sizin rəhbərlik etdiyiniz xarici siyasət idarəsinin Paşinyanın səfərinə münasibətini yetərli sayırsınızmı? İndiki durumda XİN necə davranmalıdır?

– Əlbəttə, belə vəziyyətdə ictimaiyyətlə əlaqələr daha sıx olmalıdır. Mətbuatla daha ciddi şəkildə işləmək lazımdır. Biz başa düşməliyik ki, məlumatların yayılmasında məqsəd nədir, bizi hara çəkmək istəyirlər. Bu baxımdan indiki vəziyyət bir az gərgindir və ictimai rəylə əlaqələrin gücləndirilməsinin yalnız faydası var. Təbii ki, Paşinyanın Qarabağa gəlişinə sərt reaksiya verilməliydi. Hesab edirəm ki, bəyanat təkcə mətbuat katibi səviyyəsində yox, daha ciddi şəkildə olmalıdır. Paşinyan orda bəyan etdi ki, bu, xalqların öz müqəddəratını həll etmək xarakteri daşıyan bir prosesdir və burada “Artsax xalqı” öz “dövlət”ini yaradıb. Amma onun Qarabağa gəlməyi onu göstərir ki, təkcə bu məsələ deyil. Bu, Ermənistanın işğalıdır və anneksiya cəhdidir. Ermənistanın orada qoşunlarının olması, pullar dövriyyəsi, uzun müddət Qarabağdan çıxan insanların Ermənistandakı seçkilərdə iştirak edib prezident olması onu göstərir ki, bu, heç də separatizm halı deyil, anneksiyadır. Biz bu mövqeyi daha ciddi şəkildə beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırmalıyıq.

– Prezident Armen Sarkisyan Ermənistanın BMT-dəki daimi nümayəndəsi  Zoqrab Mnatsakyanı  xarici işlər naziri vəzifəsinə gətirdi. Bu təyinat haqda nə demək olar?

– Yəni açıq şəkildə qərbyönlü insanlar hakimiyyətə gətirilir. Bu da Rusiyanın xoşuna gəlməyəcək. Bu baxımdan təbii ki, böhran üçün daha böyük əsaslar yaranacaq.

– Qarşıdakı aylar üçün nə proqnozlaşdırırsınız?

– Ermənistan daxilindəki böhranın cizgiləri artıq bəllidir. Bu, daha da dərinləşəcək. Dövlət strukurlarının zəifləməsi və bəlkə də dağılması istisna olunmur. Bundan sonra Rusiya-Ermənistan əlaqələri daha da kəskinləşəcək. Bunu əvəzləmək üçün ermənilər Azərbaycana qarşı daha kəskin və təxribatçı bəyanatları çoxaldacaqlar. Mən istisna etmirəm ki, təmas xəttində bizə qarşı təxribatlara əl ata bilərlər. Onların marağı ondan ibarətdir ki, biz ermənilərə zərbə vuraq və daxildəki prosesləri məhz Azərbaycan istiqamətində yönəltsinlər. Onların taktikası təxminən belədir. Təbii ki, bu taktikaya bizim də qarşılıq verməyimiz lazımdır və fikrimcə, olacaq. Biz həmişə vurğulamalıyıq ki, onlar təxribat edirlər. Yoxsa biz erməniləri vururuq, yaxud vuracağıq, kimi bəyanatlara ehtiyac yoxdur. Nə qədər çox düşmənin təxribatlara əl atdığını bəyan etsək, bizimçün daha yaxşıdır.

– Belə demək olarmı ki, Ermənistan bu dəfə aprel döyüşlərindəki kimi, təxribatlara əl atsa, əməliyyatlar müəyyən ərazi il məhdudlaşmamalıdır, sonadək gedilməlidir?

– Hamımız Allaha dua edirik ki, belə olsun. Amma hesab etmirəm ki, bunu rəsmi şəkildə demək lazımdır. “Təxribata cavab olaraq vurduq”, demək kifayətdir. Ermənilər sülhdən danışa-danışa gəlib 20 faiz torpağımızı işğal edib. Onlar səhərdən-axşamadək sülhdən danışırdılar. Biz də onlardan nəsə öyrənməliyik, yoxsa yox?

– Necə bilirsiniz, danışıqlara limit tərtib etməyin zamanı çatmayıbmı?

– Rəsmi limitin tərəfdarı deyiləm. Çünki danışıqlarda heç vaxt biz tərəfdən rəsmi limit qoyulmamalıdır. Biz deməliyik ki, erməni tərəf elə şərait yaradıb ki, danışıqlar mənasını itirir. Yenə də deyirəm, biz onların təxribatına cavab olaraq nə isə etməliyik. Çünki beynəlxalq səviyyədə təbliğatın öz qaydaları və xüsusiyyətləri var. Daxili siyasətdə təbii, bəzən tələb olunur ki, ictimai rəy nəzərə alınaraq danışılsın. Amma beynəlxalq təbliğatda bu fikir vurğulanmalıdır ki, Ermənistanın danışıqlar prosesinə təxribatçı mövqeyi və əməlləri gətirib ona çıxarıb ki, faktiki olaraq danışıqlar yoxdur.

– Maraqlısı budur ki, həm Armen Sərksiyan, həm də Nikol Paşinyan Qarabağ danışıqlarında iştirak etmək istəyir. Danışıqlar üçün növbəti təşəbbüs olarsa, sizcə, bu prosesdə Azərbaycandan kim iştirak etməlidir?

– Əvvəlcə gərək ermənilər öz aralarında uzun-uzadı diskussiya aparsınlar, dəqiqləşdirsinlər ki, danışıqlarda kim iştirak edəcək. Ümumiyyətlə, onlar tərəfdə üç “namizəd” var, Bako Saakyan da iştirak etmək istəyir. (gülür). Hələ onlar öz aralarında bir qərara gəlsinlər. İkincisi, o demək deyil ki, biz hamıya razılıq verəcəyik. Demək olar ki, ermənilər danışıqlar prosesini məhv ediblər. Ter-Petrosyanın vaxtilə dediyi kimi, bu, onların ən böyük səhvləridir. Maraqlı bir şeydir ki, Paşinyan Ter-Petrosyanın tərəfdarı idi, amma indi Petrosyan onu tənqid edir.

Danışıqların perspektivinə gəldikdə, belə bəyanatlar olsa, mən inanmıram ki, Azərbaycan bunlarla danışmağa çox həvəsli olacaq. Ermənilər və həmsədrlər əgər danışıqların bərpasını istəsələr, demək, ortaya hansısa real fikirləri qoymalıdırlar. Bu fikirlər isə bu və ya digər şəkildə tərəflərin mövqeyinə əsaslanaraq hazırlanır və irəli sürülür. Biz Paşinyandan elə bəyanatlar eşitdik – onlarla bağlı yuxarıda fikrimi bildirdim – bunlar Azərbaycan üçün heç bir maraq kəsb etmir…

– Tofiq bəy, yeri gəlmişkən, hansısa vəzifə ilə bağlı sizə təklif gəlməyib ki?

– (gülür) Yox. Hamı soruşur, amma… İndiki vəzifəm məni tam qane edir. Zəng edirsiniz, nələrisə müzakirə edirik. Hər halda ictimaiyyətə xidmət edirəm. Hesab edirəm ki, bunun kiçik də olsa, ictimaiyyətə xeyri var. Mən sərbəst olanda bəzi məsələləri daha səmimi, açıq demək imkanım olur. Azdan-çoxdan bunun da xeyri var…