Ərdəbilin bir imam cüməsi var – Ayətullah Seyyid Həsən Amili. Adam yaxşı Azərbaycan türkçəsi ilə danışır. Amma nə illah edirik, onu inandıra bilmirik ki, İranla Azərbaycan arasındakı sərhədlər 31 dekabr 1989-cu ildə dağıdılıb. Cənab Amili iki ayağını bir başmağa dirəyib iddia edir ki, hadisə 19 Yanvar 1990-cı ildə baş verib. Biz də belə olmadığını sübuta yetirmək üçün həmin dövrdə çəkilmiş videoları yayımladıq. Düşündük ki, yəqin, ayətullah həzrətləri inkar mümkün olmayan kadrlara baxıb səhvini düzəldər. Di gəl ki, o, tarixi saxtalaşdırmaq şakərindən əl çəkmək istəmir. Biz də hadisənin aktiv iştirakçılarından olan ADP sədri Sərdar Cəlaloğluya  üz tutduq.

Sərdar bəyin Ovqat.com-a müsahibəsini təqdim edirik.

-Sərdar bəy, Ərdəbilin imam-cüməsi israr edir ki, sərhəd hərəkatı 19 yanvar 1990-cı ildə baş verib və həmin gün Dünya Müsəlman Azərbaycanlılarının Həmrəylik günü elan olunmalıdır.  O tarixi hadisənin iştirakçısı kimi, ayətullah həzrətlərinə nə deyərdiniz?

-Əvvəla, 31 dekabr 1989-cu ildə baş verən sərhəd hərəkatı yalnız Azərbaycanla bağlı hadisə deyildi. O vaxt dünyada parçalanmış xalqların birləşməsi prosesi gedirdi. Xüsusilə Berlin divarlarının sökülməsi parçalanmış xalqların bütövlük idealı üçün örnək təşkil edirdi və Azərbaycan xalqı da 31 dekabr 1989-cu ildə bu prosesə qoşularaq ölkəsinin şimalı ilə cənubu arasındakı sərhədləri sökmüşdülər.

İkincisi, ayətullah tarixi təhrif edib müsəlman xalqlar arasında süni ixtilaflar yaratmaqdansa, islami vəhdət məsələlərindən danışsa, daha doğru hərəkət etmiş olar. Bilirsiniz ki, Qüds günü Ümumdünya Müsəlmanlarının Həmrəylik günü elan edilib. Milliyyətindən asılı olmayaraq bütün müsəlmanlar bu gün islami vəhdət ideyası ətrafında birləşib dünya imperializminə qarşı mövqe ortaya qoyurlar. Ayətullah Amilinin bir din xadimi kimi daşıdığı missiyaya bu cür hər kəs tərəfindən mənimsənilən ideyalar irəli sürmək yaraşar. Tarixi saxtalaşdırmaq, hər kəsin gözü qarşısında baş verən hadisələri təhrif etmək, dolayısıyla həqiqətdən uzaq fikirlər səsləndirmək ilk növbədə onun dini statusuna uyğun gəlmir...

-Ayətullahın irəli sürdüyü təklifdə ən çox diqqətimi çəkən məqam “müsəlman azərbaycanlılar” ifadəsidir. Biz bilirik ki, Azərbaycan türklərinin böyük əksəriyyəti müsəlmandır. Elədirsə, insanlarımızı bu cür fərqləndirmək nə dərəcədə doğrudur və nəyə xidmət edir? Amili bununla İrana bağlı olmayan azərbaycanlıları təkfir etmirmi? Edirsə, onun təkfirçi İŞİD-çilərdən nə fərqi var?

-Az miqdarda azərbaycanlı var ki, başqa dinlərə dinlərə qulluq edir. Hər bir millət kimi, azərbaycanlılar arasında da ateistlər var. Dini əqidəsindən asılı olmayaraq, onların hamısı azərbaycanlıdır və buna görə milləti bir neçə yerə ayırmaq olmaz. Görünür, Amilinin Rum surəsinin 31-32-ci ayəsindən xəbəri yoxdur. Həmin ayədə Allah buyurur ki, dindarları parçalayanlar, araya təfriqə salanlar müşrikdirlər (Sərdar bəyin istinad etdiyi ayədə deyilir: “Tövbə edərək Ona tərəf qayıdın, Ondan qorxun, namaz qılın və müşriklərdən olmayın. O kəslərdən ki, öz dinlərini parçaladılar, bölük-bölük oldular və hər bir dəstə özündə olana sevinər” (“Rum” 31-32) – Ovqat.com). Ümumiyyətlə, İran ayətullahlarının dinlə, milli münasibətlərlə bağlı bəyanatları nə dini ehkamlara, nə də dünyəvi prinsiplərə sığır. Onların fitvalarında həddindən artıq İslama zidd fikirlərə rast gəlmək mümkündür. Ən məşhurlarının belə əsərlərinə baxırsan, dinə zidd çox ciddi məqamlarla rastlaşırsan. Bu da İranda dinin siyasiləşməsi ilə bağlıdır. Özünüz də bilirsiniz ki, İranda dinlə siyasət iç-içədir. Ona görə də bəzən dinlə siyasət toqquşanda dini liderlər belə, siyasətə üstünlük verirlər. Amilinin “müsəlman azərbaycanlılar” kəşfində də siyasi çalar daha ağır basır. Əgər söhbət azərbaycanlıların birləşməsindən gedirsə, dini görüşündən asılı olmayaraq, bütün Azərbaycan xalqı vəhdət halında olmalıdır...

-Məsələ burasındadır ki, ayətullah Amiliyə görə, sərhəd hərəkatının qayəsi Azərbaycanı birləşdirmək olmayıb. Guya, biz ona görə sərhədləri sökmüşük ki, tarixi torpaqlarımız olan İrana birləşək.

-Amili düz deyir. İran bizim tarixi torpaqlarımızdır. Azərbaycan türkləri 1000 ildən artıq İran ərazisində öz böyük imperiyalarını qurub, nəinki farslara, həm də dünyaya ağalıq edib. Nə Səfəvilərin, nə Əfşarların, nə də Qacarların farslara aidiyyəti olmayıb. Farslar bizim tərkibimizdə kiçik bir əyalətimiz, azsaylı etnik qrupumuz olub, mərkəzi şəhərləri də Şiraz idi. Biz həqiqətən də o zaman sərhədləri sökəndə tarixi torpaqlarımızı bərpa etmək məqsədi qarşıya qoymuşduq. Qayəmiz İran adlanan coğrafiyada öz bütöv dövlətimizi qurmaq idi və o gün mütləq gələcək. Farslar o zaman yenə də bizim tərkibimizdə özlərini xoşbəxt hiss edəcəklərsə, nə gözəl. Amili də yəqin bunu nəzərdə tutub elə danışıb. Çünki o boyda ayətullah bilməmiş olmaz ki, İran coğrafi addır və indiki adını 1925-ci ildə alıb. O dövrə qədər isə həmin ərazidə Qacariyə dövləti hökm sürüb. Tarixin heç bir anında bu coğrafiyada qurulan dövlətlərə İran deyilməyib. Türk hakimiyyətlərindən əvvəl də bu ölkə İran yox, ya Sasani, ya da Əhmənilər adlanıb. Bu mənada İran sözünün özü qondarmadır. Millət adı yox, coğrafiya adı bildirib. Bu coğrafiyanın bir hissəsində əfqanlar, bir hissəsində farslar, bir hissəsində isə türklər yaşayıb. Ərəblər də, kürdlər də, peştunlar da bu tarixi ərazimizin etnik qruplarından sayılıblar. Azərbaycan da İran kimi ərazinin adıdır. Bu baxımdan coğrafi anlayışı siyasi anlayış kimi təqdim etmək siyasi savadsızlıqdır. Biz o vaxt Azərbaycanın bütövlüyü hədəfində birləşmək istəyirdik. Bizim fikrimizə görə, Tehran da daxil olmaqla indiki İranın şimal hissəsi Azərbaycan türklərinin torpağıdır və vahid bir dövlət kimi birləşməlidir.

-Deyirsiniz, yəni Tehran da Azərbaycana aiddir?

-Əlbəttə. Tehran da Azərbaycan ərazisinə daxildir.

-Bayaq bir söz dediniz: Farslar Azərbaycan türkünün minillik tarixi torpaqlarında yaşayan etnik qrup olub və yenidən bizə birləşmək istəsələr, etiraz etmərik...

-Təbii. Kim buna etiraz edər? Biz tarixən fars qardaşlarımıza özümüzün bir parçası kimi baxmışıq. Tarixən farslar da, əfqanlar da, kürdlər də və s. kimi xalqlar da bizim tarixi dövlətimizdə özlərinin ən xoşbəxt dövrlərini yaşayıblar. Nə zaman ki, dünya imperializmi Azərbaycan türklərinin Ana Vətənlərini paramparça etdi, hamımız kimi, indiki İran ərazisində yaşayan xalqların da bədbəxtlikləri məhz o dövrdən başladı. Əfqanistanda indiyədək müharibə gedir, İranda farsların özü də islam niqabına bürünmüş fars şovinizmindən əziyyət çəkirlər, qlobal imperailizmin qurbanlarına çevriliblər. Tarix sübut edir ki, bu ölkələrin insanlarını yalnız türklər bir arada tuta bilər. Çünki biz başqa xalqlara yuxarıdan aşağı baxmamışıq. Hamısını özümüzdən bilib, milli kimliklərini qorumuşuq. Fars mədəniyyətini dünyaya yaymışıq. İndi İran rejimi nə edir? Yaxın Şərqə siyasiləşmiş şiə ideologiyası yayaraq insanları üz-üzə qoyur. Məzhəb müharibələrini qızışdırır. Nəticədə İran xalqının sərvətləri dindaşlarının qanını tökən ideoloji müharibələrə sərf olunur. İraqda, Suriyada, Yəməndə günahsız insanların qanı tökülür. Tarixi ərazilərimizdə öz hakimiyyətimizi bərpa edəndən sonra bütün bu insanlığa yaraşmayan halların da qarşısı alınacaq. Orta Asiyadan Avropaya qədər geniş ərazilərdə böyük iqtisadi və hərbi güc ortaya çıxacaq. O zaman ABŞ da indiki kimi İranı müharibə, iqtisadi sanksiyalarla təhdid edə bilməyəcək. Ona görə də, bu ərazilərdə yaşayan xalqlar – farslar, peştunlar, kürdlər azad olmaq istəyirlərsə, yenidən Azərbaycan-türk hakimiyyətini qəbul etməlidirlər.

-Məni bir məsələ maraqlandırır. Niyə İran ayətullahlarının Azərbaycan tarixini saxtalaşdırmaq cəhdlərinə rəsmilərimiz cavab vermirlər? Axı söhbət burada Azərbaycanın rəsmi günlərini və tarixini saxtalaşdırmaqdan gedir.  Bilirsiniz ki, 31 dekabrın Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü olması barədə fərmanı Heydər Əliyev imzalayıb. Özgə vaxt hamısı Heydər Əliyevin siyasi irsinə sədaqətdən dəm vururlar. Belə götürəndə, onun ən böyük siyasi irsi elə Həmrəylik Günüdür. İranın bir ayətullahı çıxıb bu irsə dil uzadır. Bizim XİN isə susur. İranın Bakıdakı səfirini çağırıb hesabat tələb etmir.

-Amili kimdir ki, ona XİN cavab versin? Hansısa bir imam cüməyə Xarici İşlər naziri cavab verməlidir?

-O, tək imam cümə deyil axı, həm də İranın dini lideri Xameneinin nümayəndəsidir.

-Deməli, dini xadimdir də. Azərbaycan hökuməti gedib başını bir dini xadiminə qoşmalıdır? 

-Razılaşmıram. Xamenei təkcə dini xadim deyil. İran teokratik dövlət olduğundan o, həm də bir nömrəli siyasi rəhbərdir.

-Hər bir dövlət başqa dövlətin siyasi xarakterinə görə yox, öz siyasi xarakterinə görə ritorikasını müəyyənləşdirir. İran teokratik dövlət olsa da, Azərbaycan dünyəvi dövlətdir. Hərəkətlərini də öz siyasi xarakterinə görə tənzimləyir. Bilirsiniz ki, Xamenei İran siyasətini müəyyənləşdirən şəxs olmasına baxmayaraq, dini lider adını daşıyır. Rəsmi status baxımından İranın siyasi rəhbəri prezident Ruhanidir. Ruhani belə bəyanat versəydi, sözsüz ki, Azərbaycan rəsmi dairələri öz dövlətçilik ənənələrinə uyğun olaraq, onun cavabını verərdilər. Amma bunu dini liderin nümayəndəsi dediyi üçün ona bizim rəsmilərimizin cavab verməsi siyasi etiketə uyğun gəlmir.

-Bəs bizim dini liderimiz niyə Amiliyə cavab vermir? O ki özünü bir vaxtlar Heydər Əliyevin şeyxi elan etmişdi.

-Bizim dini liderimiz yoxdur. Azərbaycanda din  siyasətdən ayrıdır. Dini dövlət olmadığımıza görə elə bir status daşıyan adamımız da yoxdur.

-Bəs Allahşükür Paşazadə kimdir?

-Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə bizim klassik mənada başa düşdüyümüz dini rəhbər deyil. Onun bu cür qabiliyyəti də yoxdur. İrandan gələn basqılara cavab verməməsinin əsas səbəbi də budur. Onun yarıtmaz mövqeyinin nəticəsidir ki, Azərbaycan müsəlmanları özlərini İranın dini təsiri altında hiss edirlər. O gün mənim vəkillərim dindarlarla görüşüb və onları seçkiyə çağırıblar. Dindarlar deyiblər ki, bizim dinimiz seçkilərdə iştirakı qadağan edir. Görün, İran dindarlar arasında nə qədər zərərli təbliğat aparıb ki, onlar seçkidə belə iştirak etmək istəmirlər. Bəs sən cəmiyyəti necə dəyişəcəksən? Belə çıxır ki, bunlar Azərbaycanda siyasi dəyişikliklərin yalnız bir yolunu bilirlər – inqilab, dövlət çevrilişi, üsyan... Dindarları bu cür maarifləndirmək həm Azərbaycan üçün, həm də dinin özü üçün çox təhlükəlidir.

-Bu təhlükəyə qarşı hansı tədbirlərin həyata keçirilməsini vacib sayırsınız?

-Mənə elə gəlir ki, Azərbaycanda bu təhlükədən yayınmaq üçün atılacaq ilk addım düzgün ideoloji işin qurulmasıdır. Bu işdə media orqanlarının, xüsusilə televiziyaların üzərinə çox iş düşür. Bizdə isə bu gün televiziyalarda nə din, nə də siyasət barədə ciddi müzakirələr, polemikalar, təbliğatlar aparılır. Hökumət elə bil dindən, siyasətdən qorxur. İran mollaları ağzına gələni danışırlar, televiziyaları, mətbuat orqanları bizi təhqir etməkdən çəkinmirlər. Gah tarakana, gah dişini tualet fırçası ilə yuyan cahil birinə bənzədirlər. Türklərə açıq-açığına “xər” deyirlər. Dəfələrlə Azərbaycan türklərinin əleyhinə karikaturalar, kitablar çap etdirirlər, şeirlər yazırlar. Bizimkilər isə sanki səsini çıxarmağa çəkinirlər. Halbuki, İran bizdən nə qədər güclü olsa da, haqq tərəfdə olan bizik. Haqq hər şeydən güclüdür. Əksinə, güclünün qarşısında susmaq insanı daha da kiçildir. Bir millət özünü qorumaq istəyirsə, haqsız hücumlara müqavimət göstərməyi bacarmalıdır.

Azərbaycanın ən böyük problemlərindən biri ateizmindən çıxıb yanlış dini inancların, mövhumatın içərisinə düşməyidir. Görün, nə gündəyik ki, XXI əsrdə yaşayırıq, amma hansısa dələduzun qaloş pirinə pənah aparır və ondan mədəd umuruq. Bunun günahı kimdədir? Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin bir nömrəli vəzifəsi dini dəyərləri təbliğ etməkdir. İndiyə qədər QMİ-nin dilindən bu cür cəhalətə, xurafata qarşı bir kəlmə də söz eşitməmişik. Ya siyasi konyukturaya hesablanmış çıxışlar edirlər, ya da özləri xurafat yayırlar...

-Yeri gəlmişkən, İran prezidenti Həsən Ruhani Azərbaycana gələndə İran səfirliyində bizim şeyxülislamı qəbul etmiş və ölkəsinə qayıtdıqdan sonra öz rəsmi səhifəsində bildirmişdi ki, Allahşükür Paşazadə mənə hesabat, mən isə ona təlimat verdim. Biz sayt olaraq bu hadisə ilə bağlı nə qədər məsələ qaldırdıq, şeyxin ofisinə sorğu göndərdiksə də, heç bir cavab ala bilmədik. Özünün aşağılanmasına belə cınqırını çıxara bilməyən şeyxülislamdan daha nə gözləyirsiniz?

-Bizim şeyxülislam cəsarətsiz adamdır. Bir-iki dəfə onunla İran səfirliyinin iftarında iştirak etmişəm. Bizim şeyx faktiki olaraq 3 ölkənin müsəlmanlarının dini lideridir. Amma namaz vaxtı gedib İranın burdakı dini nümayəndəsi Seyid Əliəkbər Ocaqnicadın arxasında dayanıb namaz qılırdı. Düşünə bilirsinizmi, mən bunun bir siyasi anlam daşıdığını, bir partiya sədrinin bir başqa dövlətin din adamına uymasının səhv anlaşıla biləcəyini düşünür, təkbaşına namaz qılmağa üstünlük verirəm. Bizim dini rəhbərimiz isə İran dini liderinin neçənci dərəcəli nümayəndəsinin arxasında dayanmağı özünə rəva bilir. Halbuki, həm siyasi, həm də dini baxımdan Ocaqnicad bizim şeyxin arxasında dayanmalıdır. Yəni bizim şeyxin özü də imkan verir ki, onu üstələsinlər. Görünür, dini savad və əməl baxımından dili o qədər uzun deyil və öz yerini bilir. Qorxur ki, İran ayətullahları dindarları ona qarşı qaldıra bilər. Bildiyimiz kimi, bizdə təqlid mərcii olmadığına görə, şiələrin bir qismi İrana, bir qismi isə İraqa bağlıdır. Halbuki, sovet hakimiyyəti dövründən əvvəl Azərbaycanın elə böyük din adamları var idi ki, İranda onları təqlid edirdilər. İndisə şeyximizin özü kimisə təqlid edir və başqasının arxasında dayanıb namaz qalır.

Söhbətləşdi: Heydər Oğuz