Xərçəng diaqnozu sonrası yaşanan psixoloji mərhələlər
Mastektomi və sonrası psixologiya
Ünsiyyətsizlik! Ən əhəmiyyətli problem
Professional psixoloji köməyə ehtiyac var?
Professional psixoloji köməyə hansı vəziyyətlərdə ehtiyac var?
Döş xərçəngində nə tip psixoloji köməklər vardır?

Ovqat.com psixologiya.net-ə istinadən bildirir ki, döş xərçəngi müalicəsində xəstənin və yaxınlarının romantik vəziyyətlərinin göz önünə alınması, müalicəyə əhəmiyyətli ölçüdə iştirak etməkdədir. Belə bir problemlə mübarizədə, adamın doğulduğu ailədə yaşadığı əlaqələri, zaman içərisində əldə etdiyi təcrübələr nəticəsində yaranan iç dünyası böyük əhəmiyyət qazanır. Adam ətrafını və qarşılaşdığı problemləri buna görə şərh edir. Xəstənin şəxsiyyəti, çətin vəziyyətlər ilə başa çıxma xüsusiyyəti, onun müalicəyə olan qatqısını təyin edir və xəstəliyin sağalmasına təsir edə bilir.

Diaqnozun dərhal sonrasında, xəstələrin çoxu duyğusal ehtiyaclarının fərqində olmurlar, sıx bir qarışıqlıq və romantik qarışıqlıq halı yaşayırlar. Bu dövrdə xəstələrin çoxunun ən böyük ehtiyacları, əmin əllərə təslim olmaq və özlərini müalicə baxımından etibarda hiss etmək şəklində olur. Bu ani başlayan qarışıqlığın içində xəstənin və yaxınlarının "Biz nə yaşayırıq?", "Romantik ehtiyaclarımız nə?" deyə oturub düşünmə imkanları olmur. Nə vaxt ilk qarışıqlıq bitir, ortalıq dayanılıb vəziyyət xronikiləşir, işdə o zaman psixoloji mərhələlərdən bəhs etmək mümkün ola bilir.

Xərçəng Diaqnozu Sonrası Yaşanan Psixoloji Mərhələlər

Xərçəng diaqnozu, həyatın insanın qarşısına çıxara biləcəyi ən çətinlikli imtahanlardan biridir. Xərçəng sözü daha ilk andan etibarən bəzi psixoloji reaksiyaları da özü ilə gətirir. Diaqnoz qoyulan adam müxtəlif psixoloji mərhələlərdən keçir. Bir çox adam, diaqnozu ilk öyrəndikləri anı, "şok olma", "donub qalma", "bir səhv olmalı" halı olaraq izah edir. Çoxu həkim ilə edilən görüşmənin detalları, müalicə ilə əlaqədar edilən təkliflər xatırlamır.

Çox vaxt bunu, xərçəngi rədd etmə mərhələsi izləyir. Bəzi kəslər, xərçəng diaqnozunu qəbul etsələr də, əhəmiyyətini kiçik hesab edirlər və bu vəziyyət davam etsə müalicəni belə rədd edər hala gələ bilirlər.

Xərçəng diaqnozuna verilən reaksiyalar, əslində insanın həyat boyu qarşısına çıxan müxtəlif çətinliklərə, əhəmiyyətli problemlərə verdiyi reaksiyalardan fərqli olmur. Təbiəti gərəyi hər insanın, qarsısına çıxan çətinliklər ilə başa çıxma formaları fərqli olur. Kimi döyüşməyi, kimi özünü talehə buraxmağı ya da küsüb içinə qapanmağı seçim edə bilir.

Çoxu rədd etmə yerini sorğulamağa buraxır; "niyə mən?", "mən nə etdim də xərçəng başıma gəldi", kimi. İnsan bir müddət "səbəblər"ə cavab axtarır. Zaman keçib ətrafdakı qarışıqlıq bir az dayanıldığında, adam başına gələnləri daha dəqiq qəbul edə bilir və o zaman qarışıqlıq, rədd etmə və çaxnaşma halı yerini hirsə buraxa bilir. Bəzən bu hirs ən yaxındakılara yəni,yoldaşına, uşaqlara və ya yaxın yoldaşlara istiqamətli olur. Məsələn mastektomi keçirən bəzi kəslər, bütün sağlam döşlü qadınlara hirslənə bilir. Bunlar əslində son dərəcə təbii reaksiyalardır. Xərçəngə qarşı duyullan hirsin müxtəlif bəhanələrlə ağildan atmaq

Bəziləri isə bütün bu hirsi özlərinə istiqamətləndirə bilər. Bəzən bu duyğu, dərin bir günahkarlıq duyğusuna, üzərinə gedilməzsə depressiyaya yol aça bilər. Depressiya, çox vaxt hirsdən sonra gələn bir başqa mərhələdir. Müalicədən qorxmaq, ölməkdən qorxmaq ya da naməlumluq, ən sıx yaşanan duyğulardır.

Bəzi insanlar, yaxınları tərəfindən əvvəlki kimi axtarılıb soruşulmadığını düşünüb küsür və ya kimsə ilə görüşmək istəməyib, öz özünü ətrafdan xaric edir. Bəzən xərçəng diaqnozu bir sirr kimi saxlanır; bu əslində "fərqli", "xəstə" ya da "aciz" görünməmək üçündür. Çünki ən çox qorxulan şeylərdən biri də ətrafdan gələ biləcək ağrıma duyğusu olur. Çox təəssüf ki nə saxlamaq, nə heç bir şey olmamış kimi davranmaq, nə də həmişə güclü görünməyə çalışmaq bir fayda vermir.

Mastektomi (Döşün Bütününün Alınması) Və Sonrası

Döş xərçənginin digər xərçəng növlərindən fərqlilik göstərən bir xüsusiyyəti var. O da mastektomi, yəni xərçəngli döşün bütünü ilə alınması. Bu bir çox qadın tərəfindən sanki qadının cinsi şəxsiyyətinə bir təhdidmiş kimi qəbul edilir. Bunu qəbul etmək,qadına xərçəngi qəbul etməkdən daha çətin gələ bilər. Hətta bəzi kəslər xərçəng olduqları üçün deyil döşlərini aldırmaq məcburiyyətində olduqları üçün böyük kədər yaşayırlar.

Bu vəziyyətdə xüsusilə yoldaşın verdiyi reaksiya böyük əhəmiyyət daşıyır. Aynada özünə çılpaq baxa bilmək, yoldaşının yanında rahatca soyuna bilmək bəzi qadınlar üçün qeyri-mümkün hala gələ bilir. Bunu asanlaşdırmaq üçün qərbdə bir üsul tətbiq edilir. Əməliyyat sonrası ediləcək ilk duşu yoldaş etdirir.Döşsüzlük yoldaş ilə nə qədər tez paylaşılsa, bunun qəbul edilməsi o cür rahat olur.

Halbuki yoldaşlarla danışıldığında ortaya çıxan gerçək budur: Onlar yoldaşlarının canını ağrıda biləcəkləri narahatlığı ilə və ya yoldaşları özlərindən uzaq dayandığı üçün cinsi birlikdən qaçınarlar. Bir çox kişi üçün arvadının həyatda və yanında olması əhəmiyyətlidir;döşsüz olmasının əhəmiyyəti yoxdur.

Əslində yoldaşlar arası əlaqə, xərçəng diaqnozu əvvəlində güvən dolu, paylaşmaya söykənən bir əlaqə isə bu problemin öhdəsindən gəlmək daha asan olur. Əgər yoldaşlar arasında həmişə var olan bir ünsiyyətsizlik, dolanışıqsızlıq varsa, dövrəyə xərçəng girdiyində problemlər daha da çıxılmaz bir hal alır,boşanmalara səbəb ola bilər. Bu vəziyyətdə ayrılıqların səbəbi xərçəng deyil, o əlaqə içindəki keçmişdən gələn həll edilməmiş problemlərdir. Eyni vəziyyət digər ailə fərdləri, yoldaşlar ilə də söz mövzusudur. Belə vəziyyətlərdə xərçəngi, problemləri başladan bir səbəb olaraq deyil , onsuz da mövcud olan problemləri əsas bir ünsür olaraq görmək lazımdır.

Ünsiyyətsizlik! Ən əhəmiyyətli problem

Bütün xərçəng növlərində olduğu kimi, döş xərçəngində də ortaya çıxan ən əhəmiyyətli problem yoldaşlar arası və ya yaxın ailə fərdləri arası ünsiyyətin pozulmasıdır. Ünsiyyətsizlik, xərçəng sonrası yaşanan psixoloji mərhələlərin hər mərhələsində görülə bilər. Diaqnozdan dərhal sonra həm xəstə, həm yaxınları böyük bir çaxnaşma yaşayarlar. Ancaq çox vaxt yaxınlar və xəstə bir-birləri ilə danışmazlar. Yaxınlar gizli otaqlarda,şəbəkələrlərdə bunu başqaları ilə paylaşarlar; xəstələrinin yanında isə heç bir şey yoxmuş kimi davranıb, xərçəng sözünü istifadə etməkdən belə qaçarlar. Hər kəs özünə görə yaşar bu kədəri; amma birlikdə deyil. Xəstə yaxınları heç bir şey yoxmuş kimi davranarlar, "əsla kədərlənmə, ağlama, yoxsa daha çox xəstə olarsan" deyərlər. Halbuki həm xəstə üçün həm də yaxınları üçün kədərlənmək, ağlamaq, dərdlənmək, hirslənmək bu müddətin içində yaşanması lazım olan ən təbii reaksiyalardır.

Bu duyğuları basdırmağa çalışmaq, qarşılıqlı etmək, xərçəng sözünü unutmaq, "onun yanında bu mövzulardan heç danışmamaq" heç də köməkçi olmur. Bu səfər xəstə də duyğularını saxlama yoluna gedir ətrafını üzməmək üçün. Amma nə olur? Basdırılan, danışılmayan duyğular yox olub getmir və ya duyğular idarə altında tutulduğunda, xəstəlik də idarə olunmur. Tam tərsi basdırıldığı yerdə yığılıb, yaxınlar arası qarşılıqlı açıq, dəqiq və dürüst olması lazım olan ünsiyyəti get-gedə daha da çıxmaza soxur.

Bir çox halda yaxınlar soruşurlar; "Xərçəng diaqnozunu öyrəndi,indi onunla necə davranaq?". Bu problemin cavabı budur; "olduğunuz kimi davranın, lazım olsa nə qədər qorxduğunuzu, çaşdığınızı və kədərləndiyinizi birlikdə paylaşaraq". Bu yanaşma, xərçəng diaqnozu qoyulan adama tək olmadığını hiss etdirər. Beləcə, xərçəng diaqnozunun hiyləgərcə aradakı dürüstlüyü və dəqiqliyi pozmasına icazə verməmiş olar. İnsana ən çətin gələn, qarşı tərəfin nə düşündüyünü, nə hiss etdiyini anlamamasıdır; təklik işdə o zaman başlayır.Yoldaş və yaxınlar heç bir problem yox rolunu davam etdirdiyi müddətcə, xəstə davamlı qarşı tərəfin özü ilə əlaqədar nə düşündüyü haqqında şərh etmək məcburiyyətində qalar, öz-özünə kədərlənər, yorular.

Döşsüzlük,yoldaşlar arası danışılmayan əsas mövzulardan biridir. Bir-birini qırmamaq adına gerçək duyğuların həmişə maska arxasında qalması, iki tərəfi də zamanla həm romantik, həm də cinsi baxımdan bir-birindən uzaqlaşdırar. Bəzən açıq açıq danışmadan da dürüst bir ünsiyyət qurula bilər. Məsələn; sarılıb ağlamaq, toxunmaq, kürəyini sığallamaq, əlini tutmaq belə yeri gələndə bir çox sözün yerini tutur.

İstər diaqnozu paylaşmaq mərhələsində olsun, istər mastektomi sonrası yaşanan romantik çətinliklərdə, ya da kemoterapiya və ya radyoterapiyanın əks təsirlərinə məruz qaldığında, açıq, dəqiq və dürüst ünsiyyəti qoruya bilmək ən əhəmiyyətli dəstək vasitəsi olacaq. Bütün bu romantik qarışıqlıqlar, ən çox yaxınların verdiyi dəstək ilə və ancaq zaman içərisində sakitləşər, qəbul etməyə başlayar. Romantik dəstək təkliyi aradan qaldırar, dəstək olar; xəstəlik mövzusunda məlumat əldə etmək isə gücləndirər, naməlumluğu azaldar, insanı aktiv edər. Boyun əyib, özünü buraxmaqdansa, sual soruşmağı, cavablar axtarışı, xəstəliyinə və bədəninə sahib çıxmağı təmin edər. İnsan ancaq məlumat əldə edərək qorxuları ilə üzləşib, özünə inamını artırar.

Professional psixoloji köməyə niyə gərək var?

Xərçəng diaqnozu qoyulan kəslərdə ümumiyyətlə belə bir qanun vardır: "Mənim problemlərimi ancaq xərçəng olan biri anlaya bilər", damdan düşənin nümunəsində olduğu kimi.Döşün alınması və ya kemoterapiyanın saçları tökməsi kimi tamamilə xərçəngin gətirib çıxardığı problemlərdən bəhs ediriksə, bəli bu doğrudur. Xərçəng və müalicəsinin səbəb olduğu bir çox fərqli problemi, ancaq yaşamış olanlar anlayacaqlar. Bu vəziyyətdə bənzər çətinlikləri keçirmiş, xərçəng diaqnozu qoyulmuş kəslərdən ibarət olan həmrəylik qruplarına qatılmaq, xəstəyə əhəmiyyətli bir dəstək təmin edər. Eyni dili danışmaq, bir-birini anlamaq, insana özünü yaxşı hiss etdirər. Ancaq xərçəngə baxmayaraq, problemlər yalnız xərçəngdən qaynaqlanmaya da bilər. Xərçəng bəzən bir maska kimi problemlərin gerçək yüzünü saxlayar. Buna ən çox yoldaşlar arası evlilik problemlərində, yaxınlar ilə əlaqələrdə rast gələrik. Məsələn xərçəng sonrası boşanmalara baxıldığında, onsuz da o əlaqənin içində həll edilməmiş problemlərin sığındığını, amma həm ətrafın həm də diaqnozu alan adamın bu boşanmanı xərçəngə bağladığını görərik. İşdə xərçəngin arxasında saxlanan bu problemləri işıqlandıra bilmək və mümkünsə həllə çatdıra bilmək üçün lazım olan kömək, yalnız özü kimi olanlarla dərdləşərək deyil, problemlərə çöldən, tərəfsiz bir gözlə baxa biləcək mütəxəssislərə məsləhətləşərək təmin edilər.

Professional psixoloji köməyə hansı vəziyyətlərdə gərək var?

Aşağıda qısaca ifadə edilən və bənzər vəziyyətlərdə tərəfsiz və bu mövzuda mütəxəssis bir psixiyatr ya da klinik psixoloq köməyinə müraciət etməkdə fayda vardır.

Sağlamlığına qovuşması üçün əməliyyat keçirməsi lazım olan bir adam israrla əməliyyatı rədd edirsə
Xəstə olan adam və yaxınları həkimlərinə sual soruşma, məlumat əldə etmə mövzusunda çətinlik çəkirlər və həkimləri ilə ünsiyyət problemləri yaşayırlarsa
Kemoterapiya və əks təsirləri ilə əlaqədar sıx bir narahatlıq yaşanırsa
Mastektomiya sonrası, xəstə sıx bir pessimizm və etibarsızlıq içinə girmişsə
Ailə fərdləri arasında qarşılıqlı duyğu və düşüncə anlayışında bir-birini anlama və özünü ifadə etmə mövzusunda problemlər yaşanırsa
Xəstə, müalicə bitdikdən sonra dərin bir təkliyə basdırılmışsa, kimsə ilə görüşüb, danışmırsa, davamlı pessimist bir halda isə və ya keçmişə müqayisə edəndə çox tez hirslənib, parlayırsa
Adam xəstə rolu içində sıxışıb qalmışsa, diaqnozdan əvvəlki həyatı ona bir başqasının həyatı kimi gəlirsə, həyatdan bundan belə köhnəsi kimi zövq ala bilməyəcəyini düşünürsə
Xəstə yaxınları öz yaşadıqları ilə əlaqədar olaraq dəstək alma ehtiyacındadırlarsa

Döş xərçəngində nə tip psixoloji köməklər var?

Qrup Müalicə

Bu müddətləri yaşamış ya da hələ də yaşamaqda olan başqa döş xərçəngi xəstələrinin mütəxəssis bir klinik psixoloq yoldaşlığında bir araya gəlib, xərçənglə əlaqədar və ya maraqsız müxtəlif çətinliklərini, yaşadıqları müxtəlif sevinc və kədərlərini paylaşdıqları bir psixoterapiya mühitidir. Həftədə bir gün, eyni saat və eyni yerdə təxminən 2 saat boyunca qrup nizamlı olaraq toplanılar.

Fərdi Müalicə

Sıxlıq bir qrup mühitində danışmağı seçməyən, psixoloq ilə tək görüşməni seçənlər üçündür. Xəstəliyin ilk müalicə dövrü sovuşdurulduqdan sonra xəstənin bir psikoloqun köməyiylə, həyatına uzaqdan baxa biləcəyi və olan bitəni yerli yerinə oturdub, həyat keyfiyyətini artırmağı məqsəd hesab edəcəyi bir müddətdir.

Boşalma məşqləri

Xüsusilə davamlı narahatlıq içində olan, kemoterapiya əvvəlində sıx qayğı və narahatlıq daşıyan xəstələr üçündür. Bir neçə dəfə bir mütəxəssis tərəfindən öyrədilib, sonrasında da xəstənin öz başına tətbiq edə biləcəyi texnikalardır. Bu məşqlərin kemoterapiya əvvəlində nizamlı olaraq edilməsiylə, ürək bulanması, qusma kimi əks təsirlərin azala bildiyini göstərən araşdırmalar vardır.

Yaxınlar İlə Qrup Müalicə

Döş xərçəngi diaqnozu qoyulmuş kəslərin yaxınlarının mütəxəssis bir psixoloq liderliyində, nizamlı olaraq həftədə bir gün, təxminən iki saat boyunca toplanıb bu problem ilə əlaqədar müxtəlif çətinliklərini paylaşıb, özlərini ifadə edə biləcəkləri və dəstək alıb, dəstək verə biləcəkləri bir psixoterapiya mühitidir.

Ailə Məsləhətçiliyi

Xəstəliyin hər hansı bir mərhələsində, ailə fərdləri arasında qarşılıqlı ünsiyyətsizlik problemləri yaşanırsa, ailə fərdləri "Necə davranmalıyam?" sualına cavab axtarırlarsa, uşaqlara diaqnozun necə açıqlanacağı kimi mövzularda tərəddüdlər var isə, bu mövzularda köməkçi ola biləcək mütəxəssis bir klinika psikoloqun verdiyi psixoloji məsləhətçilik xidmətidir.

Döş xərçəngi diaqnozu qoyulan hər adam və ya yaxınları mütləq psixoloji köməyə ehtiyac duya bilər. Xüsusilə diaqnozdan dərhal sonra xəstənin ən böyük ehtiyacı, ona güvən verən bir həkim və sağlamfikir sahibi, çətin anlarında yanında olmağa davam edəcək yaxınlarıdır. Ancaq ilk mərhələlərdə,yoldaşı və yaxınlar nə edəcəklərini bilə bilməz bir vəziyyətdədirlərsə, bir neçə ziyarətdən sonra yaranan gələcək psixoloji məsləhətçilik onlara köməkçi ola bilər.