Adəm İsmayıl
 
Müxtəlif dövlət modelləri və inkişaf yolları 1991-ci ildə dağılmış Sovet İttifaqının qalıqları üzərində qurulmuş Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyini, onun gələcək taleyinin kifayət qədər alternativ seçimini müəyyən edirdi. Şübhəsiz ki, Azərbaycan dövlətçiliyinin gələcəyi ölkənin tarixi xüsusiyyətlərini, mentalitetini və iqtisadi inkişafını nəzərə alaraq düzgün, uzaqgörən oriyentasiyadan və ən uyğununun tətbiqindən asılı idi. Məhz demokratik rejimli respublika dövlət sistemi əvvəlcə dövlətin ayrılmaz konteksti oldu.
 
Lakin dünya sivilizasiyasının göstərilən əsas axınında Azərbaycanın səmərəli inkişafını təmin edə biləcək modelin qurulması yeni Azərbaycan Respublikasının gəmisinin sükanı arxasında dayanan siyasi qüvvələrin gücündən kənarda idi.
 
 
1993-cü ildə Azərbaycan Respublikası vətəndaş müharibəsi və dövlət müstəqilliyini tamamilə itirilməsinə yönəlmiş uçuruma yuvarlanırdı. Vəziyyətin dramatikliyi Azərbaycan xalqının bütün nəzərlərini onun xilasının yeganə həyatverici mənbəyinə - Heydər Əliyev şəxsiyyətinin dühasına, onun beynəlxalq nüfuzunun böyüklüyünə, ağlının əzəmətinə və hikmətinin tükənməzliyinə yönəltdi. Böyük dövlət xadimi Heydər Əliyev isə hər şeyə rəğmən öz xalqını onsuz da yaxınlaşmaqda olan qardaş qırğınından xilas etmək, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini qoruyub saxlamaq və möhkəmləndirmək üçün fədakarcasına köməyə gəldi.
 
Ermənistanın Azərbaycana qarşı genişlənən ərazi ekspansiyasının fonunda Heydər Əliyev Bakıya qayıtdıqdan sonra, demək olar ki, hər gün mətbuatda çıxış edir, aparıcı dövlətlərin səfirləri və ATƏT-in Minsk Qrupunun üzvləri ilə hərbi əməliyyatların dayandırılması və münaqişənin həlli, işğal olunmuş ərazilərin təcili olaraq işğaldan azad edilməsinin zəruriliyi ilə bağlı intensiv danışıqlar aparırdı. Sentyabrın 24-də Heydər Əliyev Moskvaya yola düşür və burada Azərbaycanın MDB-yə daxil olması haqqında saziş imzalayır.
 
1993-cü il oktyabrın 3-də Heydər Əliyev ümumxalq seçkilərində 98 faiz səs toplayaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçildi. Yaramış kritik şəraitdə həyati zərurət kontekstində 1993-cü il noyabrın 1-də Azərbaycan dövlətinin başçısı özünün rəhbərlik etdiyi Dövlət Müdafiə Şurasının yaradılması haqqında qərar qəbul edir.
 
1993-cü il noyabrın 2-də Prezident Heydər Əliyev Azərbaycan xalqına müraciətində onları Vətənin müdafiəsinə qalxmağa çağırdı. Ali Baş Komandanın bu tarixi müraciəti hələ SSRİ Silahlı Qüvvələri sıralarında hərbi xidmət təcrübəsi keçmiş minlərlə könüllünün Milli Ordu sıralarına daxil olmasının səbəbi oldu. Prezident Heydər Əliyev şəxsən münaqişə zonasında yerləşən hərbi hissələrə baş çəkdi, onların texniki təminatı və hərbi hazırlıq səviyyəsi ilə tanış oldu.
 
Heydər Əliyevin müraciətindən ruhlanan, onun qayğısı və öz sıralarının möhkəmləndirilməsi istiqamətində konkret fəaliyyətləri sayəsində Azərbaycan ordusu üç istiqamətdə hücuma keçdi. Dağlıq Qarabağın şimal-şərqinə hücum erməniləri Ağdərə rayonunun bir sıra kəndlərini tərk etməyə məcbur etdi. Cənub-şərqdə, yanvarın 6-da Azərbaycan Horadiz dəmir yolunun Araz üzərindəki hissəsini geri qaytardı və şimala, Füzuliyə doğru hərəkət etdi. Nəticədə, Horadiz qəsəbəsi və Füzuli rayonunun 22 kəndi işğaldan azad edildi.
 
Azərbaycanın ən böyük hücumu 1994-cü ildə şimal-qərb istiqamətində də baş verib. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əks-hücum əməliyyatları nəticəsində ciddi, bərpası mümkün olmayan itkilər Ermənistanı danışıqlar masası arxasına oturmağa məcbur etdi.
 
1994-cü il mayın 8-də Bişkəkdə Azərbaycan və Ermənistan parlamentlərinin sədrləri arasında ATƏT-in Minsk Qrupunun və Rusiyanın vasitəçiliyi ilə imzalanmış və 1994-cü il mayın 12-də qüvvəyə minmiş atəşkəs sazişi münaqişənin reallığını əks etdirirdi. Keçmişin Bismark, Morgentau, lord Palmerston kimi diplomatik korifeylərinin həsəd aparacağı Heydər Əliyevin beynəlxalq aləmdə incə, strateji əsaslandırılmış və taktiki cəhətdən düzgün addımları BMT Təhlükəsizlik Şurasında Qarabağ torpaqlarının zəbtini pisləyən dörd qətnamənin qəbul edilməsinə töhfə verdi ki, bunlar işğal altında olan ərazilərin Ermənistan tərəfindən qeyd-şərtsiz işğaldan azad edilməsinə çağırır. 1994-cü ildə İslam Konfransı Təşkilatının sammitində Ermənistanın işğalçı ölkə kimi tanınması ilə bağlı qətnamənin qəbul edilməsinə məhz Heydər Əliyevin nüfuzu təsir etdi.
 
Ümummilli lider Heydər Əliyev sosial-iqtisadi bazanın möhkəmləndirilməsi və daha da inkişaf etdirilməsi üçün dövlətin kursunu işləyib hazırladı, çünki Azərbaycanın dövlət-ərazi kompleksinin bərpası, beynəlxalq nüfuzunun yüksəldilməsi yalnız ölkənin qüdrətli sənaye dövlətinə çevrilməsi ilə mümkün oldu. Bu perspektivdə investisiya prosesləri və ən qabaqcıl dünya texnologiyalarından istifadə üçün əlverişli şəraitin yaradılması çox vacib idi.
Ölkə iqtisadiyyatına, ilk növbədə, respublikanın neft sənayesinə investisiyaların cəlb edilməsi prioritet vəzifə idi ki, onun həlli əsasən Qərbin texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrində cəmləşmişdi.
 
Heç kimə sirr deyil ki, Xəzərin Azərbaycan sahilləri zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına malikdir. 6 avqust 1997-ci il tarixli “New York Times” qeyd edirdi ki, Xəzərin sənaye və ya karbohidrogen ehtiyatları 200 milyard barel neftdən, o cümlədən hazırkı qiymətlərlə 4 trilyon ABŞ dolları dəyərində qiymətləndirilən analoji qaz ehtiyatlarından ibarətdir. Bəzi rus geoloqlarının proqnozlarına görə, Xəzər hövzəsində neft ehtiyatlarının ümumi həcmi 7 milyard ton (təxminən 50 milyard barel) təşkil edir. Bu hal digər geosiyasi və geoiqtisadi amillərlə birlikdə dünyanın iri nəqliyyat-energetika korporasiyaları tərəfindən ölkəmizə ciddi diqqət cəlb etmiş, ondan Heydər Əliyev tərəfindən respublikada sosial-iqtisadi sabitliyin təmin edilməsi və onun qüdrətli dövlətinin formalaşması maraqlarında, yanacaq və sənaye bazası üçün istifadə edilmişdir. O, neft və qaz ehtiyatlarında maraqlı olan, respublikanın iqtisadiyyatına sərmayə yatırmaq istəyən, dənizin dərin qatlarında neft və qaz hasilatı üçün qabaqcıl texnologiyalara malik olan hər bir dövlətlə əməkdaşlıq etmək arzusunda olduğunu birmənalı şəkildə bəyan etdi.
 
1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıdakı “Gülüstan” sarayında “Əsrin müqaviləsi” adlı ilk transmilli müqavilə imzalandı. “Azəri”, “Çıraq” və “Günəşli” yataqlarının birgə işlənməsinə dair ilk sazişin imzalanması Azərbaycanın neft sənayesi tarixində yeni dövrün başlanğıcı oldu. Bu tarixi sənədin imzalanma mərasimində 7 ölkədən 11 neft şirkəti təmsil olunub. Müqaviləyə əsasən, dünyanın ABŞ, Rusiya, Fransa, Türkiyə, Böyük Britaniya, Norveç kimi dövlətlərinə məxsus aparıcı şirkətlər 10 milyard ABŞ dolları məbləğində müştərək vəsait yatıraraq, Xəzərin Azərbaycan sektorunda 30 il ərzində 50 milyard dollarlıq 511 milyon ton neft hasil etməyi hədəfləyiblər.
Azərbaycan adambaşına düşən xarici sərmayənin həcminə görə keçmiş Sovet İttifaqı respublikaları arasında birinci yeri tutur və bu göstəriciyə görə Şərqi Avropanın bir çox ölkələrini qabaqlayır. Azərbaycan Respublikasının həyata keçirdiyi yeni neft strategiyasının və enerji təhlükəsizliyi siyasətinin uğurla həyata keçirilməsi ilə ölkənin beynəlxalq nüfuzu ardıcıl olaraq yüksəlməyə başladı.
 
1997-ci il noyabrın 12-də Bakıda “Əsrin müqaviləsi” çərçivəsində hasil edilən ilkin Azərbaycan neftinin Bakı-Novorossiysk boru kəməri ilə dünya bazarlarına nəqli münasibətilə təntənəli tədbir keçirildi. Bu hal müstəqil Azərbaycan Respublikasının neft siyasətinin qələbəsini simvolizə edirdi. Bakı-Novorossiysk boru kəmərinin işə salınması Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinə müsbət təsir göstərmiş, iki ölkə arasında ənənəvi dostluq və əməkdaşlığın daha da inkişafını stimullaşdırmışdır, çünki o, Azərbaycan neftindən gəlir əldə etməklə Rusiyanın geoiqtisadi maraqlarını qismən təmin edirdi. 
 
1999-cu il noyabrın 18-də ATƏT-in İstanbul Zirvə Toplantısında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev, Gürcüstan Prezidenti Eduard Şevardnadze və Türkiyə Respublikasının Prezidenti Süleyman Dəmirəl “Xam neftin Bakı-Tbilisi-Ceyhan Əsas İxrac Boru Kəməri vüsitəsilə Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan və Türkiyə Respublikası ərazisindən daşınması haqqında” Saziş imzaladılar. Həmin gün, eyni zamanda, “Şahdəniz” yatağından hasil edilən təbii qazın Bakı-Tbilisi-Ərzurum marşrutu ilə Türkiyəyə nəqli üçün qaz kəmərinin çəkilməsi barədə qərar qəbul edilib. Bu layihənin həyata keçirilməsi, bir tərəfdən, Azərbaycan və Türkiyənin sosial-iqtisadi inkişafına, regional təhlükəsizliyin möhkəmlənməsinə, ikitərəfli və çoxtərəfli münasibətlərin və dünya birliyinə hərtərəfli inteqrasiyanın möhkəmlənməsinə töhfə verirsə, digər tərəfdən, geosiyasi mövqelərin möhkəmlənməsinə səbəb olmuş, hər iki ölkəni regionda və dünyada enerji, nəqliyyat-kommunikasiya və digər transmilli sahələrdə Avropanın mühüm tərəfdaşlarına çevirdi.
 
Türkiyə ilə geosiyasi, geoiqtisadi və hərbi-geostrateji əlaqələrin tədricən möhkəmlənməsi Prezident Heydər Əliyevə hələ 1999-cu ilin noyabrında ATƏT-in İstanbul Zirvə toplantısında Cənubi Qafqazda Türkiyənin iştirakı ilə “Qafqaz paktı” adlı regional dünya platformasının yaradılması ideyası ilə çıxış etməyə imkan verdi.
 
Ümummilli lider Heydər Əliyev dühası tarixi İpək Yolunun bərpası təşəbbüsü ilə çıxış edərək, bu transmilli layihəyə 32 dövləti və 13 beynəlxalq təşkilatı cəlb edib. Bu dövlətlərdən 9-u 1998-ci il sentyabrın 7-8-də Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Bakıda keçirilən konfransda iştirak etmişdir. Avropa İttifaqının TRASEKA proqramı əsasında “Avropa-Qafqaz-Asiya dəhlizinin inkişafı üçün Beynəlxalq Nəqliyyat üzrə Əsas Çoxtərəfli Saziş” imzalanmış və Bakı Bəyannaməsi qəbul edilmişdir. Eyni zamanda, TRASEKA Hökumətlərarası Komissiyasının Daimi Katibliyinin Bakıda yerləşdirilməsi haqqında qərar qəbul edilmiş və 2001-ci il fevralın 21-də onun açılışı olmuşdur. Bu, Azərbaycanın tarixi marşrutun əsas trayektoriyalarının əsaslandırılmasında böyük töhfəsi idi.
Ümumiyyətlə, 1997-2002-ci illər ərzində sənaye məhsullarının istehsalı 23,6 faiz, yəni ildə təqribən 3,6 faiz artmışdır.
 
İdxal-ixrac əməliyyatlarının beynəlxalq ticarət və hüquq normalarına uyğun aparılması istiqamətində səmərəli tədbirlər nəticəsində ölkəmizin beynəlxalq əlaqələri ildən-ilə genişlənmiş, möhkəmlənmiş və inkişaf etmişdir. Əgər 1993-cü ildə 60 ölkə ilə ticarət əlaqələri qurulmuşdusa, 2002-ci ildə bu əlaqələrin coğrafiyası genişlənmiş, 128 ölkə ilə idxal-ixrac əməliyyatları həyata keçirilmişdir.
 
Bütün bunlar Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin qurulması üçün möhkəm maddi-texniki baza formalaşdırdı ki, buna Heydər Əliyev tərəfindən diqqət bir saniyə belə səngimədi. Ordunun maddi-texniki təminatı əvvəlki illərdən fərqli olaraq daha keyfiyyətli xarakter alıb, hərbi intizam xeyli möhkəmləndirilib, birlik və bölmələrin şəxsi heyətinin ahəngdarlığı qaydaya salınıb, tibbi təminatı və maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti qaydaya salınmışdı. 1994-cü ilin oktyabr və 1995-ci ilin mart hadisələri zamanı Azərbaycan ordusunun hərbi qulluqçularının hərbi borcunu yerinə yetirməsi onların Vətən qarşısında məsuliyyət hissini, hərbi anda sədaqətini bir daha təsdiqlədi. Bu, hərbi hissələrin cinayətkar mafioz qrupları təşkil edən şəxslərdən təmizlənməsinə töhfə verdi.
 
Heydər Əliyevin böyük səyləri nəticəsində tələbələrin tədrisinin ən qabaqcıl üsullarını mənimsəmiş, hərbi təhsil müəssisələrinin dünya standartlarına cavab verən ən qabaqcıl maddi-texniki baza ilə təchiz edilmiş hərbi təhsil müəssisələri yaradıldı. Azərbaycan Respublikasında hərbi təhsil sisteminin inkişafında kulminasiya nöqtəsi Hərbi Akademiyanın yaradılması haqqında Prezident Heydər Əliyevin 20 fevral 1999-cu il tarixli fərmanı oldu.
 
Ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə cəmi iki ildə Azərbaycan dövlətinin hərtərəfli dinamik inkişafı 1995-ci ildə Azərbaycan Respublikasının yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi zərurətini gündəliyə gətirdi. Müasir dünya inkişafının dahi şəxsiyyəti Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə yaradılmış bu sənəd Azərbaycan dövlətlərinin bütün mövcudluğu tarixində Azərbaycan qanun yaradıcılığının qiymətli incisi idi! Yeni Konstitusiya dünyəvi respublika dövlət quruluşuna, demokratik rejimə, hüquqi alilik prinsipləri ilə hopmuş unitar idarəetmə formasına malik modelin mükəmməl qanunvericilik heykəlini təcəssüm etdirdi.
 
Məhz Heydər Əliyev Azərbaycanda insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi sistemini bəşər sivilizasiyası tarixinin fundamental sənədlərinə - 1789-cu il Fransanın İnsan və Vətəndaş Hüquqları Bəyannaməsinə, Amerikanın “İnsan və Vətəndaş Hüquqları Bəyannaməsinə”, 1948-ci il “İnsanın hüquq və vəzifələri”, 1948-ci il BMT Baş Assambleyası tərəfindən qəbul edilmiş “Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi” və s. əsaslanaraq təmin etmişdir. Konstitusiya Azərbaycanın konstitusiya quruluşunun mühüm əsası kimi demokratiyanı elan edir, Azərbaycan xalqını Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi elan edir, onun öz müqəddəratını azad və müstəqil şəkildə təyin etməsini, dövlət idarəçiliyi formasının yaradılmasını Azərbaycan xalqının suveren hüququ kimi təmin edir. 
 
Heydər Əliyevin Vətən tarixində qoyub getdiyi şəxsiyyətin böyüklüyü və irsinin silinməzliyi onun şanlı varisi, görkəmli beynəlxalq miqyaslı dövlət xadimi olan Prezident İlham Əliyevin sarsılmaz Azərbaycan dövlətçiliyinin əzəmətli memarlığını qurması, yeni Azərbaycan üçün sarsılmaz bünövrənin yaradılması şəklində təcəssüm etdi. Müasir dünya tarixinin böyük dövlət xadiminin layiqli davamçısı, əsrarəngiz atasının sədaqətli oğlu İlham Əliyev əzəli Azərbaycan torpaqları olan Qarabağın nəhayət Vətənə qaytarılması ilə bağlı Heydər Əliyevin bütün plan və istəklərini həyata keçirdi və bu gün o, hər mənada qüdrətli oğu ilə fəxr edə bilərdi.
 
İlham Əliyev müasir Azərbaycan dövlətinin qurucu atası tərəfindən müəyyən edilmiş ölkənin milli-dövlət inkişafının vektorlarını genişləndirdi və dərinləşdirdi. O, təməlində Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş qüdrətli bünövrəyə arxalanaraq, ölkə iqtisadiyyatının kəskin yüksəlişini təmin etdi.
 
2004-cü ildə İlham Əliyev tərəfindən “Neft və qaz gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiya (2005-2025-ci illər)” təsdiq edilmişdir. Onun rəhbərliyi altında beş fundamental istiqamət üzrə iqtisadi inkişafın strateji sxemləri hazırlanır. İlham Əliyevin sosial-iqtisadi tərəqqi sahəsində bu və bir çox digər fəaliyyəti ölkənin fenomenal yolunu və onun 2003-cü ildən bu günə kimi iqtisadi tərəqqidə analoqu olmayan misilsiz tərəqqiyə nail olmasını müəyyən etdi. Dünyanın heç bir ölkəsində iqtisadiyyat bu qədər qısa müddətdə üç dəfə artmayıb - bu, görünməmiş bir rəqəmdir! Prezidentin mütərəqqi sosial siyasəti sayəsində ölkədə yoxsulluğun səviyyəsi rekord həddə - 50%-dən 5%-ə endirilib.
 
Dünya İqtisadi Forumunun 2017-2018-ci illər üzrə qlobal rəqabətqabiliyyətlilik hesabatına əsasən, Azərbaycan dünyanın 50 ən rəqabətli iqtisadiyyatı qrupuna daxil olub və MDB ölkələri arasında liderliyini qoruyub saxlayıb. BMT-nin İnsan İnkişafı Hesabatına uyğun olaraq, Azərbaycan İnsan İnkişafı İndeksinə görə insan inkişafının yüksək səviyyədə olduğu qrupa daxil edilib.
 
Azərbaycan xalqının 44 günlük Vətən Müharibəsində Qələbəsi Prezident İlham Əliyev üçün asan olmadı! Lakin onun qələbəsində ən həlledici amillərdən biri Azərbaycan xalqının öz Prezidentinin ətrafında görünməmiş yüksək səviyyədə birliyi oldu. Məhz İlham Əliyevin fəaliyyəti və ordunun ehtiyaclarına daim diqqət yetirməsi yüzlərlə, minlərlə Azərbaycan əsgər və zabitinin qəhrəmanlığı üçün ilham mənbəyi olmuşdur. Hər bir azərbaycanlı üçün müqəddəs döyüşün hər hansı diplomatik, hərbi-texniki çətinliklərə baxmayaraq, məqsədyönlü iş nəticəsində Ali Baş Komandan İlham Əliyev Silahlı Qüvvələrin şəxsi heyətinin texniki-taktiki və mənəvi-psixoloji hazırlığının ən yüksək səviyyəsinə nail olmuşdur. Bu qələbəni yalnız “Bayraktar” pilotsuz uçan aparatlarının və digər ən qabaqcıl hərbi texnikanın texniki xüsusiyyətlərinə görə qazanıldığını söyləmək isə absurd və gülüncdür.
 
Bunu Prezident İlham Əliyevin özü də 25 iyul 2020-ci il tarixində Azərbaycan Ordusunun şəxsi heyəti qarşısında çıxışında deyib: “Son illər ordumuzun uğurlu inkişafı göz qabağındadır. Azərbaycan xalqı bunu bilir və görür. Bunu dünya ordularının reytinqini təşkil edən nüfuzlu strukturlar da qeyd edir. Bu gün Azərbaycan ordusu dünyanın 50 ən güclü ordusu sırasındadır. Biz buna yorulmaz fəaliyyət nəticəsində nail olmuşuq. Çünki mənim prezident kimi fəaliyyətimdə ordu quruculuğu birinci yerdədir”.
 
Bütün bu amillərin birləşməsi işğalçı qüvvələr üzərində tam və qeyd-şərtsiz qələbəni və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasını təmin etdi.
 
1993-cü il iyunun 15-də ölkəni xaos və ölüm uçurumundan çıxaran Ulu Öndər Heydər Əliyevin qüdrətli ruhunun xeyir-duası azərbaycanlıların indiki və gələcək nəsillərinin şüurunu və ruhunu daima işıqlandıracaq, onları Vətənlərini daha da şöhrətləndirməyə ruhlandıracaqdır. Onun “Mənim həyatım da, fəaliyyətim də sırf Azərbaycanın müstəqilliyinin qorunub saxlanmasına, ölkəmizin bu ağır vəziyyətdən çıxmasına həsr olunacaq” ürək sözlərini milyonlarla minnətdar həmvətənimizin əsrlər boyu yaddaşında bir nəqərat kimi səslənəcək.
 
Bu kontekstdə görkəmli Danimarka ədəbiyyatşünası, publisist Georq Brandesin aforizmi bu gün də öz aktuallığını saxlayır: “Böyük insan heç vaxt artıq mövcud olan sivilizasiyanın nəticəsi deyil. O, yeni sivilizasiya vəziyytinin mənbəyi və başlanğıcıdır”. Bununla razılaşmamaq çətindir, çünki həqiqətən də Azərbaycan xalqının Ulu Öndəri Heydər Əliyev öz Vətənini xilas etməklə, faktiki olaraq belə qüdrətli və daim təkmilləşən Azərbaycan dövlətçiliyini qurmaqla onun yeni sivilizasiya vəziyyətinin tükənməz mənbəyinə çevrilmişdir.