George Kvinitadze

Kavkazplus.com

2023-cü ilin mart ayının ikinci yarısında çox maraqlı "xəbər partlayışı" baş verdi. Məlumat yayıldı ki, Qazaxıstanın şimalında yerləşən Petropavlovsk şəhərində (əhalinin təxminən yarısı etnik ruslardır) bəzi separatçı "fəal qruplar" qondarma "Xalq Şurası" çağırıb Qazaxıstandan ayrıldıqlarını elan etdilər əldə etdilər. Sosial şəbəkələrdə 19 nəfərdən ibarət qrupun toplantı çağırıb qondarma müstəqillik elan etdiklərinə dair video yayıldı.

“Biz Şimali Qazaxıstan vilayətinin (DQR) Petropavlovsk şəhərinin azad və zəhmətkeş insanları, kişilər və qadınlar, xalq üçün yaşayış şəraitinin yaradılmağını, eləcə də Qazaxıstan Respublikası korporasiyasının agentlərinin bacarıqsızlığı və şərəfsizliyi üzündən sərvətlərimizin və zənginliklərinizin mənimsənilməsini nəzərə alaraq ölkənin bütün təsisatlarına tam etimadsızlıq elan edirik. Biz xalq olaraq öz müstəqilliyimizi, muxtariyyətimizi və suverenliyimizi elan edirik. Ümumbəşəri bölünməz milli irsin qorunub saxlanmasının labüdlüyünü, doğma yurdumuzda mülki mülkiyyət hüquqlarının toxunulmazlığını və Petropavlovsk DQR şəhərində Xalq Zəhmətkeşlər Şurasını yaradırıq”.

19 fəalın iştirakı ilə   keçirilən 19 mart 2023-cü il tarixli iclasda sədr və katib seçilib, qondarma “bəyannamə”, “nizamnamə layihəsi” və “Xalq şurasının rəmzləri” qəbul edilib, möhürü, “üzvlük vəsiqəsinin forması” təsdiqlənib.

Eyni zamanda, Şimali Qazaxıstan əhalisinin, hətta rusların da separatçı əhval-ruhiyyənin tamamilə marjinal olduğu (xüsusilə də yüz minlərlə rusun səfərbərlikdən Ukraynaya “top yemi” kimi göndərməmək üçün Qazaxıstana qaçmasından sonra) açıq-aşkar görünürdü. Odur ki, separatçılar Qazaxıstan hakimiyyətinə qarşı iddialarına haqq qazandırmaq üçün ölkənin təhsil sisteminə, qida və dərmanlarına qarşı çıxışlar etməyə başladılar.

"Uğurlu sovet təhsil sistemi xarici standartlara əsaslanan surroqat və dağıdıcı dərsliklərlə əvəzlənib, ali, texniki və peşə təhsili maliyyə qazancı alətinə çevrilib. Ərzaq rəflər dolu olan sovet dövlətlərarası standartına uyğun gəlmir və insanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə yaradır. Bir vaxtlar pulsuz tibb biznes sahəsinə çevrilib, ictimaiyyət bunun üçün uşaqları və böyükləri “müalicə etmək” üçün vəsait toplayır”, – separatçılar bəyanatlarında şikayətləniblər.

Dərhal sual yaranır ki, 2023-cü il martın 19-da Şimali Qazaxıstanda separatçıların toplantısı niyə təşkil olunmuşdu?  Separatçı bəyanat ilk növbədə kimə ünvanlanmışdı?

2023-cü ilin mart hadisələrini təhlil etsək, prinsipcə, təxmin etmək olar. Məsələ burasındadır ki, Çin lideri Si Cinpin 20-22 mart 2023-cü ildə Moskvaya səfər edib. Kreml bu səfərə böyük ümidlər bəsləyirdi. Şinin bu səfər zamanı Çinin Rusiya ilə “müttəfiqliyini”, eləcə də Çinin Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünü dəstəklədiyini göstərən ən azı bəyanat və ya jestlə çıxış edəcəyi gözlənilirdi.

Aydındır ki, Kreml Ukrayna məsələsində göstərdiyi dəstəyə görə Çinə Rusiya resursları (neft, qaz, filiz, taxta) ilə faktiki olaraq tullantı qiymətlərinə geri ödəməyə hazırdır. Bu, belə demək mümkünsə, “kök”dür, amma Kreml eyni vaxtda Çinlə münasibətlərinə “çubuq” elementi daxil etməsəydi, Kreml olmazdı.

Məsələ ondadır ki, Rusiya Ukraynaya təcavüzünə başlayandan sonra Çindən bu ölkə üzərindən Avropaya gedən yolların bağlanması kontekstində Qazaxıstan, Xəzər və Cənubi Qafqazdan keçən yeni İpək Yolu ilə yeni, alternativ yollar sürətlə inkişaf etməyə başladı. Çin bu marşrutlarda Rusiya ilə iqtisadi əməkdaşlıqdan az maraqlı deyil. O, digər tərəfdaşlardan da neft və filiz ala bilər (məsələn, Çinin əsas neft təchizatçılarından biri kimi Səudiyyə Ərəbistanına maraq burada təsadüfi deyil). Amma Qazaxıstandan keçən marşrutlar bağlanarsa, o zaman Çinin Rusiyaya “alternativ” marşrutlarla Avropaya qurudan bütün tranziti risk altında düşəcək.

Bu arada Kreml Cənubi Qafqazda və Ukraynada yaxşı sınaqdan keçmiş üsuldan – separatizmdən istifadə edərək Qazaxıstanı “partlada” bilər. Bu, Çin liderinin Moskvaya səfərindən bir gün əvvəl, 19 mart 2023-cü il tarixli Petropavlovskdakı separatçıların videomüraciətinin əsas “işarəsi” idi. Yəni sosial şəbəkələrdə bu mesaj yeni Orta İpək Yolu üzərində Qazaxıstandan keçən marşrutların sabitliyi ilə bağlı Çinə şantaj və təhdid kimi yayılmışdı.

Lakin Si Cinpinin Moskvaya səfərinin nəticəsi göstərdi ki, Çin nə xahişlərə, nə də şantajlara boyun əyir. Kreml ideoloqlarının gözlədiyi kimi, görüşdə Çinin Rusiyaya hərbi dəstəyi barədə heç nə deyilmədi. Buna baxmayaraq, nədənsə Çindən soruşmadan onu Rusiyanın “müttəfiqi” kimi qələmə verdilər.

Halbuki, Rusiyanın separatçı layihələrinə Çinin dəstək verməsindən ümumiyyətlə söhbət gedə bilməz. Çin hər zaman Ukraynanın ərazi bütövlüyünün tərəfdarı olduğunu vurğulayıb. Moskvaya sonuncu səfəri zamanı və ondan sonar da ÇXR-in bu prinsipial mövqeyində heç bir dəyişiklik yoxdur.

Qazaxıstanda “separatizmlə şantaj” iflasa uğradı. Separatçılar isə tez “əks sürəti işə saldılar”. Xüsusən də Qazaxıstan hakimiyyəti təhlükəyə operativ reaksiya verdiyi üçün. Məlumata görə, separatçıların təxribat xarakterli bəyanatına cavab olaraq ölkənin Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin Şimali Qazaxıstan vilayəti üzrə İdarəsi Qazaxıstan Cinayət Məcəlləsinin “Kütləvi informasiya vasitələrindən istifadə edərək qrup şəklində separatizmin təbliği” maddəsi ilə ibtidai istintaqa başlayıb. Həmçinin separatçılıq işi üzrə idarələrarası istintaq-əməliyyat qrupu yaradılıb və prosessual prokurorlar təyin edilib.

Nəticədə, 2023-cü ilin aprel ayının əvvəlində internetin Qazaxıstan seqmentində Petropavlovskdan olan separatçıların 19 mart 2023-cü il tarixli müraciətə görə həmyerlilərindən üzr istəmələri, öz hərəkətlərini və bəyanatlarını izah etdikləri video yayıldı. Separatçıların fikrincə, Qazaxıstandan kənarda məskunlaşan qazax müxalifət fəalları tərəfindən "onlara böhtan atılıb".

19 mart 2023-cü il tarixində elan edilən hərəkatın fəalları son müraciətlərində guya ölkənin bütövlüyü və qorunub saxlanması tərəfdarı olduqlarını, əvvəlki səs-küylü bəyanatlarında isə yalnız “xalqı soyan oliqarxlara” istinad etdiklərini iddia ediblər. Separatçılar həmçinin özlərinə və yaxınlarına hədə-qorxu gəlməsindən şikayətləniblər.

Bir baxımdan, ümumiyyətlə, sakitləşmək və düşünmək olar ki, mart ayında Qazaxıstanın şimalında baş vermiş informasiya separatçı təxribatı daha çox blef xarakteri daşıyır. Rusiya Ukrayna ilə müharibədə ilişib qalıb və obyektiv olaraq nə qədər ki, bu müharibə davam edir, onun eynilə Qazaxıstanda yeni separatçı ssenariləri həyata keçirmək üçün kifayət qədər gücünün olmadığı açıq-aydın sezilir.

Amma şübhə yoxdur ki, Qazaxıstanın şimalında separatizmi “alovlandırmaq” şantajı Ukrayna və Cənubi Qafqazda separatizmi dəstəkləyən Rusiya Federasiyasındakı eyni qüvvələr tərəfindən həyata keçirilib. Necə ki, “yeni Orta İpək yolu”nun separatçı münaqişələrlə “kəsilməsi” şübhəsizdir. Həm də təkcə Qazaxıstanda deyil. Onlar bunu Cənubi Qafqazda da edə bilərlər, xüsusən ona görə ki, Ukraynadakı müharibəyə baxmayaraq, Kreml regionda heç bir separatçı layihədən əl çəkməyib.

 Hətta “Artsax” (Qarabağ) separatçı layihəsi hələ də Kreml strateqlərinin planındadır. Ancaq Azərbaycanın təzyiqləri Kremli və krempərəst erməni lobbisini öz agentləri olan Ruben Vardanyanı Qarabağdan uzaqlaşdırmağa məcbur etdi.

Onu da qeyd etməliyəm ki, Gürcüstan istənilən vaxt Abxaziya və Samaçablodakı separatçıların işğal etdiyi ərazilərdən aqressiya, həmçinin Samsxe-Cavaxetiyada separatizmin qızışdırılması fonunda yenə də “Yeni İpək Yolu” ilə tranzitin dayandırılması perspektivi ilə qarşılaşa bilər. Üstəlik, Samtsxe-Cavaxetiyadakı erməni separatçılarını da eynilə Şimali Qazaxıstandakı rus ayrılıqçıları kimi qızışdırmaq üçün eyni formal səbəb var – sözdə “sosial-iqtisadi amil”.

Tərcümə etdi: Heydər Oğuz