Anton Mardasov

“Majalla” dərgisi, London

“Vaqner” özəl hərbi şirkətinin rəhbəri Yevgeni Priqojinin mümkün qətli ilə bağlı çox qəribə simvollar və digər bənzər hadisələrlə oxşarlıqlar var. 

Birinci; son zamanlar üsyankar iş adamının təyyarəsində baş verən qəzanın zamanlaması diqqəti çəkir. Bu qəza üsyandan düz iki ay sonra Vladimir Putinin Valdaydakı evindən 50 km aralıda baş verdi. 

İkincisi, məlumata görə, təyyarə Putinin rəsmi orkestrlə İkinci Dünya Müharibəsinin Kursk döyüşü qələbəsinin 80-ci ildönümünün anım mərasimini qeyd etdiyi bir zamanda qəzaya uğrayıb və muzdlularının “Orkestr” adlandırdıqları təşkilat rəhbərinin adı qəzada həyatını itirən sərnişinlər siyahısında yer alıb. Beləcə, Putin rəsmi mərasimdə əsl orkestrin yanında yer alıb.

Üçüncü; təyyarə qəzası Priqojinlə əlaqəsi olduğu bilinən və üsyandan sonra tez yoxa çıxan general Sergey Surovikinin vəzifəsindən azad edilməsindən və general-mayor Viktor Avzalovun Rusiya Aerokosmik Qüvvələrinin müvəqqəti baş komandanı təyin edilməsindən bir gün sonra, müasir Rusiya hərbi sistemində aviasiya və hava hücumundan müdafiə gücünün birləşdirikdiyi gün  baş verib.

Dördüncü; hadisədən bir gün əvvəl müdafiə nazirinin müavini Yunus-bek Yevkurovun başçılıq etdiyi Rusiya hərbi nümayəndə heyəti Liviyaya ilk rəsmi səfərini edib. Səfərlə bağlı rəsmi açıqlamada bu səfərin Moskvada keçirilən 2023-cü il Ordu Hərbi Forumundan sonra Liviya Ordusunun komandanı Xəlifə Haftar ilə danışıqlar aparmaq üçün edildiyi bildirilir. Amma qeyri-rəsmi məlumatlara görə, Yevkurov Vaqner Liviyaya bir çox obyektlərdə yerləşmiş rus muzdlularının taleyini müzakirə etməyə gedibmiş. Burda diqqəti çəkən məqam odur ki, Yevkurov ötən ilin iyununda Priqojinin üsyanı zamanı onunla danışıqlarda iştirak edən generallardan biri idi.

Önəmli olan digər məsələ odur ki, təyyarə qəzası Ukraynanın Müstəqillik Günü ərəfəsində baş verib. Bu, Rusiya hakimiyyətyönümlü siyasi analitiklərinə təyyarə qəzasının Ukrayna hərbi kəşfiyyatının əməliyyatının nəticəsi olub-olmadığı barədə müzakirələrə əsas verib.

Birinci ssenaridə deyilir ki, təyyarə zenit raketi ilə vurulub. İki partlayış səsi eşitdiklərini iddia edən şahidlərin ifadələri ilə yanaşı, təyyarənin kəskin düşməsi, təyyarə qalıqlarından tapılan qəlpələrin səbəb olduğu düşünülən kiçik dəliklərin açılması və iki böyük partlayışın olması bu versiyanı dəstəkləyir. Hər ikisi hava hücumundan müdafiə mexanizmləri ilə əhatə olunmuş Xotilovo və Mikalovdakı hava bazalarının “qəza”nın yaşandığı məkana yaxınlığında yerləşməsi də bu ssenarini ağlabatan edir.

Bununla belə, mövcud foto və video sübutlar bizə qəzanın əsl mahiyyətini qəti şəkildə anlamağa imkan vermir. Belə ki, təyyarə zenit raketi ilə toqquşduqda dərhal alov alır. Amma dəqiqliyini hələ təsdiqlənməyən videoda ağ tüstüdən başqa heç nə yox idi, bu da sadəcə buxar izləri ola bilər. Biz çiyindən atılan zenit-raket komplekslərindən istifadənin mümkünlüyünü də istisna edirik. Çünki çiyindən atılan sistemlərin mənzili beş kilometri keçmir. Ancaq Flightradar24 uçuş izləmə saytının məlumatına görə, təyyarə 8 min 534 km yüksəklikdə uçurdu.

 İkinci ssenariyə gəlincə... Bu cür biznes reaktivi hər zaman itlərin istifadəsi də daxil olmaqla təfərrüatlı yoxlanışdan keçdikdən sonra havaya qalxır. Priqojinin və ölümləri rəsmən elan edilən “Vaqner” özəl hərbi şirkətinin qurucusu Dmitri Utkinin və təhlükəsizlik xidmətinin rəisi Valeri Çekalovun təcrübəsinin xilafına olaraq, təyyarəyə bomba yerləşdirmək asan deyildi. 

Təsadüfən raketin hədəfə atılması, təyyarədə texniki nasazlıq, radio səssiz rejimində uçuş-enmə zolağından qalxan digər bir təyyarə ilə toqquşmaq və ya yanacaq çəninə isabət edən ildırım vurması nəticəsində partlamaq; bunların hamısı statistik səhv çərçivəsində olan ssenarilərdir və Priqojinin təbiətini nəzərə alsaq, onlara inanmaq çətindir.

Xarici güclərin əməli ssenarisi isə Kremlin xeyrinə deyil. Çünki bu, təhlükəsizlik problemlərinin fəlakət həddində ola biləcəyindən xəbər verir. Moskva Ukrayna ərazisindən buraxılması mümkün olmayan qısamənzilli pilotsuz uçuş aparatlarından istifadə etməklə hərbi hava bazalarına edilən hücumları, eləcə də Rusiyanın bir çox regionlarında yerləşən hərbi səfərbərlik mərkəzlərinin yandırılmasını hələ də şərh etməkdən çəkinir. Bununla belə, hökumətyönlü siyasi analitiklər bu ssenarini marketinqlə məşğul olmağa vaxt itirmədilər, belə ki, Rusiya məmurları üçün Priqojin Afrikada olarkən Vaqneri əzmək daha asan olardı, nəinki Rusiya torpağında onun başını sındırmaq.

Politoloq Tatyana Stanovayanın dediyi kimi, təyyarə qəzasının səbəbi nə olursa olsun, hamı bunu qisas aktı kimi görəcək. Bu, Kremlin heç bir əhəmiyyət vermədiyi məsələdir. “Putinin və bir çox təhlükəsizlik və hərbi rəsmilərin nəzərində Priqojinin ölümü bütün potensial tərəfdarlara dərs olmalıdır”, – Stanovaya yazıb.

Bununla belə, saxta ölüm oyunundan bəhs edən bir başqa ssenarini də tamamilə istisna edə bilmərik. Axı, “Vaqner” qrupunun şəxsi mahiyyətinə nəzər salsaq, Priqojinin qəsdən yoxa çıxması onun əsl ölümünün səbəb olacağı bu hərbi təşkilata təsir edəcək. Lakin Priqojinin həyata mümkün qayıdışına da inanmaq çətin olacaq. Doğrudan da, ölkənin hərbi rəhbərliyi ilə qarşıdurmada üstünlüyünü sübut etmək və ya ölkədəki dağıdıcı şəbəkəni ifşa etmək üçün bunu etmək dahilik nümunəsi kimi qiymətləndirilərdi.

Rəsmi hekayəni bir kənara qoysaq; Priqojinin ölüm məsələsi də 1998-ci ildə məşhur rus generalı Lev Roxlinin işində olduğu kimi məxfilik pərdəsi ilə örtüləcək. Xatırladaq ki, rəsmi rəvayətə görə, Roxlin ailə münaqişəsi zamanı sevimli həyat yoldaşı tərəfindən güllələnərək öldürülmüşdü.

Bu baxımdan qeyd etmək lazımdır ki, Vaqner piramidasının zirvəsinin ləğvi Priqojinə sadiq qrup qüvvələrin Belarusa və bir sıra digər ölkələrə, məsələn, Suriya və Mərkəzi Afrika Respublikasına çəkildiyi bir vaxtda baş verib. Nəticədə Vaqnerin Rusiyada mövcudluğu nəzəri cəhətdən qadağan edildi və yalnız təşkilatın Rusiyada yeni üsyan planlaşdırmasının və rus ordusunun sıralarında narahat olan ünsürlərin dəstəyini qazanmasının qarşısını almaq üçün onun fəaliyyəti xaricdə də məhdudlaşdırıldı.

Priqojin və Utkinin faktiki ölümü Vaqner Qrupunun müstəqil şəkildə fəaliyyətini də çox çətinləşdirir.

Priqojinin yaratdığı təhlükənin aradan qaldırılmasına əsaslanan belə bir ssenarinin əvvəldən, məhz “Vaqner”in Belarusa çəkilmək planının təsdiqləndiyi üsyan günlərində planlaşdırıldığına inanmaq meyli var. Zira Priqojin və Utkinin əslində ölməsi faktı “Vaqner” qrupunun müstəqil şəkildə sağ qalmasını xeyli çətinləşdirir. Qrupun bir çox müqavilələrinə imza atanların vəfat etdiyi üçün xitam veriləcəyindən onların sağ qalması və yola davam etməsi lazım idi. Üstəlik, Suriya və ya Liviya məsələsində iştirak edən muzdluların cinayət təqibi kimi potensial təhlükələr olduğundan “qardaşlıq prinsipinin müqəddəsliyi” ilə bağlı istənilən söhbət gizli qalacaq. Belə olan halda, muzdluların Rusiya Müdafiə Nazirliyinin nəzarəti altında olan özəl müqaviləli hərbi şirkətlərə təhvil verilməsi könüllü deyil, məcburi işə çevriləcək.

Tərcümə etdi: Ovqat.com