Melinda Haring

“Atlantic Council” 

İyulun 17-də Rusiya BMT-nin vasitəçiliyi ilə həyata keçirilən Qara Dəniz Taxıl Təşəbbüsündən çıxdı və bu, Ukrayna iqtisadiyyatına sarsıdıcı zərbə vurdu və qlobal ərzaq təhlükəsizliyini pozdu. Taxıl nəqlinin dayandırılması daha geniş strateji problemin yalnız bir əlamətidir. Ən böyük məsələ odur ki, Moskva 7 ölkənin paylaşdığı Qara dənizi Rusiya gölünə çevirmək yolundadır.

Putinin bundan qurtulmasına icazə vermək təkcə Ukrayna üçün deyil, bütün region üçün fəlakətli nəticələrə səbəb ola bilər. ABŞ-ın Avropadakı qüvvələrinin keçmiş komandanı Ben Hodges bu mənada haqlıdır: “Qərbin gələcəyi Qara dənizdə həll oluna bilər və Vaşinqton buna hazır deyil. Biz oyuna girməliyik”.

Rusiyanın niyyətində heç bir səhv yoxdur. Moskva Ukraynanın dünya bazarlarına çıxışını kəsməkdə qərarlıdır və bütün Qara dəniz regionu üzərində öz hökmranlığını möhkəmləndirmək niyyətindədir. Son bir neçə həftədir Rusiya qüvvələri Ukraynanın əsas liman şəhəri Odessadakı taxıl anbarlarına, eləcə də Ukraynanın ən mühüm alternativ ixrac marşrutu kimi xidmət edən Dunay çayı üzərindəki limanlara hava zərbələri endirir. Bu Dunay hücumlarından biri təhlükəli şəkildə NATO üzvü Rumıniyaya yaxınlaşdı.

Ben Hodges

Bu arada Rusiya özünün Qara dəniz limanlarından xarici dünyaya külli miqdarda taxıl və gübrə ixrac etməyə davam edir, tez-tez sanksiyalardan yayınmaq üçün hiylə işlədir. Bunu davam etdirmək üçün Putin Qara dənizi paylaşan digər ölkələrə sataşmağı və qorxutmağı belə, gözə alıb.

ABŞ və onun müttəfiqlərinin edə biləcəyi hərəkətlər açıq şəkildə məhduddur. 1936-cı il Montrö Konvensiyasına əsasən, Bosfor boğazından keçidə nəzarət edən Türkiyə 2022-ci ilin fevralında rusların Ukraynaya genişmiqyaslı işğalına başladıqdan sonra xarici hərbi gəmilərin Qara dənizə girməsinə qadağa qoyub. Qara dənizdə yalnız NATO müttəfiqlərinin gəmiləri qalıb. Lakin NATO bir neçə dəfə Rusiya təyyarələri ilə qarşıdurma ilə nəticələnən dəniz üzərindəki beynəlxalq hava məkanında uça bilir.

Qərbin Rusiyanın Qara dənizdə hökmranlıq cəhdlərinə qarşı bir neçə yolu var. Hər şeydən əvvəl, o, Ukraynaya şansları bərabərləşdirmək üçün əlavə hərbi resurslar verə bilər. Bu, Rusiya raketlərindən qorunmaq üçün Odessa və digər liman şəhərləri ətrafında zenit müdafiəsinin gücləndirilməsinə kömək edər.

ABŞ prezidenti Co Bayden də Kiyevə kifayət qədər gəmi əleyhinə raketlər göndərməlidir ki, Ukrayna Rusiyanın nəzarətində olan öz ərazilərini, o cümlədən Krımdakı Qara dəniz limanlarını hədəf alsın. Bunun Rusiya gəmiləri üçün beynəlxalq sığorta xərclərinin artırılmasına təsir edər. Son həftələr Ukrayna artıq özünün dənizdə uçan dronları ilə Rusiya donanmasının ürəyinə qorxu salmağa qadir olduğunu göstərib. Ukrayna ordusu kifayət qədər gəmi əleyhinə raketlərlə daha çox şeylər edə bilər.

Ağıllı şəkildə idarə olunan maliyyə və maddi-texniki yardım da uzun bir yol keçir. Ukraynanın taxıl tacirləri mənə dedilər ki, ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Maliyyə Korporasiyasından alacaqları 200-300 milyon dollarlıq sığorta onlara gələcək hücumlarda dəyən zərəri ödəməyə kömək edə bilər.

Qara dəniz blokadasını yarmaq: Rusiyanın Ukrayna taxılına qarşı müharibəsinə necə qarşı çıxmaq olar?

Bu arada, Brüssel fermerləri qonşularından şərqə daha ucuz ixracat təhlükəsi hiss edən beş Avropa İttifaqı ölkəsinin Ukrayna taxılına tətbiq etdiyi cari qadağaya qarşı səylərini gücləndirməlidir. Bunu etmək olar, lakin siyasi cəhətdən çətindir, xüsusən də Polşanın qarşıdan gələn seçkilər ərəfəsində olması səbəbindən.

Digər kiçik, lakin potensial olaraq faydalı tədbir Avropa İttifaqı tərəfindən maliyyələşdirilən Yunanıstanın Aleksandrupolis limanında ayda 200.000 tona qədər taxıl ixracının saxlanıla biləcəyi limanın təkmilləşdirilməsini sürətləndirmək olardı. Ukrayna öz taxılını Bolqarıstan və Rumıniya vasitəsilə oraya göndərə bilərdi.

Bütün bu təkliflər daha böyük bir məsələyə işarə edir: Rusiyanın Qara dənizə nəzarəti məsələsinə təsirli cavablar tapmaq bütün region üçün hərtərəfli strategiyanın formalaşdırılması lazımdır. Rusiyanın 2023-cü il taxıl blokadası tamamilə proqnozlaşdırıla bilərdi, lakin ABŞ və Avropa İttifaqı nədənsə bunu qabaqcadan planlaşdırmadı və ya Moskvanın alternativ Dunay marşrutuna hücum etmək cəsarətinə sahib olacağını təmin etmədi.

Bəzi siyasətçilər bu uzaqgörənliyin olmamasının fərqinə vardılar. Məhz belə bir Qara dəniz strategiyasının yaradılmasını nəzərdə tutan qanun layihəsi hazırda ABŞ Senatının Xarici Əlaqələr Komitəsindən keçir. Ancaq bu cür planlar əvvəllər də hazırlanmışdı, lakin heç nəticəyə gətirib çıxarmamışdı. Ola bilsin ki, prezident Bayden və bəzi aparıcı respublikaçıların bir araya gəlmələrinin və sözügedən Qara dəniz strategiyasına doğru irəliləməyin vaxtı çatıb. Ukrayna daha çox tərəddüd edə bilməz.

Tərcümə etdi: Ovqat.com